Kulis.Az Aqil Abbasın “Ən xoşbəxt adam” povestinin birinci hissəsini təqdim edir.

Aqil Abbasın “Ən xoşbəxt adam” povesti 1978-ci ildə yazılmışdı.

O zaman Aqil Abbasın 25 yaşı vardı və dünya tamam başqa dünyaydı.

O dövrün arzuları da fərqliydi, hissləri də…

O uzaq 70-ci illər haqqında olan müxtəlif əsərlər yazılıb və məncə bu əsərləri birləşdirən yeganə cəhət darıxmaq hissidir.

Aqil Abbasın qəhrəmanı da darıxır, Dilsuzun qəhrəmanı da…

Ustad Əkrəm Əylislinin qəhrəmanları da böyük şəhərdə kəndin həsrətini çəkirlər.

Nəşəsiz həyat, əyləncəsiz şəhər fonunda Zeki Mürenlə araq ən yaxın sirdaş olublar.

Hər bir dövrün gəncliyi öz dövründə darıxır amma çox ola bilsin ki, indiki gənclər bu povesti oxuduqdan sonra öz dövrlərinə sevə, ən azı ona rəğbətlərini artıra bilərlər…

Qan Turalı

Ən xoşbəxt adam

-Danışır Bakı! Yerli vaxtla saat altıdır. Radio dinləyən yoldaşlar...

Əlini uzadıb radionu bağladı, ona görə ki, bundan sonra diktorun nə

deyəcəyini əzbərdən bilirdi: tanış verilişlərin tanış proqramı, sonra

da son xəbərlər. Yəni dünyada nə var, nə yox, indiyəcən nə olub,

indən belə nə olacaq? Amerikada yenə bahalıqdı, İngiltərədə yenə

işsizlikdi, İtaliyada ekstremistlər kimi isə öldürüblər, polis də

faydasız (əlbəttə, kimin üçünsə faydalı) axtarışlar aparır. Bütün bu

hadisələr də ona pis təsir edəcəkdi. Əllərində plakat Londonun

küçələri ilə veyillənən işsizlərə yazığı gələcəkdi. Çünki o, - yəni

indicə radionu bağlayan, - bir adamın da toyuğuna daş atmamışdı,

niyədə ataydı axı. Daşdı, atdın toyuğa - olmadı elə, oldu belə -

toyuq əvəzinə getdi dəydi birinin başına, araya qanqaralıq düşdü.

Və bu son xəbərlərdə eşidəndə ki, yer üzünün hansı iki ölkəsisə

bir-birinin başına nəinki daş, hətta bomba tökür - onda dilxor

olacaqdı. Ürəyində də o bombaları icad edənin yeddi arxadönəninə

söyəcəkdi - özü də bilə-bilə ki, bu söyüşlərin bombanı icad edənin

yeddi arxadönəninə heç bir ziyanı-filanı yoxdur. Amma söyürdü.

Söyürdü və heç olmasa, ürəyini boşaldırdı.

Son xəbərlərdən sonra səhər idmanı başlayacaqdı.

... - sağ ayağınızı bir addım irəli, sol ayağınızı yana atın. Musiqi

ilə...

O isə səhər-səhər idmanla məşğul olmağı sevmir. Əvvəla, otağı dar idi

və bu dar otaqda idman eləmək liftdə tərəkəmə oynamaq kimi bir şeydi.

Həyətə gəldikdə isə: bircə dəfə çıxıb həyətdə o tərəf-bu tərəfə qaçsa

(özü də idman formasında) - qonşular ona şübhə ilə baxardılar ki,

ya dəli olub, ya gicdi, ya da nə. Amma o nə dəliydi, nə də gic -

adamdı. Və bu adamın səhər idmanı sübhün təmiz havasında işə piyada

getməkdir. Avtobusda tünlük olur, onun da tünlükdən heç xoşu gəlmir.

Bir dəfə avtobusda kimsə onun cibinə girib otuz altı manatını

çırpışdırmışdı. Dayanacaqda düşüb biləndə ki, otuz altı manatını

aparıblar, gedən avtobusun ardınca elə baxmışdı - sanki pulunu yox,

otuz altı onda beş dərəcə istiliyini aparmışdılar. İstəmişdi

avtobusun dalınca qaçsın, amma kimin yaxasından yapışa bilərdi - heç

kimin. Elə isə daha niyə qaçaydı avtobusun ardınca. Əvvəl-əvvəl

əsəbiləşmişdi, sonra fikirləşmişdi ki, yəqin cibinə girən kimmişsə,

ona pul lazımmış. Lazım olmasa risk edib cibə girməzdi ki?! Götürüb,

halal xoşu olsun, amma gərək bir-iki manat saxlayaydı və həmin adamın

günahından keçmişdi. Lap günahından keçməsə nə olacaqdı - pul geri

qayıtmayacaqdı ki!

Əllərini başının altında çarpazladı, gözlərini də dikdi tavana.

İşin başlanmasına hələ düz üç saat vardı. Deməli, doyunca fikirləşmək

olardı. Əslində, fikirləşməyə elə bir şey də yox idi. Hər şeyi və hər

şey haqqında dönə-dönə fikirləşib qurtarmışdı. Hələ ki, fikirləşməyə

təzə bir şey tapmırdı, elə köhnələri - həmişə fikirləşdiklərini

fikirləşirdi. Əvvəllər bu fikir və düşüncələr ona ləzzət eləyirdi,

son zamanlarda həmin ləzzət qaçmışdı.

İndi isə hələ fikirləşməyə başlamamışdı; elə gözlərini soyuq-soyuq

zilləmişdi tavana - guya ordan nəsə çıxacaqdı.

Balaca bir həyət otağında yaşayır. Bu balaca otağında da mebeli

ibarətdi bir köhnə divandan, iki stul və bir stoldan. Otağın küncündə

də kitab rəfi var - rəfin böyründə də kitablar səliqəsiz halda

qalaqlanmışdı. Bir köhnə də soyuducu var, amma bu soyuducunun içində

pendirdən başqa heç nə tapılmaz. Səhərlər işə getməmişdən qabaq bir

yaxşı çay hazırlayır və sonra həmin pendirdən bir qıça kəsib çörəyin

üstünə qoyur, elə ayaqüstəcə çay içə-içə ləzzətlə həmin pendir-çörəyi

yeyir. Bundan sonra da bir siqaret yandırır.

Hər axşam yatağa uzananda özünü inandırır ki, mütləq səhərdən

siqareti atacaq, amma atmır. Ona görə yox ki, siqareti tərgitmək

çətin bir problemdir və bu problemi həll etməyə gücü çatmır. Əsla,

siqareti tərgitməməyin ümdə bir səbəbi var: onun fikrincə,

səhər-səhər şirin çayla o pendir-çörəyi yeyəndən sonra üstündən

mütləq bir siqaret çəkmək lazımdır.

Qonşu Kamal:

- Dostum, özüm ölüm, sən yaxşısan, siqaretə çaydan sonra başlayırsan.

Mənim işim lap zülmdü, elə gözümü açan kimi siqareti axtarıram.

Çay içmək vaxtına hələ xeyli var. Hələ əllərini başının altında

çarpazlayıb uzanmış halda fikirləşir. Daha doğrusu, fikirləşmir, elə

beləcə uzanıb baxır tavana.

Hansı filmdəsə görmüşdü ki, oğlan sevdiyi qızın böyük bir şəklini

vurub tavana - bu da onun çox xoşuna gəlmişdi. Ürəyindən keçmişdi ki,

o da sevdiyi qızın böyük bir şəklini tapsın və vursun tavana. Amma

vurmamışdı. Vurmamışdı ona görə ki, sevdiyi qızın o boyda şəklini

tapmamışdı. İstəsə tapardı. Əslində, istəməyinə istəyirdi - təəssüf

ki, onda qızın şəkli (nəinki o boyda, heç üç-dörd santimetr ölçüdə

də) yox idi, axtarmağa da ərinirdi.

Gözlərini zilləmişdi tavana. Şəkil vurmuş olsaydı indi sevdiyi qızın

gülümsər sifətinə baxardı - boş, haçansa yağış damdığından ləkə-ləkə

olmuş tavana baxmazdı. Baxırdı və elə zənn eləyirdi ki, qızın şəklini

vurub tavana.

Onun ürəyindən sevdiyi qızın şəklinə tamaşa etmək, qızın baxışları

altında uyumaq və hər səhər bu baxışların altında oyanmaq, o gülümsər

gözlərə "sabahın xeyir" demək keçəndə, başqası həmin qızın

orijinalına baxırdı, özü də aşağıdan yuxarı yox, yuxarıdan aşağı.

Bunları da dəfələrlə fikirləşmişdi. Amma qısqanmırdı. Çünki artıq

qısqanmaqdan keçmişdi. İndi ona ancaq köks ötürmək qalırdı. O isə

köks də otürmürdü. Bilirdi ki, köks ötürməkdən bir şey çıxmaz. Madam

ki, bir şey çıxmazdı, daha niyə köks ötürəydi. Gərək çalışasan

itirməyəsən- itirdin qurtardı - bir daha ötən gün kimi geri qaytara

bilməzsən. - Deyirlər, tarixin də təkərini geri fırlatmaq olmaz!

Yalandı, niyə olmur axı? İnsan istəsə (əlbəttə, istəsə) o təkəri geri

də fırladar, hətta çıxarıb ata da bilər və tarix də qalar təkərsiz.

Lap tutalım heç tarixin təkərini geri fırlatmaq lazım olmadan

itirdiyini tapdın; əvvəl-əvvəl itirəndə nə qədər əzab və kədər

çəkmişdinsə, tapanda da bir o qədər sevinəcəksən. Amma bu seinc çox

uzun sürməyəcək. Çünki tapdığın əvvəlcə itirdiyin olmayacaq, nə isə

başqa şey, tamamilə başqa şey olacaq. O başqa şey üçünsə köks

ötürməyə dəyməzdi - o da köks ötürmürdü.

Həyətdəki maşını işə saldılar - deməli, saat yeddidir, qonşu Kamal

işə getməyə hazırlaşır. Düz bir dəqiqədən sonra benzinin qoxusu

dolacaqdı otağına və on beş dəqiqə bu qoxu otaqda qalacaqdı. Ancaq

onu bilmirdi ki, on beş dəqiqənin müddətində burnu bu qoxuya öyrəşir,

yoxsa otağın havası təmizlənir. Nə fərqi, hər halda, on beş dəqiqədən

sonra bu qoxunu hiss etməyəcəkdi.

Yəqin indi burdan neçə-neçə kilometr uzaqda olan kəndlərində də atası

qalxıb kəhrizə yuyunmağa gedib. Atası qayıdıb özünə səhər yeməyi

hazırlayacaqdı. Evdə elə ehmal-ehmal gəzəcəkdi ki, heç kəsi səhərin

şirin yuxusundan eləməsin. Fikirləşməyəcəkdi ki, qonşu Hüsünün beş-on

dəqiqədən sonra işə salacağı tırtıllı traktorun səsi axırıncı xoruz

banının əvəzinə bütün kəndi yuxudan qaldıracaq. Kim iş adamıydı durub

yollanacaqdı işinin-gücünün ardınca: kimin ki, heç bir işi-filanı yox

idi, Hüsünün yeddi arxadönəninə söyə-söyə yorğanı başına çəkib

yenidən yuxulaya bilərdi...

Bu gün ayın neçəsidir? Dünən ayın otuz biriydisə, demək bu gün ayın

biri olmalıdır. Bir il də getdi ömürdən. İyirmi dörd yox, iyirmi beş!

Düz iyirmi beş il bundan əvvəl bugünkü gün kim isə qaçıb atasını

muştuluqlayıb ki, gözün aydın, oğlun olub. Sonra da yığışmışdılar ad

qoymağa, hərə bir ad demişdi. Ata nənəsi (babaları artıq...) iki

ayağını bir başmağa dirəmişdi ki, uşağın adını Məşədi Cəfərqulu

qoyun. Rəhmətlik Məşədi Cəfərqulu yaxşı kişi olmuşdu, yaxşı da

mərsiyə deyərdi. Ana nənəsi də daş atıb başını tutmuşdu ki, uşağın

adını Muzdur Əliş qoymasanız, mən bir də bu evə ayağımı basmaram. O

Muzdur Əliş ki, qarının dayısıydı, kənddə də ilk bolşevik olmuşdu,

başına and içirdilər. Və o ətrafda heç bir özündən deyən kişi -

Məşədi Cəfərqulu da onların içində olmağınan - sözünün qabağına söz

çıxara bilməmişdi.

Amma atası uşağın adını nə Muzdur Əliş qoymuşdu, nə də Məşədi

Cəfərqulu - uşaq da uzun müddət adsız qalmışdı.

Deməli, bu gün iyirmi beş yaşı tamam olur - çox gözəl!

Mehdi Hüseynzadə iyirmi dörd...

Dobrolyubov iyirmi beş...

Şirəli Müslümov yüz altmış yeddi...

Heç vaxt ad günü keçirməmişdi və elə yaxşı da eləmişdi! Ad günündə

yığışırlar bir yerə, gözəl-gözəl sağlıqlar deyirlər. Sonra düz bir il

- növbəti ad günü gələnədək - həmin gözəl sağlıqları unudurlar, ya da

eynən həmin sağlıqları başqa ad günlərində deyirlər.

İndiyədək heç kəs onu ad günü münasibətilə təbrik etməmişdi. Əslində,

heç o da hardansa və ya kimdənsə təbrik gözləməmişdi, gözləmirdi də.

Yox, yox, ata-anası onu yaddan çıxarmamışdı. Əsla! Amma məsələ onda

idi ki, kənddə ad günü dəb deyildi. Həm də bir yox, iki yox, evdə düz

səkkiz uşaq vardı. Ata-ana necə yadında saxlayaydı ki, kim hansı ayın

hansı günündə anadan olub. Axı bir də bunun nə dəxli ki, insan hansı

ayın hansı günündə və harda anadan olub? Ən vacibi odur ki, anadan

olub, vəssalam.

Evdən yapışmışdılar ki, bir qəşəng qız tap - guya itirmişdi - evlən.

Amma hələ evlənmək haqqında fikirləşmirdi. Onun zənnincə, evlənmək

həyatda bəlkə də (və bəlkə də elə bəlkəsiz) ən çətin bir problem idi.

Bu çətin problemi həll etmək isə hələlik onun imkan hüdudlarından

kənardaydı. Ona görə də nəinki evlənməyə, heç evlənmək haqqında bir

əsaslı fikirləşməyə də meyl göstərmirdi. Çünki hələ tez idi və

qarşısında öncə daha vacib məsələlər dururdu. Bir də ki, bu barədə

özünün çox qəribə baxışları vardı. Bu çox qəribə baxışlardan biri o

idi ki, özü heç bir tanınmış nəsildən olmadığı üçün - heç bir

tarixçi, heç bir tarixi kitabda onların nəsilləri haqqında bircə

kəlmə də danışmamışdı - onun nəslindən də nə Məhəmməd peyğəmbər

çıxacaq, nə Eynşteyn.

Bu gün ayın biridir, sabah ikisi, o biri gün üçü, sonra dördü,

sonra... Sonra yenə biri!!!

Nədənsə hər dəfə ayın biri gələndə özünü çox pis hiss edirdi.

Bu gün otaqdan çıxanda ev sahibi ona baxacaqdı; o da bu baxışlardan

oxuyacaqdı ki, ev kirayəsinin vaxtıdır. Maaş isə hələ sabah olacaq.

Maaşın haçan verilməsinin onun üçün əhəmiyyəti olsa da, ev sahibinə

heç bir dəxli yox idi.

Gərək həyətdən elə ustalıqla çıxa ki, ev sahibiylə rastlaşmaya.

Düzdür, kirayəni iki gün, lap üç gün gecikdirsə də ev sahibi danışan

adam deyil. Amma özü utanırdı. Bu səmimi, mehriban adam hər dəfə ev

kirayəsini alanda qızarırdı, pulu ondan utana-utana götürürdü, hətta

deyirdi də:

- Qonşu, yoxundu, qalsın.

Onun ürəyindən keçirdi ki, verməsin, amma:

- Yox, almasaz, inciyərəm.

Əslində isə inciyib eləməzdi, əksinə, çox şad olardı. Ev sahibi də

onun xətrini çox istədiyindən razı olmazdı ki, incisin və pulu alardı.

Bəzən fikirləşirdi ki, tutalım bu gün-sabah ev aldı, bəs sonra necə

edəcək, kirə pullarını kimə verəcək. Demək, özünün evi olsa, kirə

pulu da özünə qalır və maaşı həmin pulun miqdarı qədər artır. Onsuz

da maaşla yaşamağa öyrənmişdi, axırıncı manatını maaşdan bir gün

əvvəl xərcləyərdi. Neçə dəfə istəmişdi bu vərdişi dəyişsin, maaş

gününə pul saxlasın, bacarmamışdı. Və bu gün də o, sonuncu manatını

redaksiyanın bufetində qoyacaqdı.

Axı, bu gün başqa günlərdən fərqlənməliydi, iyirmi altı yaşı tamam

olurdu.

Səhər həmişəkitək açılmışdı. Radio da öz tanış proqramı əsasında

verilişlərə başlamışdı. Yenə soyuducudakı pendir onu gözləyirdi.

Pəncərənin pərdəsini qaldırıb ehtiyatla həyətə boylandı: Vəlinin

arvadı deyinə-deyinə paltar yuyurdu. Arvadının hər səhər bir bəhanə

tapıb deyinməsinə öyrənmiş Vəlinin isə elə bil dünya vecinə deyildi.

Oturmuşdu qapının kandarında "Avrora"sını tüstülədirdi, ev sahibi isə

xoşbəxtlikdən həyətdə görünmürdü.

Otaqdan çıxdı.

Vəli onu görən kimi göz vurdu və gülümsədi. O da borclu qalmadı-

Vəliyə göz vurdu ki, işində ol.

Ev sahibi indicə həyətdə görünə bilərdi. Tələsdi. Fikri qalmışdı

arxada, ev sahibi hər dəqiqə onu səsləyə bilərdi. Bu da həyətin

qapısı.

Birdən o bədbəxt hadisə baş verdi.

- Qonşu, sabahın xeyir.

Dayandı və fikirləşdi ki, heç belə xeyirdən olmaz. Geri çevrildi,

gördü ev sahibinin kefi kökdür.

- Sabahınız xeyir.

- Qonşu, pulunuz düşüb, götürün.

Bu gün aprelin biri olduğunu çox yaxşı bilirdi. Onu da bilirdi ki,

pulu heç cürə düşə bilməz - bir şey ki, adamın cibində olmaya, onu

necə yerə salıb itirmək olar?! Bircə manatı vardı və o bircə manatı

elə yerə qoymamışdı ki, itirə biləydi.

İndi qayıdıb desəydi ki, bu gün aprelin biridir - bu söz ev sahibinin

pərt olması üçün kifayət idi. Bu dəqiqə ev sahibini pərt etmək onun

əlində su içmək kimi asandı, amma bu pərtliyin altından çıxmaq...

Ürəyindən keçənləri demədi, ev sahibinin könlünü xoş eləmək üçün

əyildi, ora-bura baxdı və soruşdu:

- Hanı?

- Qonşu, bu gün pervi apreldi! - dedi və qəhqəhə çəkdi.

Aprelin biri olduğunu indicə bilirmiş kimi, əlini vurdu alnına və o

da başladı gülməyə - ev sahibinin növbəti sözünü gözləmədən gülə-gülə

də həyətdən çıxdı.

Bu gülüş məcbur elədi ki, adətinə xilaf olaraq bir siqaret yandırsın.

Siqareti yandırdı və qeyri-ixtiyari olaraq tinə baxdı - indicə bu

tindən qoltuğunda xalat qəşəng bir qız çıxmalıydı.

Bu da həmin qız.

Düz iki il idi ki, hər səhər evdən çıxanda bax elə buradaca bu qızla

rastlaşardı, ani baxışardılar və ötüb keçərdilər. Hər dəfə də

istəyərdi qıza salam versin. Qız yaxınlaşdıqca özünü cəmləyərdi də,

amma son anda gücü çatmaz və salam verə bilməzdi. Hər səhər

rastlaşdığı bu qız üçün ad da fikirləşmişdi - Leyla. Və inanırdı ki,

qəşəng qızın adı Leyladır. Niyə inanırdı, bilmirdi. İnanırdı,

vəssalam. Nədənsə ona elə gəlirdi ki, bu qız da özlüyündə ona bir ad

tapıb.

Hər səhər beləcə rastlaşardılar, beləcə də salamlaşmamış ötüb

keçərdilər. Sonra çevrilib qızın dalınca baxardı. Elə bilərdi indicə

qız da çevrilib onun ardınca baxacaq, amma qız çevrilməzdi.

Qızın ardınca baxdı, baxdı, sonra qəzet köşkünə yaxınlaşdı. Köşkün

önündə xeyli adam növbəyə durmuşdu. Dünyada zəhləsi gedən bir şey

vardısa, o da növbəydi. Növbə görəndə gözü ağrıyırdı. Və bilsəydi ki,

bu növbələrin birində xoşbəxtlik paylayırlar və bir neçə adamdan

sonra onun payını verəcəklər - yenə növbəyə durmazdı. Əvvəla,

fikirləşəcəkdi ki, bir xoşbəxtliyi növbə ilə paylayırlarsa, ona elə

xoşbəxtlik gərək deyil - doğrudan da sən gözləyəsən ki, altı (bu sayı

artırmaq da olardı) adamdan sonra xoşbəxt olacaqsan, lap adama

gülməli gəlir. Sonrası, o, növbəyə dayanıb alacağı xoşbəxtliyi

gözləməyə səbri çatmazdı.

İndi növbəyə fikir vermədən köşkə yaxınlaşdı. Bilirdi ki, Qulam kişi

onu növbədənkənar yola salacaq.

Neçə il idi ki, Qulam kişi hər səhər onun üçün təzə qəzetlər

saxlayır, o da tezdən işə gedərkən həmin qəzetləri götürərdi. Və hər

dəfə də Qulam kişi qəzetləri verərkən dünyada olmuş ən maraqlı, ən

təəccüblü hadisələrdən birini deyərdi:

- Müəllim, görürsən də, Anqola neyləyir, kişilərə halaldı.

O da başı ilə təsdiqləyərdi. Qulam kişi hardan biləydi ki, yalnız

üzdən tanıdığı bu gənc, qəzetdə yazılanlardan xəbərdardır - hələ

axşam mətbəədə oxuyur. Və hətta bilir ki, səhər Qulam kişi ona hansı

təzə, gözlənilməz bir hadisəni deyəcək. Bu gün Aldo Moronun haqqında

yazılmış xəbəri söyləməliydi.

Qulam kişi onu görən kimi gülümsədi və bir topa qəzeti uzadaraq:

- Müəllim, İtaliyada Aldo Moronu günün-günorta çağı oğurlayıblar,

ağlın bu işdən nə kəsir,- dedi.

Qəzetləri aldı, çiyinlərini çəkdi və gülümsədi.

Dayanacaqda xeyli adam avtobus gözləyirdi.

Küçənin o tərəfindəki su köşkünə tərəf boylandı. Sakitlik idi.

Əvvəllər bura pivə dükanı idi. Qabağı da həmişə daimi müştərilərlə

dolu olardı.

Bu adamların, deyəsən (lap deyəsənsiz) heç bir işi-gücü yox idi,

səhərin gözü açılandan Balaəmi dükanı bağlayana qədər oturardılar

burda.

Əvvəllər bu pivə düşkünlərindən heç xoşu gəlməzdi. Çünki onlarda

heç bir xoşa gəlməli sifət yox idi. İnsanın üz-gözündən yaxşı və ya

heç olmazsa, pis bir əlamət olmalı idi. Bunların sifətlərində isə nə

sevinc vardı, nə kədər. Ağıldan bir nişanə tapmazdın, barı,

ağılsızlıq tökülsəydi?! Bu da yox idi. Sadəcə olaraq səhər-səhər

içdikləri pivə kimi sifətləri də turşumuşdu. Maraqlı burasıydı ki,

şirin çaxır içənlərin də sifətləri turşumuşdu.

Sonralar özü də bilmədən sifətləri turşumuş bu adamlara öyrəndi. Və

hiss elədi ki, bu turşumuş sifətlərdən nə isə bir küskünlük yağır.

Buranın daimi müştərilərindən birinə Balaəmi pivəni pulsuz verərdi.

Dükana bitişik həyətdə yaşayan bu adam haçansa boksçu olubmuş.

Deyirlər, yaxşı idmançıymış, içki onu bu günə salıb. Həmişə zarafat

edirdilər ki:

- Onu heç kəs yıxa bilməzdi, "Ağdam" çaxırı yıxdı.

Boksçu heç kəslə danışmazdı, amma bir-iki dəfə onun qabağını kəsmişdi.

- Qonşu, axı, Riskiyev niyə döyüldü, o, Spinksdi, nə zibildi, ona?

O isə boks həvəskarı deyildi, şahmatı sevirdi. Onun fikrincə,

şahmatla insan arasında bir yaxınlıq var. Həyatda bir insan başqasına

heç bir cəhətdən oxşamadığı, biri başqasını təkrar etmədiyi kimi -

şahmat da yaranandan bu günə qədər bir oyun başqa bir oyunun təkrarı

olmamışdı. Köşkün qabağı boş idi. İki fəhlə maşından "İstisu"

butulkaları boşaldırdı. Boksçu isə köşkün qabağında özü düzəltdiyi

skamyada oturmuşdu, onu gördü və gülümsədi, əli ilə salamladı.

Nədənsə ona elə gəldi ki, bir anda boksçunun baxışlarından onun

ürəyindən keçənləri duydu.

Haçansa boksçu onun yaşda olmuşdu. Bax, beləcə onun kimi

geyinib-keçinmişdi, səhər-səhər evdən çıxıb şəhərin mərkəzinə doğru

düşmüşdü. Məhəllənin qızları da pəncərənin pərdəsini aralayıb

gizlincə ona baxmışdılar. O isə bu baxışlara laqeyd olmuşdu - necə

ki, elə indi də hamıya və hər şeyə laqeyd, etinasız idi.

İndi həmin vaxt deyildi. Boksçuya həsrətlə baxan qızlar qocalmışdı -

hərəsinin də üç, dörd, beş uşağı vardı. O uşaqlar da zarafata salıb

boksçuya sataşardılar və bilmirdilər ki, anaları haçansa bu boksçunu

yuxularında görüblər. Və uşaqlar analarının o vaxt keçirdikləri

hisslərdən də xəbərsizdilər, xəbərləri olsaydı, yəqin ki,

utanardılar. Utanardılar və bir daha boksçuya sataşmaz, zarafat

etməzdilər.

Təəssüf ki, uşaqlar bunları bilmirdilər, bilsəydilər...

Boksçuya bir də baxdı və nədənsə ağlına gəldi ki, boksçu lap tezliklə

yenidən rinqə qayıdacaq, əlbəttə, məşqçi kimi məhəllədəki bu davakar,

dəcəl uşaqlardan birini isə öz davamçısına çevirəcək.

Özünü tapmaqda, yenidən öz dünyasına qayıtmaqda boksçuya necə kömək

edə biləcəyini fikirləşə-fikirləşə bir də başını qaldırdı ki,

redaksiya yerləşən binanın önündədir.

Lifti gözləyən çox idi.

Piyada qalxdı - özü də düz doqquzuncu mərtəbəyə. Saymışdı, iki yüz on

altı pilləkən vardı. Bu iki yüz on altı pilləkəndən sonra doqquzuncu

mərtəbəydi və o mərtəbədə də onların redaksiyası yerləşirdi. Həmin

redaksiyada da bir şöbə vardı və hər gün ömrünün düz səkkiz saatını o

şöbədə keçirirdi.

Bu da şöbə.

İçəri girən an birinci nəzərə çarpan kondinsioner olacaq, bir də ilk

televizor kimi qiymətli muzey eksponatı olan televizor. Qəbul

məntəqələrində elələrini otuz manata götürürdülər. Və həmin televizor

elə işləyir ki, işləməsə ondan yaxşıdır.

Ramiz həmişə kondinsionerlə televizoru göstərib eyhamla deyirdi:

- Qoy desinlər, Xaçaturun da xəncəri var!

Hamıdan əvvəl gəlmişdi.

Keçib oturdu öz yerində.

Düz beş dəqiqədən sonra işçilər bir-bir gəlməyə başlayacaqdı.

- Dünən gördüz də, fərsiz oğlu fərsiz beş metrlikdən topu boş qapıya

vura bilmədi.

Bununla da bugünki söhbət və mübahisələrin təntənəsiz açılışı

olacaqdı. Bu təntənəsiz açılışdan sonra başlanan söhbət və

mübahisələr fasilə verə-verə düz işin sonunadək davam edəcəkdi.Bu

mübahisələrdə udan da, uduzan da əl atacaqdı siqaretə. Otaq da

siqaret tüstüsü ilə dolacaqdı. Sonra pəncərəni açacaqdılar, otağın

havası təmizlənəcəkdi. Sonra yenə siqareti siqaretə calayacaqdılar,

sonra yenə pəncərəni açacaqdılar.

Siqaretlə heç arası olmayan Nicat müəllim deyəcəkdi:

- Gərək bağışlayasız də, mən siqaret çəkmirəm.

Hamı da onu bağışlayacaqdı.

Bu siqaret tüstüsünün içində dünyanın böyük-böyük məsələləri, BMT-nin

həll edə bilmədiyi, bəlkə də həll etmək istəmədiyi və yaxud həll

etməyə gücü çatmadığı problemlər müzakirə olunacaqdı.

Hə, nə isə...

Bu müzakirələr zamanı elə mübahisələr düşəcəkdi ki, hətta onlar

özləri də həll edə bilməyəcək və yorulub mübahisəni kəsəcəkdilər.

Eldar:

- Ay yoldaşlar, mübahisənizi işdən sonraya saxlayın, qoyun işləyək də!

Ramiz:

- İşləyən çıxıb mənə.

Divara böyük hərflərlə yazılıb: "İşin yoxdursa, dayanma!" Lakin elə

işi olmayanlar dayanırdılar. Divarda bu bildirişdən başqa bir də

şəkillər asılmışdı. İşçilərinin hamısı başlarının üstə öz

həmyerlilərindən ən məşhurunun, ən tanınmışının portretini vurmuşdu.

Onların kəndindənsə ən məşhur, ən tanınmış adam çıxmamışdı. Əslinə

qalsa kənddə iki tanınmış adam vardı - amma həmin adamların

məşhurluğu yalnız rayon ərazisində idi. O məşhur şəxslərdən biri öz

atasıydı ki, kolxoz sədriydi və rayonda sədrləri hamı tanıdığından,

təbii ki, onun atası da tanınmışdı. O birisi, suçu Şöhlət idi. O suçu

Şöhlət idi ki, şəkli qəzetlərdən düşmürdü, iclaslarda fəxri yerlərdə

otururdu - boynuna da qırmızı qalstuk. Amma o qırmızı qalstuk Şöhlətə

heç yaraşmırdı. Kənddə də camaat öz aralarında ona Qalstuk Şöhlət

deyirdilər. Şöhlət bundan incimirdi, əksinə, xoşu gəlirdi.

İndi bu iki adamdan birinin şəklini başı üstündən asa bilərdi.

Atasının şəklini assa, yaxşı düşməzdi - qohumbazlığa çox pis

baxırdılar. Qalırdı suçu Şöhlət. Suçu Şöhlət isə onu uşaq vaxtı (onda

atası sədr deyildi) quzuları pambıq sahəsinə girdiyinə görə möhkəm

əzişdirmişdi. Elə o gündən Şöhlətdən heç xoşu gəlmirdi. Madam xoşu

gəlmirdi, elə isə niyə şəklini vursun başının üstə.

Şöbə müdiri zarafatla deyərdi:

- Sizin kənddə məşhur adam yoxdursa, qonşu kənddən borc al.

O isə borc almağı heç xoşlamırdı. Çünki aldığı borcu qaytarıb

verənədək boğaza yığılırdı.

Yoldaşlardan biri isə başının üstündən gözəl bir mənzərə şəkli

vurmuşdu - tut ağacı və o tut ağacının altında bir cüt qumral qoyun

otlayırdı.

- Dostlar, mən qoyunları xoşlayıram, elə gözəl, elə sakit olurlar?!

Özü də harda axtarsan, taparsan , hətta bizim redaksiyada belə.

Hamı tökülərdi üstünə ki, qoyun kimdir? Deməzdi.

- Məndən niyə soruşursuz, onsuz da hamınız yaxşı tanıyırsız.

Hər kəs ürəyində kimi isə fikirləşirdi və hamı bir-birinə baxırdı.

Hətta özündən xoflanan da olurdu. Hər kəs bu xof ürəyində keçərdi öz

stolunun arxasına. Araya sükut çökərdi. Sükuta və sükuta öyrəşməmiş

adamlar. Bu xoşa gəlməz sükutu yenə Ramiz pozacaqdı: eynəyini çıxarıb

atacaqdı qarşısındakı kağızların üstə, kağızları da itələyəcəkdi bir

kənara və sonra siqaret çıxaracaqdı - cibindəki pulun miqdarını

çəkdiyi siqaretin növündən, firmasından bilmək olardı.

- Adını da alim qoyub, iki cümləni də yan-yana düzə bilmir.

Sonra önündəki materialdan bir anlaşılmaz cümlə oxuyacaqdı.

Nicat müəllim:

- Başını ağrıtsa, yaz arxivə.

- Rəhmətliyin oğlu, müəllifi yaxşı tanımırsan, köhnə qurddu. Özümü

yazarlar arxivə, sonra iki-üç tədqiqatçı ilə axtarsan da məni o

arxivdə tapıb çıxara bilməzsən.

İşçilər bir-bir gəlib oturmuşdular. Hələ ki, heç kəs bugünkü söhbət

və mübahisələrin təntənəsiz açılış lentini kəsmək, araya mübahisəli

bir məsələ atmaq, beləliklə də hədəf nöqtəsinə çevrilmək istəmirdi.

İndicə texredaktor gələcəkdi şöbəyə və axşamkı "Zaman" xəbərlər

proqramı haqqında kiçik bir informasiyadan sonra - bu informasiya

bayaqdan gözlənilən hadisə, yənin günün açılışı olacaqdı - televizoru

açacaq, "Zaman" xəbərlər proqramı qurtaranadək televizorun böyrünü

kəsdirəcəkdi. Çünki televizor işləyəndə lazım idi iki dəqiqədən bir

başına - əlbəttə, televizor adam deyildi ki, başı olaydı, amma bu söz

yerinə düşür- yumruq vuraydın, yoxsa göstərməzdi. Neçə dəfə usta

çağırmışdılar bir şey çıxmamışdı - düzəlmirdi ki, düzəlmirdi. Usta:

- Balam, özünüz bunu öyrəncəli eləmisiniz, başına yumruq vurmayanda

darıxır. Bunun çarəsi elə o yumruqdur, vəssalam.

Onlar da həmin yumruğu vururdular. Vura-vura da dünyanın cikindən

də, bikindən də xəbər verən (onun nəzərində bundan maraqlı və gözəl

veriliş yox idi və ola da bilməzdi) "Zaman" xəbərlər proqramına

baxırdılar. Şöbəyə təzə televizor verəcəklərini demişdilər.

- Əşi, buna üz-gözümüz birtəhər öyrəşib. Bir də səhər-səhər bu

olmasa, kimin başına yumruq vuracağıq.

Məsul katib:

- Sizi belə görürəm, onu da öyrəncəli eləyəcəksiz. "Zaman" xəbərlər

proqramı qurtaran kimi texredaktor televizoru söndürərdi. Ona görə

yox ki, televizor işə maneçilik edirdi - yumruq vurmaqdan yorulardı.

- Eşq olsun!

Bu da texredaktor! Televizoru açdı, indi isə deməliydi, dedi də:

- Dünən baxırdız...

Bu gün mənim ad günümdür, iyirmi beş yaşım tamam olur. Dobrolyubovla

həmyaşlaşıram. Sonra onu - bir, iki, on bir, otuz iki... yaş ötüb

keçəcək. Amma Dobrolyubovsa tarixdə həmişə iyirmi yeddi yaşında qalacaq.

Eh...

Axı bu gün başqa günlərdən fərqlənməliydi - amma elə dünənin başqa

formada (lap elə eyni formada) təkrarıdı.

Başını qaldırıb texredaktora baxdı, başı yumruqlu televizora baxdı -

bir siqaret çıxartdı.

Hər gün ürəyindən keçirdi ki, bu televizoru alsın qucağına və

doqquzuncu mərtəbədən atsın həyətə, televizor yumruqdan, hamının da

canı bu başıyumruqlu televizordan qurtarsın. Amma son anda özünü

saxlayırdı, çünki cərimə ola bilərdi və bu cərimənin altından çıxmaq

heç də asan məsələ deyildi. Bir dəfə otaqda tək olanda televizorun

üstünə elə bir yumruq ilişdirmişdi ki! Boksda bundan sonra nakaut

yaranır. Onun fikrincə, bu yumruqdan sonra gərək televizor

göstərməyəydi. Amma televizorun üzü pis adamın üzündən də bərk imiş!

Hər şeyə etinasız, laqeyd qala bildiyi halda, nədənsə televizorun

yumruqlanmasına öyrəşə bilmirdi və istər-istəməz əsəbləşirdi.

Əsəbləşsə də, axıracan baxırdı. Özü də bilmirdi ki, əsəbləşmək artıq

həmin anda onun üçün vərdişə dönüb və həmin an televizor olmasa da

başqa bir şeyə əsəbləşməyə başlamalıydı.

Bu əsəbilik də düz otuz dəqiqə çəkirdi. Və həmin otuz dəqiqədə də üç

siqaret yandırırdı (adi vaxtlar bir saatda iki siqaret çəkərdi). Və

bilirdi ki, bu siqaretlər əsəblərinin sakitləşməsi üçün heç bir

köməklik göstərməyəcək. Siqaret də bir vərdiş idi. Qəribədir, adam

siqaretin eyniliyinə də alışır, növünü dəyişən kimi öskürməyə

başlayır. Amma o, siqareti tez-tez dəyişməyə məcbur olduğundan - eyni

siqareti hər saat tapmaq olmur - bu vərdiş onda başqa cür yaranmışdı

və öskürmürdü.

Texredaktor televizorun başına yumruq vura-vura dayanmışdı, o da

əsəbləşmişdi və siqaret çəkirdi. Bu çəkdiyi siqaret də onun

əsəblərini zərrə qədər də sakitləşdirmirdi.

Televizorda elan edəndə ki, İtaliyada naməlum adamlar günün günorta

çağında Aldo Moronu oğurlayıblar - Binnət ( hansı ki, başının

üstündən qoyun şəkli vurmuşdu) elə bir təəccüblə:

- Pah atonnan!- dedi ki, hamı çevrilib Binnətə baxdı.

Qərb üçün adi bir hadisə sayılan bu xəbərə Binnətin belə

təəccüblənməsi ona qəribə gəldi.

Onun öz şəxsi fikrinə görə isə dünyada qeyri-adi, gözlənilməz,

təsadüfi heç bir hadisə yoxdu. Heç nəyə də təəccüblənməyə dəyməzdi.

Hansı bir ölkədəsə xalq ayağa qalxıb hakimiyyəti öz əlinə alıbsa,

burda heç bir gözlənilməzlik yoxdur. Əgər bir ölkədə xalq varsa

(əlbəttə, xalqsız ölkə ola bilməz - amma ölkəsiz xalq bəlkə də ola

bilər və elə var da) əvvəl-axır öz gücünü göstərməli, hakimiyyəti öz

qabarlı əllərinə almalıdır. Yaxud İtaliyada Aldo Moronu

oğurlayıblarsa, nə olsun?! Oğurlayıblar də! Dərəbəylik hökm sürən bir

yerdə, mafiya dövlətlə dör-dör döşləşəndə və dövləti barmağına

sarıyanda Aldo Moronu da oğurlayarlar, hələ o yana da keçərlər. Lap

prezidentə də güllə atarlar və o güllə hədəfə dəyər.

Hər şeyə adi gözlə baxmağa, təəccüb və heyrət hissini cilovlamağa

öyrəşdiyindən matəm mərasiminə getməyi də xoşlamazdı. Hüzr yerində

ağlayıb-sızlayırdılar. O isə ağlaya bilmirdi. Ona görə yox ki, bu

itki onu yandırmırdı - yandırırdı, amma o ağlamağın rəhmətliyə heç

bir xeyri olmadığını çox gözəl başa düşürdü. Və bir də ölümü dəhşətli

bir hadisə kimi də qiymətləndirmirdi. İnsan yaranıbsa, təbii ki, bir

gün də yarandığı torpağa qovuşmalıydı. Hələ ki, ölümə dərman

tapmamışdılar. Və heç o dərmanı vurhavurla, əlimyandı ilə

axtarmırdılar da! Bəlkə də o dərman heç lazım da deyildi. Amma

adamlar o dərmanı arzulaya-arzulaya bu dünyadan köç edirdilər. Bu köç

edənlərin arasında hərdən onun da yaxın adamları olurdu. O da

istər-istəməz məcbur olurdu getsin yasa, yoxsa qınayardılar. Madam

yasa gəlmisən, gərək ağlayasan. Çəkilirdi lap kənara və hönkür-hönkür

ağlayanlara baxırdı. Bu adamlar elə gözəl ağlayırdılar ki, elə bil

ağlamaq üçün yaranıblarmış. Fikirləşərdi ki, bundan da gözəl ağlamaq

mümkün deyil. Güman ki, o da ölsə - bu ağlayan adamlar eynilə bax

beləcə gəlib onun qəbri üstə hönkürərdilər. Hönkürə-hönkürə də

tərifləyərdilər. Onun ağlını, ləyaqətini, jurnalistik fəaliyyətini.

Kimsə də ölümündən bir az əvvəl onunla bağlı xatirələrindən

danışardı. Sonra da dağılıb evlərinə gedər, elə həmin axşam da

televizorda maraqlı bir yumora baxıb doyunca gülərdilər.

"Zaman" xəbərlər proqramı qurtardı və televizoru söndürdülər. Çay

dəstgahı başlandı.

O da ağır-ağır yerindən qalxdı, ağır-ağır özünə bir çay süzdü və

ağır-ağır da qayıdıb oturdu.

Qarşısındakı materiala baxdı. "Bermud üçbucağını nə isə bir möcüzə

ilə bağlamaq heç də düzgün fikir deyildir. Ekspedisiyaların apardığı

uzun müddətli elmi axtarışlardan belə məlum olur ki..."

Axşam gərək xəstəxanaya da baş çəkə - dostu yatır. İyirmi üç gündür.

Həkimlər mədəsində yaman şiş tapıblar - xərçəng! Özündən gizlədirlər.

Deməli, noxud boyda bir yara özündən min dəfə böyük bir varlığa qalib

gələcək.

Kaş adamda da elə bir qüvvə olaydı.

Dostu öləcək. Qəribədir, hamı da dayanıb o noxud boyda yaranın

gətirəcəyi ölümü gözləyir və heç kimin heç nəyə gücü çatmır.

Düz saat yeddinin yarısı xəstəxanada olacaqdı.

- Necəsən?

- Siqaretin var?

O bilirdi ki, xəstəyə siqaret olmaz, amma hər dəfə gələndə siqaret

gətirirdi. Xəstə o siqareti elə ləzzətlə çəkirdi ki! Kaş o da belə

ləzzətlə siqaret çəkə biləydi.

Xeyli susacaqdılar. İndi də xəstə soruşacaqdı:

- Sən necəsən?

Cavab qısa olacaqdı:

- Yaşayıram.

Xəstə də gülümsəyəcəkdi.

- Yaşayıblar, yaşayırıq, yaşayacaqlar.

Xəstənin üzünə baxacaqdı.

Çoxdan idi ki, insan fiziologiyasını öyrənməklə məşğul olurdu.

Üz quruluşundan, alnındakı cizgi və qırışlardan, çənə, dodaq,

qulaqların tənasübündən; göz ətrafındakı xətlərdən və qaşlarından

qarşısındakı adamın kimliyini, xarakterini, hətta taleyini bilmək

onun üçün heç də çətin deyildi. Lazım gəlsə, bütün gücünü yalnız

özünün bildiyi müəyyən bir nöqtədə cəmləsə - həmsöhbətinin ürəyindən

keçənləri duymağı da bacarırdı. Şəxsən özünə məxsus olan bu duymaq

qabiliyyətinin qeyri materialist dünyagörüşü olmasını inkar edir,

bunu psixologiya, məntiq və tibb elmləri ilə bağlayırdı. Bütün bunlar

da ona təəccüblənməməyi, hər şeyə adi gözlə baxmağı aşılamışdı. Və

inanırdı ki, bu zəhrimar xərçəngin də dərmanı adi, lap adi bir

şeydir. Necə ki, sonsuzluğun dərmanı almanın tumunda olan kimi.

Xərçəng! Ölümün bu gün-sabahlığı və labüdlüyü! Amma dostunun

sifətində bu labüd ölümdən heç bir əsər-əlamət görünmürdü. Əgər

adamın ömrü sona çatırsa, bəs niyə ölüm onun üz-gözündə irişmir.

Yaşamağa inanmaq eşqi (bəlkə ölüm bu inamın qarşısında acizdir, heç

nə edə bilmir və qaçıb girib o noxudun içinə) xəstəliyə qalib

gəlirdimi?! Niyə də gəlməsin?! Yoqlar da özünü inandırmaq yolu ilə

istədiklərinə nail olmurlarmı?!

Dostu isə yoqlar haqqında heç nə oxumayıb və heç nə də eşitməyib.

Yoqların fəlsəfələrindən; həyata baxım, həyatı və dünyanı necə dərk

etmək istədiklərindən də xəbərsizdir!

- Qorxursan?

- Qətiyyən!

- ...

- O hər gün mənə gül gətirir.

- Doğrudan?

- Heç özüm də inanmırdım. Şəfqət bacısı deyir ki, sənə bu gülləri

gözəl, qəşəng bir qız gətirir. Hər dəfə də artıq dərəcədə xahiş edir

ki, gülləri kimin gətirdiyini mənə deməsin. Bilirsən, dostum, gülləri

sərirəm sinəmin üstə, o dəqiqə onun ətrini duyuram, ağrım da keyiyir.

Elə bil heç bayaq ağrıyan mən deyiləm. Gözlərimi yuyuram, bilirsən,

necə gözəldi?! Sanki cənnətdəyəm. Elə bir cənnət ki, o cənnəti heç

kim təsəvvür edə bilməz, lap peyğəmbər də! Onda ürəyimdən İsa

bulağının suyu keçir!

Xəstə heç zaman bilməyəcəkdi ki, o gülləri heç bir qız-filan

gətirmir. Gülləri gətirən də, şəfqət bacısını öyrədən də dostudur.

Deməli, o güllərdən də heç zaman sevdiyi qızın ətri gələ bilməzdi,

lap uzağı, dostunun qoxusunu duymaq olardı. Xəstə isə bunlardan

xəbərsiz idi və heç xəbər də tuta bilməyəcəkdi - sadəcə olaraq özünü

inandırmışdı. İnandırmışdı ki, güllərdən sevdiyi qızın ətri gəlir -

axı, bu gülləri o gətirirdi!

- Dostum, axı, sən insanın gələcəyindən xəbər verə bilirsən.

- Nədir ki?

- Yox, özümü demirəm. Palatada bir nəfər var, taleyə yaman inanan

adamdı. Bəlkə bir onunla söhbət edəsən?

- Yalan danışım?

- Mənim xətrimə.

Stolun üstə çay soyumuşdu; otaqda nə haqdasa bərk mübahisə gedirdi,

qarşısında da material vardı.

Baxıb gördü ki, heç bir səhifə oxumayıb. Məqalə isə bu gün çapa

getməliydi.

Eh, bu Bermuddan nə qədər yazmaq olar, axı? Neçə dəfə yazdılar,

dedilər və camaat da bildi ki, burda heç bir qeyri-adi hadisə yoxdur,

ola da bilməz.Bermud üçbucağı! Üçbucaq, dördbucaq, beşbucaq, dairə!

Əgər Bermudda bir sirr varsa, orda qəzaya uğrayan gəmilərin

sərnişinləri dünyanın ən xoşbəxt adamlarıdılar. Bu xoşbəxt adamlar

heç olmazsa məhv olan anda bütün dünyanı maraqlandıran bir sirrdən

hali olurlar.

Sonra fikirləşdi ki, Bermud tamamilə adicə bir üçbucaqdır və orda heç

bir sirr-filan yoxdur. Deməli, qəzaya uğrayan o gəmilərin

sərnişinləri də xoşbəxt deyillər. Amma o sərnişinlərdən bircəciyi sağ

qala bilsəydi, dünyanın ən xoşbəxt adamı ola bilərdi - mütləq olardı!

Təəssüf ki, belə bir adam yox idi. Çünki o gəmilərdən bircə nəfər də

sağ çıxa bilməmiş, dünyanın ən xoşbəxt adamı olmaq imkanını

istər-istəməz əldən vermişdilər.

Qalxdı ayağa, stəkanını götürüb, yaxınlaşdı pəncərəyə və soyuq çayı

boşaltdı gülün dibinə. Özünə təzədən bir çay süzdü.

Ardı var…

• Aygün Bəylərin qəbirüstü abidəsi ucaldıldı - Foto
• Bu gün Beynəlxalq Kişilər Günüdür
• Məşhur aktrisa vəfat etdi