Kulis.az İbrahim İbrahimlinin “Ağ şeir” essesini təqdim edir.

Bəşər övladının dünyadakı anlayışları; yəni yer, səmavi, yerlə səma arasında olan digər müxtəlif anlayışların fikirini, hisslərini, duyğularını duyması müxtəlif cür, müxtəlif üsullarla mümkün olur və bu müxtəlif üsullu duyumlar bəşər övladının yaşam dairəsinin ölçülərinə fərqli formada uyğunlaşır, həmin anlamdakı gerçək varlığını tam mənada formalaralaşdırır. Fikrimcə, belə üsul əsasən bu dünyadakı şəxsi məkanını, şəxsi varlığını müəyyən bir üsulda deyil, müxtəlifliyə aid olan yaşamın gerçəkliyində görməyə meyllənməklə diqqəti cəlb edir. Qeyd edim ki, həmin uyğunlaşmalar, bütövləşmələr müəyyən qədər də olsa belə həmin o meyllənmə bəzən müəyyənliyin poeziya anlamındakı hansısa vasitəsi ilə mümkünlüyünü tapır.

Məncə, belə gerçəkliklər yaşadıqları məsafənin əhatə dairəsinə görə bir-birlərindən mütləq mənada fərqlənirlər, əsas vaxtlarda hansısa məqamda varlıqlarının yazı anlayışı ilə tandemini təsdiq etmirlər, təsdiqsiz bir anlamın mahiyyəti kimi qalmağı yaradıcı mahiyyətləri kimi görürlər, çox güman ki elə barəsində söhbət apardığımız fərqli üsullar və təsdiqlənməyən məqamlar yaşadığımız dünyada poeziya anlayışında, onun müxtəlif vəznlərdəki, müxtəlif janrlardakı gerçəkliyində daha aydın formada sezilir, varlığını daha əhatəli formada ortaya çıxarır, həmin yaradıcı ömrü bəzən mühüm, bəzən də mütləq formada göstərir. Belə düşünürəm ki poeziya anlayışının Ağ şeir forması (etiraf edim ki vəzn anlayışı məndə əsasən arxaik hissləri oyadır) bu dünyanın, kainatların gerçəkliyində digər şeir formalarından daha bütövdür və o tamlıqda bu dünyanın hər bir reallığında təsdiqlənmiş xarakterə malikdir, ən əsasıda həmin şeir formasının yazılma üsulundan sonrakı görünüşü və yazılandan sonrakı qavranılma forması. Ağ şeirin formasında, görünüşündə həm ədəbi, həm də ki mövcudluq tipində müxtəlif cür manevr etmək mümkündür və həmin yaradıcı manevrlər də istənilən halda onun nəhayətsiz imkanını istənilən yaşam situasiyasında aşkar şəkildə göstərir və yaxud da mahiyyətinə aid olanlarla birlikdə varlığının nəhayətsiz imkanı kimi görsənir.

Ağ şeir forması yaşanan hər bir yaşam nüanslarını, bütün müsbət anlayışların, dünyaların, kainatların reallıqlarını, irreallıqlarını Allahın yaşamındakı mükəmməl anlayışlara yaxınlaşdıran, o cür səmavi gerçəklikləri yer üzündəki, dünyadakı, kainatdakı yaşamağın mövcudluq prosesinə aid edən mükəmməl bir şeir formasıdı, orjinal xarakterli bir poeziya anlamıdır. Yəni həmin şeir formasının nüvəsində qətiyyən mənasızlıq, yaxud mənasızlığın bitməyən yaşamı heç vaxt varlığını müəyyənləşdirmir, yaşamın, yazının heç bir halında həmin mənfi amili nəyindəsə təyin etməyi bacarmır. Əgər həmin şeir formasında hansısa şair qeyd edilən formada, kustar bir üsulda varlığını həmin reallıqda müəyyənləşdirmək istəyirsə Ağ şeir anlamının forması o müəyyənləşməni qətiyyən qəbul etmir, heç bir halda o yazı məqamına meyllənmir, o cəhdlərdən - hətta o cəhd ciddi xarakterli olsa da - onları varlığından, mahiyyətindən kənarlaşdırma üsulu ilə yayınır, yəni o əsasız, heç bir labüdlüyü olmayan müəyyənliyi mahiyyətinin, müxtəlifliyinin formasına aid etmir.

Ağ şeir forması əslində poeziyanın müxtəlifliklərdəki hərtərəfliliyidi, bu şeir forması bu dünyanın, kainatların mükəmməl müəyyənlik sferasına meyllənməyi yəqinləşdirən mütləqlik kimi bir şeydir və onun həmin reallıqdamı, anlamdamı məkanlaşmasında qətiyyən qeyri-mütləqliyin hansısa nüansına rast gəlməzsən, yəni həmin inkar o şeirin müsbət xarakterli mütləq inkarıdı. Ağ şeir forması digər şeir formalarından, janrlarından fərqli olaraq həm qafiyəsiz, həm də qeyri-qafiyəsiz şəklində yazılmaq imkanının mühüm bir tərəfinə sahibidir, sadəcə olaraq poeziyadakı digər şeir formalarından fərqli olaraq Ağ şeirin (qeyd edim ki Ağ şeir yeganə anlamdır ki həm qafiyəli, həm də qafiyəsiz forması var) imkanlarını reallaşdırmaq lazım olanda onun müxtəlif parametrlərini hansısa zaman çərçivəsində deyil, nəhayətsizliyin parametlərində axtarmaq lazımdı. Mənə elə gəlir ki, Ağ şeir forması elə bir poeziya formasıdı ki onun imkanları çox mənalı şəkildə bu dünyada olanları, mənalı yaşayışları şair varlığının hüdudsuzluğundakı, mövcud olma imkanlarındakı mistik gerçəklikləri mahiyyətində göstərə bilər, yəni mükəmməl şairə yaşada bilər. Yəni Ağ şeirlə istedadlı, orijinal şair təxəyyülün, təsəvvür etmənin hər bir məkanına, reallığına, irreallığına qədər gedib çıxmaq çox asanca mümkündür, yəni o mükəmməl şairdə mümkün olmayan hissləri də, yüksək səviyyəli fikiri də, düşüncəni də yaşmağı bacarır, məncə bu da ki həmin şeirə münasibətdə adi bir şey deyil, bu hardasa belə bir məqamı ortaya çıxarmağa səbəb olur ki, əslində poeziya anlayışının forması formal formallıqdan, forma anlayışından tamamilə kənarda ola bilər və onun gerçəlkliyi nəyinsə ifadəsinin, ya da ki ifadə etməsinin formasızlığıdı. Yəni Ağ şeiri formasızda yaratmaq olar və dünya poeziyasında belə bir forma da, belə bir anlayış da hələ ki yeganə mütləq formula olaraq qalmaqdadır (məslən İ.Brodiskinin intellektual poeziya yardıcılığı kimi).

Ağ şeir elə bir realdı ki onun mahiyyətində, imkanlarında hansısa bir şeir modeli olmur, onun reallığı pərakəndə bir halda da ola bilər və bu pərakəndəlik də o demək deyil ki bildirilən poeziya anlayışının pərakəndəliyi, modeli modelsizlik olduğu halda formasızdı, məncə bu məsələyə bəsit yanaşam üsuludu, bildirilən həmin məqamı qətiyyən bu cür demək, dəyərləndirmək olmaz.

Ağ şeirin forması belədir ki o formasızlığı da, modelsizliyi də forma kimi istənilən poeziya anlamı kimi formalaşdıra bilər, forma kimi məyyənləşdirər, əlbəttə ki formasının, modelinin fövqündə durmuş bir halda, yəni Ağ şeirin formasında ritm, harmoniya olmur, onun gerçəkliyində ritm, harmoniya əsas şərt deyil, yazılan şeir formasının poeziya formulası kimi yaşanmasıdır və bu mühüm yaşam da, o cür üsulla hardasa bilavasitə üsulla elə şeir forması deməkdir, onun reallığında yalnız müxtəlifliyin indiyə kimi ifadə olunmayan üsulları mövcuddur və haqqında söhbət apardığımız həmin şeir forması da yaşanan, keçən reallıqların bitməyən formasını varlığında ehtiva etməlidir, yəni o forma da, həmin formada olan bütün mükəmməl anlayışlar da əslində şeir anlam vasitəsi ilə Allahın görünən-yalnız görünən-tərəfinə aiddir, gerçəklik və mistik mənada həmin anlayışın məxsusiliyinə məxsusdur və bu məxsusilik adi bir amil olmadığından da həmin məxsusilikdə istər istəməz Ağ şeirin formasında bir xüsusilik yaratmağa meyillidir, yəni barəsində danışdığımız şeir formasının təsir etmə tərəfində olan hər bir poeziya anlamı Allah kimi görünməyən nüansları ilə bərabər yalnız duyulan və hiss edilən imkanları, mükəmməliklləri yaşayır. Bu inkaredilməz olacaqmı, gerçəklikmi sadəlikdən tamamilə kənarda olan bir anlayışdı, bu dünyadan kənarın anlayışı, yəni Ağ şeirdə sadə olan bir nüans olarsa həmin nüans da, cəhət də fərqliliyin mücərrədliyi kimi gerçəklikdir, gərək Ağ şeirin hər bir misrası ,bəndi elə bir formada olmalıdı ki onun içindəki mənanı ayrı şeir formasın da ifadə edilmək üsulu bir gerçəkliyi kimi diqqəti cəlb eləməsin, onun formasında ayrı bir şeir formasının qurulmağı imkanı reallıq kimi görünməsin, əgər belə demək mümkünsə barəsində söhbət apardığımız Ağ şeirin formasında ifadə edilən hansısa məna ayrı cür ifadə edilmək imkanına qətiyyən şərait yaratmasın, həmin yazı üsulu yalnız Ağ şeir formasında mütləq bir anlam kimi qəbul edilsin, o şeirdə belə bir imkanın olması və sezilməsi artıq Ağ şeirin heç bir məqamına uyğun deyil, onda uyğunluq yalnız inkarın olacaqdı. Yəni qeyd edilən formanın mahiyyəti mükəmməl bir reallıq kimi mənimsənilməli, həmin imkan yalnız barəsində söhbət apardığımız şeirin imkanına aid edilməlidi, ayrı cür deyil. Məncə, bu yazı üsulu forması Ağ şeirin əsas tərəfidi, onun yaşam formulasını müəyyənləşdirən bir anlamdı və ya mühüm, unikal imkandı, məhz inkaredilməz bu mühüm və mükəmməl imkana görə də belə demək mümkündü ki Ağ şeirin yuxarıda qeyd edilən forması, poeziya anlamın da olanlar mənasızlıqların varlığını Ağ şeirdə mənasız formada ifadə etməyə əsas yaratmır, yəni Ağ şeirin o yüksək səviyyəli formulasının mahiyyəti şeirin içindəki mənasızlığı da bir məna kimi diqqəti cəlb edən bir formaya gətirib çıxarılmasına səbəb olur, şeirdəki bütün reallıqların bir mahiyyətli olmasını deyil, bir neçə (hətta mənasız məqamı da) və ya müxtəlif yüksək səviyyəli mənalarla malik olmasını mükəmməl mənada təmin edir. Yəni əslində Ağ şeir forması müxtəlifliyin mənalınmasını ağ kağız üzərinə çıxarılmasına şərait yaradan amildir, yəni hər hansı ağ şeir formasında yazılan poeziya nümunəsi bu dünyadakı, kainatlardakı bütün yüksək səviyyəli mənaların, anlayışların bütövlüyüdü, onun mənası şeirdəki hisslərin, duyğuların mahiyyətinə bir müxtəlifliyin və yaxud bir neçə müxtəlifliyin xaraktersiz mövcud olmasını bütövləşdirən amildir və hətta haqqında söhbət apardığımız şeir forması elə bir reallıqdı, elə bir anlamdı ki hətta o məntiqsiz bir üsulda, yalnız hissi, duyğunu ifadə etdiyi halda da ziddiyyətli məntiqdəki parametrlərin mənasını da formalaşdırma imkanına da malik olmalıdır və əsasən də formallığın bir mənası kimi, bu vacib formalaşdırma da hansısa halda labüd olmayan məzmununu da varolmasında da mütləq mənada yaşatmalıdır ki onun hər bir reallığının, hətta realsızlığının da labüd və mütləq olmasının bütün məqamları ən yüksək yaşam anlamlarına aid edilə bilsin.

Qeyd edilən şeir formasının elə bir imkanı yaşamın varolmasının da, yazı üsulunun da, həmçinin hissin mahiyyətinin də elə bir yüksək səviyyəli labüdlüyü və məntiqi olmalıdır ki o hətta şəxsi, məxsusi şeir formasından kənarlaşanda, yəni formasız bir mahiyyətlə yazılanda onun şəxsi və məxsusi forması da, mənası da ən cəlbedici yaşamın reallığı, irreallığı kimi görünsün (bu əsasən Ağ şeirin qafiyəli formasına aiddir), yəni Ağ şeirin həmin əhatə edici çevrəsi heç bir halda hüdudu olmamalıdı, nəhayətsiz olmalıdı.

Bu mühüm səbəbdən də həmin amil onun, yəni Ağ şeirin varlığını mütləqcəsinə ifadə etmək imkanını vacib və mühüm mücərəddliyin mahiyyəti kimi qavranılmasına tam mənada zəmin yaratmalıdır, axı o anlam mütləqlik kimi qavranılır, həm də qeyd edilən həmin mühüm qavranılma da müxtəlifliyin mücərrədliyindəki ifadə edilmə üsulunun yaşamıdır, yəni adi bir məqamın yaşamı deyil.

Ağ şeirin hər bir parametri ilə əsaslanmış bu tərəfi onun yuxarıda qeyd edilən mühüm formulasına tam uyğundur, demək olar ki onun mətndəki mövcud olma prinsipidir və həmin bədi prinsip də o uyğunlaşmanın tam mənadakı mükəmməliyidir, həm də adi olmayan, qeyri-adi mükəmməlliyidir, qeyd edim ki yuxarıda bildirilən bu vacib uyğunlaşma, uzlaşma məqamı da aşkar formada bizə göstərir ki əslində barəsində söhbət apardığımız poeziya anlamı daha çox bəşər övladının mükəmməlliyinin mütləq xarakterli ölçüləri kimi qəbul edilməlidir, həmin bədi prinsiplərlə bədi labüdlüyünü yaşamlıdır, məncə də belə bədi yaşam nüansı heç bir halda xarakteriksiz olmur, demək olar ki həmin reallıq həm normal məntiqdən, həm də qeyri-səlis məntiqdən kənardadı və bu mühüm kənarlaşmada adiliyə aid deyil, onun bu məqamı məntiqdən kənar olanda belə yenə də qlobal məntiqli bir reallıq kimi mahiyyətə malikdir.

Ağ şeirin məntiqdən kənarda olduğu halda belə məntiqli olması məqamı, həmçinin formulası təsdiq edir ki bu dünyadakı, kainatlardakı poeziya anlamının ən vacib tərəfi olan Ağ şeir yaşananların bəşər övladısayaq ifadə üsulu deyil, əksinə Allahsayağı ifadə üsulunun mütləqləşdirilməsidir.

• Arif Əmrahoğlu: Vaxtsızlığın apardığı adam - Nəriman Əbdülrəhmanlı
• Murad Adıgözəlzadənin köməkçisi ev dustaqlığına buraxıldı
• Yarın əllərinə toxunan fırçanın bəxtəvərliyi - Yenilikçi ruhun nişanı