Bu gün tanınmış yazıçı və tərcüməçi Nəriman Əbdülrəhmanlının doğum günüdür. Kulis.az bu münasibətlə yazarı təbrik edir və onun 2014-cü ildə saytımıza verdiyi müsahibəni ixtisarla oxucuların diqqətinə çatdırır...
- Publisistika, nəsr, kino və tərcümə ilə məşğul olmusunuz. Sizə hansı daha çətindir?
- Mənə ən doğması nəsrdir. Tərcümə talesiz sahədir. Lazım olan səviyyədə qonorar da yoxdur. Nəsr isə mənim taleyimdir.
- İstərdim ki, bu gün sizin tərcümə yox, nəsr fəaliyyətinizdən danışaq. Əkrəm Əylisli “Yalqız” romanı haqqında demişdi ki, indi yox, 60-cı illərdə yazılsaydı böyük səs-küy yaradardı.
- “Yalqız”dan sonra “Yolsuz” və “Yolçu” romanlarım da çap olunub. “Yalqız”ı ona oxumağa vermişdim və o, romanın havasını tuta bilmişdi. Fikirləri ordan qaynaqlanır. “Yalqız” 60-cıların dünya duyumuna yaxındır. Yəqin bu qənaət ordan yaranıb.
- Mən əsərin üslubunda və dilində ağırlıq hiss etdim.
- Üslubu mövzunun özü verir. Qəsdən qurulan məsələ deyil. İlk romanım - “Könül elçisi” də tarixi romandır. Şah Abbas zamanında Səfəvi sarayı tərəfindən Avropaya göndərilən, Don Juan kimi tanınan Oruc bəy Bayatın taleyi haqqında yazılmışdı. Üslubu başqadır. Oxunaqlı üslubdur, oxucunu çətinliyə salmır. Əslində dörd romanım da monoloq üslubundadır. Üslub oyunları, dilin alt qatı vacib məsələdir. Ədəbiyyat mənim üçün hadisəçilik deyil. Hadisə onuncu dərəcəli məsələdir.
- Mən bu ağırlığı Səfər Alışarlının “Maestro” romanında da hiss etmişdim...
- Dünya ədəbiyyatında ən sanballı əsərlər üslub işidir. “100 ilin tənhalığı” məgər asan oxunur?
- Amma, məsələn, sizin tərcümə etdiyiniz Orxan Pamukun “Mənim adım qırmızı” əsəri rahat oxunur. Üslubu da çox orijinaldır.
- Hə... Elədir. Amma mən dediyim üslub daha çox “Qara kitab”dadır. Şüuraxını əsərə monumentallıq, ağırlıq gətirir. Bundan qorxmaq lazım deyil.
- Kitablarınızla bağlı oxucu rəyi necədir?
- “Könül elçisi” ilə bağlı fikirlər, yazılar çox oldu. Maraqla qarşılandı. Dövr çox maraqlı dövrdür, üslub maraqlıdır. 2 min tirajla buraxılmışdı o vaxt və məndə cəmi 2 nüsxə qalıb. Türklərin diqqətini çəkdi. Fəthi Gedikli tərcümə etdi və “İz” yayınçılıq nəşriyyatında çap olunacaq. Amma romanlarımdan “Yalqız” daha çox diqqət çəkdi.
- Son üç romanınızı ardıcıl yazmışdınız, yoxsa ardıcıl çap olundu?
- Mən ciddi nəsrlə 40 yaşımdan sonra məşğul olmağa başlamışam. O vaxtacan hekayələr yazırdım. Hiss edirdim ki, ciddi nəsrə hazır deyiləm. 40-a qədər yazdıqlarım sadəcə özünü cilalamaqdır. Məncə, ciddi nəsr 40 yaşdan sonra yazıla bilər. İlahi koddur bu. Şeiri 18 yaşında da yaza bilərsən.
- Şeir isə 40 yaşından sonra zəifləməyə başlayır.
- Mən 40 yaşına qədər roman mövzularına toxunmadım. Sadəcə içimdə təkmilləşdirdim.
- Dörd romanınız təxminən neçə ilə yazıldı?
- Bu romanları səkkiz il ərzində yazmışam. Artıq beşinci romanım hazırdır və çapa vermişəm.
- Mövzusu nədir?
- “Əli və Nino” romanın tarixi və romanətrafı hadisələr...
- Dekonstruksiya demək olarmı?
- Yox, qətiyyən dekonstruksiya deyil. Romanla bağlılığı yoxdur. Sadəcə romanın taleyi ilə bağlı məsələlərdir. Roman ətrafında baş verən qlobal hadisələr haqqındadır.
- Roman taleyi haqqında roman rastıma çıxmayıb.
- Mənim də qarşıma çıxmayıb. 504 səhifəlik romandır. Bu romanın yazılması ilə təxminən 20 il məşğul olmuşam.
- Yəqin müəlliflərlə bağlı mübahisələrə də yer vermisiniz...
- Üç müəllifdən söhbət gedir. Lev Nussenbaum, Məhəmməd Əsəd bəy və Yusif Vəzir Çəmənzəminli.
- Bu 20 ildə nə qərara gəldiniz: əsər kimindir?
- Bu romanla bağlı İstanbula səfər etdim, Krımda oldum, Tiflisə getdim. Çox maraqlı faktlarla qarşılaşdım. Romanın taleyində çoxlu insanlar iştirak edib. Bunu ancaq oxuyub hiss etmək olar.
- Adı nədir romanın?
- “Qurban”. Mən elə bilirəm ki, həqiqətə çox yaxınlaşmışam. Romanda o qədər möhtəşəm spekulyasiyalar var ki, Amerikadan yəhudi bir jurnalist göndərildi və “Əli və Nino”nun taleyi haqqında roman yazdı. Sübut etdi ki, bunu Lev Nussenbaum yazıb. Roman ingiliscə yazılıb və rus dilinə tərcümə edilib. Nuridə Atəşi də bir kitab yazdı və sübut etdi ki, bunu Məhəmməd Əsəd bəy adlı bakılı yazıb. O da müəyyən sənədlər tapdı. Amma o sənədlərin mahiyyətə dəxli yox idi. Mənim üstünlüyüm odur ki, onların bildiklərini də bilirəm, bilmədiklərini də.
- Ümumi ədəbi proses, xüsusən nəsr sahəsi necə görünür? Son vaxtlar yazılan romanlarla bağlı nə düşünürsünüz?
- Bu, gündəlik, adi prosesdir. Bunu nə şişirtmək, nə də danmaq lazımdır. Mən gəncləri oxuyuram, çoxunda da gələcəyin romançısını görürəm. Amma əksəriyyəti bir həqiqəti bilmir ki, əsl romançılıq 40-dan sonra başlayır. Axtarışlar olmalıdır. Yazmalısan. Ancaq yazdıqlarını müxtəlif yollarla təbliğ etməməlisən. Zamanın ixtiyarına buraxmalısan. Hər kəs nə yazdığını çox yaxşı bilir. Məncə, gələcək mərhələyə 3-5 adam keçəcək. Ancaq bir şərtlə ki, indi yazılanlar onların alt yapısını təşkil etsin.
- Sizcə gənc yazarlarda ən ciddi problem nədir?
- Birinci dil problemidir. Əgər yazılan mətndə dil yoxdursa, maraqlı hadisə ilə bir yana çıxarmaq mümkün deyil.
- Amma tərcümədə dil itir. Dili bərbad, forma və strukturu maraqlı olan əsəri yaxşı bir tərcüməçi dünyaya çıxara bilər.
- Məhz tərcüməçidən çox şey asılıdır. Bizdə öz əsərlərimizi xarici dilə çevirən bir-iki adam var. Sənin əsərini bir ingilis tərcümə etsə, kolorit itər. Amma sənin dilini bilən biri tərcümə etsə, dil, kolorit yerində qalar.
- Sizcə, ədəbiyyatdakı uğursuzluğumuz bir az da balaca ölkə olmağımızla bağlı deyil ki?
- Yox. Gürcüstan bizdən də balacadır. Onlarda ədəbiyyata kübar münasibət var.
- Güzəşt etmirlər.
- Hələ sovet vaxtında Şevardnadze təşkilatlara tapşırırdı, hər təşkilat bir neçə yaradıcı adamı himayəyə götürürdü və heç bir problemləri olmurdu. Onlar Moskvaya gedəndə əlidolu gedirdilər. Ordakı tanınmış imzalarla oturub-dururdular, yeyib-içirdilər, dostlaşırdılar və gürcü ədəbiyyatı ilə yaxından tanış edirdilər. Bir neçə sınıq-salxaq rus yazıçısından başqa heç kəs bizim mədəniyyət haqqında yazmayıb. Gürcülərin bir yazıçısı var, Otar Çiladze. Onun bir romanını çevirmişəm. 1999-cu ildə Nobel mükafatına namizəd olub. Hətta son anda siyasi motivlərə görə mükafatı Günter Qrassa veriblər. Dünya nəsrinin ən nəhəng simalarından biridir. Ölkənin balacalığının buna dəxli yoxdur.
- Bizdə də yazıçılara qayğı vardı...
- Qayğı vardı, ancaq milli ədəbiyyat konsepsiyası yox idi.
- Milli ədəbiyyat deyəndə nəyi nəzərdə tutursuz? Maraqlıdır.
- Milli ədəbiyyat deyəndə ərazimizi və dil faktorunu nəzərdə tuturam. Ədəbiyyatın milli, dini sərhədləri yoxdur. O, insanla, insan ruhu ilə bağlıdır.
- Sizin “80-cilər” nəslinə “İtirilmiş nəsil” deyirlər. Amma bu nəsildən, ən azı on ciddi imza saymaq olar. Həm nəsrdə, həm şeirdə...
- “80-cilər” nəslinə ona görə “İtirilmiş nəsil” deyirlər ki, sovet dağıldı və bu nəsil öz istəklərini reallaşdıra bilmədi. Mən “80-cilər”lə bağlı antologiyası tərtib etmişəm. 204 imzadır. Yazıçısı, şairi, tərcüməçisi, ədəbiyyatşünası, yazıçı-jurnalisti var. 204 imzanın ən azı 100-ü ciddi imzadır.
- “60-cılar”ın da sizə təpkisi oldu...
- Bəli, oldu. Köhnə nəsil yerlərini vermək istəmədi. Bir yandan da sovet dağıldı, bizim nəsil çöllərə düşdü. Rusiyaya, Türkiyəyə qədər yayıldıq. Halbuki, potensial cəhətdən çox ciddi nəsil idi. O, antologiya çap olunsa, həmin potensial daha aydın görünər.
- Müstəqillik illəri nəslini necə görürsünüz?
- Çox güclü və azad bir nəsil gəlir. Onlarla imzalar saya bilərəm ki, böyük işlər vəd edir. Ancaq bu nəsil yersiz mübahisələrə, yazdıqlarının reklamına, publisistikaya çox meylləndi. Yazmaq üçün çox şeyi bilməlisən, qurban verməlisən. Yazıçılıq güzəşt sevmir. Yazı ovqatın üçün istədiyini etməlisən. Yazanların 90 faizi bunu bacarmır. Evdə ailədən, cəmiyyətdə dostlardan, işdə müdirdən asılıdırlar. Mən 40 yaşından sonra anladım çox şeyi. İşimi də qurban verdim. Hiss elədim ki, o birisi tərəfə getsəm, gərək yazmayam. Əgər indiki nəsil qurban vermə həqiqətini başa düşsə, yaxın on ildə böyük işlər görəcək.
- Hər halda nikbin görünürsünüz...
- Əkrəm Əylisli yazır ki, nəsr əkinçi peşəsidir. Yazıçılıq təşnəlikdir. Patoloji xəstəlik kimi bir şeydir. Amma nə qədər çətinlik olsa belə, doğrudan da nikbinəm. Məncə, hər şey yaxşı olacaq.
Söhbətləşdi:
Şərif Ağayar
Cəlil Cavanşir
