Kulis.az “İşdən kənar” layihəsində Qarabağ Azadlıq Təşkilatının rəhbəri Akif Nağı ilə müsahibəni təqdim edir.
- İncəsənət növlərindən hansı ilə daha çox maraqlanırsınız?
- Heç bir incəsənət növü ilə xüsusi yaxınlığım, bağlılığım yoxdur. Hamısı ilə müəyyən formada maraqlanıram. İmkan daxilində, həvəskar səviyyəsində çalışıram ədəbi aləmdən xəbərim olsun. Çünki ədəbiyyat vacib sahədir. İstənilən insan ədəbiyyatla, mütaliə ilə məşğul olmalıdır. Düzdür, indi çox çətindir. Mütaliəyə vaxt qalmır.
- Niyə?
- Ədəbiyyat və ona oxşar yaradıcı sahələr hardasa boş vaxtın doldurulması üçün bir vasitədir. Bundan heç kəs inciməsin. İnsanın formalaşması elə boş vaxtın doldurulması hesabına başa gəlir. Kim boş vaxtdan nə cür istifadə edirsə, o cür də formalaşır. Kimsə qumar oynayır, kimsə çayxanada çay içir, kimsə eyş-işrətlə məşğul olur. Mənim fikrimcə insan boş vaxtının böyük bir hissəsini mütaliəyə həsr etməlidir. Təəssüf ki, indiki dövrdə o boş vaxtı tapmaq da çətindir. Qabaqkı kimi kitab oxuyan yoxdur. Sovetlər dövründə kitab bumu var idi. Ən çox da ruslarda inkişaf etmişdi. Mən Rusiyada təhsil almışam, bu bumu görmüşəm. Hansısa kitab çıxan kimi hamı bir-birinə xəbər verirdi. Demək olar ki, heç bir kitabı yanımızdan buraxmırdıq. Yəni ruslarda olan bu ənənə qabaqlar bizimkilərə də keçmişdi. İndi də bildiyim qədəri ilə ruslar dünyanın ən çox oxuyan xalqlarındandırlar. Türklər də çox mütaliəlidirlər. Baxmayaraq ki, türklər özləri bizdən az oxuduqlarından şikayətlənirlər. Halbuki belə deyil. Məncə, bunu faciəyə çevirmək lazım deyil.
- Yəni indiki dövrdə kitaba marağın azalmağını faciə hesab eləmirsiniz?
- Ona görə faciə hesab eləmirəm ki, buna köhnə standartlarla yanaşmamalıyıq: “Niyə metroda kitab oxuyan yoxdur?” və sair. Bu düşüncə keçmişdə qaldı. İndi kitabı telefon, televizor, internet əvəz edir. İndi müəlliflər də yazandan sonra çalışırlar ki, əsərləri ekranlaşdırılsın. Yəni beləcə kitab kino, televiziya vasitəsilə daha böyük auditoriyaya çatır.
- Ədəbiyyatın funksiyasını internet, televiziya öz üzərinə götürür?
- İnternet, televiziya indi vasitəçi rolundadır. İstənilən adam bir şeir yazdımı tez onu internetdə paylaşır ki, daha çox adam oxusun. Ona görə deyirəm ki, insanların əlində kitab görməyəndə onu faciəyə çevirmək lazım deyil.
- Facebookda şeir, hekayə görəndə oxuyursunuz?
- Oxuyuram.
- Sosial şəbəkədə statuslarını izlədiyiniz şair-yazıçı varmı?
- Yalan deyərəm. Facebookda heç bir şairi izləmirəm. Mən çalışıram bədii əsərləri kitab şəklində oxuyum. İndi kitab almaq da çətinləşib. Əvvəlki şəbəkə itib. Qabaq kitab çıxanda hamı bir-birinə xəbər verirdi. İndi elə deyil. Heç Facebookda da çox vaxt belə şeylər qarşıma çıxmır. Bəlkə də mən kənarda qalmışam. Ona görə yeni şair-yazıçıları internetdən yox, kitab şəklində oxuyuram.
- Yeni şairlərdən kimləri oxuyursunuz?
- Açığı şeirə o qədər həvəsim yoxdur. Ona görə də şairləri izləmirəm. Ancaq Aqşinin, Ramiz Qusarçaylının şeiri qabağıma çıxanda çalışıram oxuyum. İndi şeir yazmaq çox geniş yayılıb. Bilmirəm, dərddəndi, kədərdəndi, ya nədəndi, xalqımız şeir yazmağa çox meyllidir.
- Bu yaxşıdır, ya pis?
- Mən bunu pis əlamət kimi görürəm. Xüsusən də Qarabağ zonasından olan qaçqın-köçkün camaat arasında şeir yazmaq çox geniş yayılıb. Kitab çapı da bir tərəfdən asanlaşıb deyə hamı yazır. Mən buna passivliyə meyl kimi baxıram. Belə kitablar çıxanda bizə də göndərirlər. Çoxu da yurd nisgili ilə yazılmış şeirlərdr. O şeirləri oxuyanda məndə pessimizm yaranır. Halbuki insanlardan mübarizlik gözləyirəm. Qarabağ Azadlıq Təşkilatı ilə çiyin-çiyinə dayansınlar, Qarabağı tələb eləsinlər. Onlar enerjilərini şeirə töküb bununla da işlərini bitmiş hesab edirlər. Hərdən də deyirlər ki, çox böyük iş görmüşəm, bu poema ilə Qarabağı azad edəcəm. Bu mənada mən şeiri sevmirəm.
- Onda Qarabağdan yazılan şeirləri oxumursunuz?
- Oxuyuram, məcburiyyət qarşısında oxuyuram. Hətta biz bir ara gənclər arasında “Qarabağ harayı” adlı şeir müsabiqəsi də keçirdik. Bu il İlham Qəhrəman və Yetim Qacarın da daxil olduğu işçi qrupu yaratmışıq. Yenidən keçirmək istəyirik.
- Heç çıxışlarınızda şeirdən istifadə edirsiniz?
- Tədbirlərdə şeir deməyə o qədər də istəkli deyiləm, amma görürəm ki, hamı deyir. Şeirlə auditoriyanı daha tez ələ almaq mümkündür. Çıxış zamanı şeir lazım olanda Əhməd Cavadın bir şeirini deyirəm.
- Hansını?
- Onun bir şeiri var:
Ey düşmən alnımın yazısı qara
Öldürəməz bizi vurduğun yara...
Bax bu şeiri. Yenə də deyirəm, mən şeirin əleyhinə deyiləm, sadəcə hamının şeir yazmağı və enerjilərni ora yönləndirməyi məni narahat edir.
- Özünüz şeir yazmısınız?
- Uşaqlıqda hamı şeir yazır.
- Nəyə aid yazmısınız?
- Sevgiyə və vətənə aid şeirlər yazmışam. O şeirlər it-bat olub. Bizim arxivlərimiz, kitabxanalarımız hamısı qaldı Qarabağda.
- Sizcə Qarabağ uğrunda mübarizədə şair-yazıçıların nə kimi rolu var?
- Sovet dövründə şair-yazıçılardan necə istifadə edirdilər? Cəbhədə şeir gecələri, konsertlər təşkil edib şair-yazıçıları da yollayırdılar. Hətta Əliağa Vahid kimi ancaq sevgidən yazan bir şairi də səfərbər eləmişdilər.
- Ancaq Seyran Səxavət deyir ki, Qarabağ haqqında romanı yazıçılar yox, Müdafiə Nazirliyi yazmalıdır.
- Belə düşünənlər də var. Bununla belə Qarabağ mövzusunda yazanlar var. Elçin Hüseynbəylinin “Gözümə gün düşür” adlı bir hekayəsini oxudum, süjeti xoşuma gəlmədi. Süjet beləydi: Bir qaçqın sağalmaz xəstəliyə tutulur. Arzulayır ki, kəndlərində ölsün, gedir, ermənilər bunu aldadırlar, elə orda da ölür. O hekayəni oxuyandan bir müddət sonra tədbirlərin birində təsadüfən Elçin bəylə rastlaşdıq. Ona dedim ki, sənin ideyan yanlış ideyadı, qəhrəmanın Qarabağa getmişkən gərək beş-altı düşmən də öldürəydi. Bundan sonra bu barədə daha geniş düşünməyə başladım: Qarabağ haqqında əsərlər necə yazılmalıdır?
Mən Varisin “Bir ovuc torpaq” əsərini gördüm. O, Elçindən bir az irəli gedib. Bir nəfər ölüm ayağında gözünə tökməyə vətən torpağı arzulayır, 13 yaşlı nəvəsi bunu eşidib Qarabağa gedir. Müxtəlif çətinliklərə düşsə də düşmənə qalib gəlir. Mübariz İbrahimov bu dediyim ideyanı bədii əsər səviyyəsində yox, həyatda yaratdı.
- Siz Qarabağ haqqında əsər yazası olsaydınız necə yazardınız?
- Müharibəni udmamışıq deyə ondan yazmaq çox çətin məsələdir. Məğlub durumdayıq. Amma fərdi şəkildə qəhrəmanlıq göstərən yüzlərlə oğullarımız var. Məncə, qəhrəmanlıq romanı yazsaydım təxminən Aqil Abbasın “Dolu”su kimi bir roman yazardım. O romanda qələbəyə inam var. Filmi də yaxşı çəkilib. “Dolu” Qarabağ uğrunda yazılan ən uğurlu əsər və ən uğurlu filmdir. Film dedim yadıma düşdü, Elxan Qasımov “Biz qayıdacağıq” adlı film çəkirdi. Mənə təklif elədi ki, onsuz mitinqlər, aksiyalar keçirirsiniz. İstəyirəm sizin təşkilat aksiya eləsin, filmdə çəkim. Mən idarə heyətini çağırdım, onlarla məsləhətləşdim ki, bizi filmə çəkmək istəyirlər. Nəsə razılaşmadılar, dedilər, biz artist deyilik.
- Şəxsən sizə təklif gəlsə razılaşarsınız?
- Bəlkə razılaşaram. Hər halda o da tarixdə qalmağın bir yoludur.
- Bədii əsərlərdə isə obrazınız yaradılıb.
- Hə, Əli Əkbərin “Artuş və Zaur”unun yarısı bizi söyməkdən ibarətdir. Başqa hansı yazıçı yazıb rast gəlməmişəm. Bir də Rəşad Məcid bir şeirində bizi xatırlayır. Biz də ictimai həyatın bir hissəsiyik, bu şeylər normaldır. Əli Əkbər məni öz romanında vəhşi obrazında göstərir, guya mən Zauru gətirib zirzəmiyə salıram, işgəncə verirəm. Bizim bəyanatlarımızı olduğu kimi kitaba salıb, mövqeyimizi səsləndirib. Zaman keçəndən sonra o kitab Qarabağ Azadlıq Təşkilatının arxivi kimi əhəmiyyətli olacaq. Düzdür o kitabda oxuduqlarım məni əsəbiləşdirdi, amma nə edəsən, yaradıcı adamdır, o da belə düşünür. Əsərdə söyüş də çox idi. Amma Əli Əkbər bu yaxında müsahibə vermişdi ki, mən daha söyüş yazmıram. O da bir dövr idi. Hətta Əkrəm Əylisli kimi yaşlı yazıçı da dəbə uymaq adı ilə “Ətirşah Masan” əsərində söyüş yazıb. Bu müvəqqəti bir şeydi, hansısa məqamda oxucu cəlb etmək üçün istifadə etmək olar.
- Akif müəllim, belə çıxır siz pasifist əsərlərin yazılmasını istəmirsiniz?
- İndiki şəraitdə qətiyyən belə əsərlər yazmaq olmaz. Heç o istiqamətdə əsərlər görmürəm. Aprel döyüşləri zamanı da yazıçılarımızın əksəriyyəti müharibə tərəfdarları kimi çıxış edirdilər. Elə də olmalı idi. Onu deyən şair kiminsə maraqlarına xidmət eləmir. Vətənin, torpağın maraqlarını müdafiə edir. Torpaq işğal altındadırsa onu azad eləmək lazımdır. Bu günləri hansı şair, yazıçı “sülh” deyirsə deməli torpaqların işğal altında qalmasını istəyir.
- Musiqi ilə aranız necədir?
- Normaldır. Cavanlığımdan muğamatı sevirəm, həm də qarabağlıyıq, təbiidir. Muğama müdaxilələri qəbul eləmirəm. Arif Babayevi xoşlayıram, Mənsur İbrahimovu xoşlayıram.
- Bəs Alim Qasımov?
- Alim Qasımovun cavanlığını xoşlayıram. Sonrakı dövrünü bəyənmirəm. Vaqif Mustafazadə muğamı caza peyvənd eləmək istəyirdi. Alim Qasımov da onun yolunu davam etdirir. Vaqif Mustafazadəni də qəbul eləmirəm. Mən Azərbaycanın öz musiqisinin təqdimatını istəyirəm. Onun harasa peyvənd edilməsini bəyənmirəm. Mən istəyirəm ki, öz muğamımızı heç nəyə calaşdırmadan dünyaya çıxaraq. Bilirəm ki, caz yeni bir şeydi, maraqlıdır, ancaq mənim antenam onu tutmur. Buna görə də caz dinləmirəm. Lap elə klassik musiqini götürək. Hərdən televiziyada verəndə çevirirəm ki, bir on dəqiqə, on beş dəqiqə qulaq asım, görürəm ki, mənim antenam qəbul eləmir onu. Yalandan niyə deyim ki, klassik musiqini sevirəm, sevmirəm axı.
- Üzeyir Hacıbəyovla aranız necədir?
- Üzeyir Hacıbəyov mənim üçün ideal bir şəxsdir.
- Sizin təbirinizlə desək, o da muğamı simfonik musiqiyə calamaq istəyirdi.
- Onun yazdıqlarının doxsan faizi muğamdır. Ona görə də onun bəstələri xalq tərəfindən sevilir.
- 2004-cü ildəki məlum aksiyadan sonra universitetdən də qovuldunuz. Nə əcəb sonradan bərpa olunmadınız?
- 2004-cü ildə Texniki Universitetin dosenti idim. Erməni zabitləri NATO çərçivəsində Bakıya gəlmişdilər. Aksiya keçirdik, məni tutdular. Mən Bayıl türməsində olduğum vaxtı əmrimi verdilər. Türmədən çıxandan sonra mənə xəbər yolladılar ki, rektorun qəbuluna düşüm, qaytarsın geri. Onda rektor Havar Məmmədov idi. Mənim xətrimi də çox istəyirdi. Hətta bu hadisədən əvvəl bir dəfə xəbər yollamışdı ki, onu kafedra müdiri qoymaq istəyirəm. Amma bir şərtim var ki, meydanlardan çəkilsin. Ona görə mənə çox söz gəlir. Mən də demişdim ki, mənə kafedra müdirliyi lazım deyil. Yəni deməyim odur ki, münasibəti normal idi, ancaq Bayıla düşəndən sonra yəqin fikirləşib ki, universitet adına ləkə gələr, ona görə çıxarıb. Bayıldan qayıdandan sonra dedilər get yanına, getmədim, mən həbsdə olanda o, bu əmri verib. Bu namərdlikdir. Buna görə də onu məhkəməyə verdim, amma hamısında rədd elədilər.
- Hazırda heç yerdə dərs demirsiniz?
- Yox. Rektor olan dostlarım var, onlara təklif eləmişəm, söz verənlər də olur. Görünür çəkinirlər ki, birdən sabah xatası çıxar.
- Auditoriya üçün darıxırsınız?
- Çox darıxıram. Deyirəm kaş mənə bir patok verərdilər, gedib dərs deyərdim.
- Hansı dövrü tədris edirsiniz?
- Sovet dövründə partiya tarixindən, sonralar isə həm Azərbaycan tarixindən, həm də siyasi tarixdən dərs deyirdim.
- Azərbaycan tarixində ən çox sevdiyiniz dövr hansıdır?
- Bu barədə Fazil Mustafa və başqa dostlarımla da mübahisəm olub, buna baxmayaraq həmişə demişəm: Azərbaycanın ən şanlı, maraqlı dövrü Şah İsmayılın, Səfəvilərin dövrüdür.
- Sizin üçün Şah İsmayıl kimdir?
- Çox böyük dövlət xadimdir. Onun qiyməti bəlkə də yüz illər sonra veriləcək. Dünyada onun qiyməti yaxşı verilir, bizdə nəsə layiqincə dəyərləndirmirik.
- Onun Osmanlı ilə müharibəsini, şiəliyi dövlət dini kimi qəbul eləməsini səhv hesab edənlər var.
- Tarixdə bir tarixilik prinsipi var. Yəni o deməkdir ki, yüz il əvvəl baş vermiş hadisəyə bu günün nöqteyi-nəzərindən yanaşmaq olmaz. Şah İsmayıla da qiymət verəndə bu gün mövqeyindən yanaşırlar ki, niyə türkçülüyü tapdaladı, niyə Osmanlıya qarşı vuruşdu, niyə şiəliyi gətirdi, islamı parçaladı... Bu, o dövrün tələbi idi. Şah İsmayıl öz dövlətini yaratmaq üçün yeni bir ideologiyaya söykənməli idi. O dövrdə də ideologiya kimi din var idi, o da şiəliyi seçib arxalandı. Bəlkə də onun içində belə niyyət varmış ki, İslam tarixində şiəliyin tərəfdarları həmişə əziliblər, qoy onların yanlarında olum. Osmanlı ilə müharibə isə təkcə onun günahı yoxdur, Sultan Səlimdə də günah çoxdur. Cəmi 37 il yaşamış Şah İsmayıl 3 milyon kvadrat kilometr sahəsi olan dövlət miras qoyub getdi. Şah İsmayılı bu şücaətinə görə yalnız Makedoniyalı İsgəndər ilə müqayisə etmək olar.
