Kulis.az Qismət Rüstəmovun yeni yazısını təqdim edir.

Dil davası haqqında

Bu gün bizim dünyada çoxsaylı örnəkləri olan, çox əhəmiyyətli postkolonial (müstəmləkə sonrası) diskursa ehtiyacımız var. Bunu formalaşdırsaq, reperturarımıza daxil edə bilsək, elə bilirəm, müzakirələrin yeni müstəvisinə keçə biləcəyik.

Postkolonial araşdırmaların ədəbiyyat qanadından bir az məlumatım var.

Məsələn, Dominikan yazıçı Cin Risin "Geniş Sarqosa dənizi" adlı romanına bu araşdırmalarda çox istinad edilir. Sözügedən romanda Cin Ris dünyaca məşhur Şarlotte Brontenin "Ceyn Eyr" əsərini postkolonial perspektivlə yenidən yazıb. Müəllif deyir ki, Brontenin romanında Ceyn Eyrin öz məqsədinə çatmasının bir səbəbi də əsərdə onun rəqibi olan karibli Berta Meysonun sıradan çıxarılmasıdır. Ris öz əsərində Ceyn Eyrdəki əhvalatları Bertanın gözündən yenidən yazır, alternativ rakursu müzakirə müstəvisinə daxil edir.

İndi bu perspektivdən baxsaq, müzakirənin bir tərəfinə "rus sektorunun super savadlı, vətənpərvər uşaqları", o biri tərəfinə "qəsəbəyə kasaba deyən korlanmış gəncləri" qoymaq tərəziyə əvvəldən barmaq eləməkdir. Ümumiyyətlə, lap əvvəldən bu tendensiya var, məsələn, KVN-şiklər 90-cı illərdəki səhnəciklərində belə zarafatlar edirlər: bir yanda rus dilini bilməyən çuşka kateqoriyası, o biri yanda TRT-də "kızlar əl-ələ verin" mahnısına qulaq asanlar. Həmin diskursdur, başqa formada təkrarlanır. Bu, məncə, elə postkolonial araşdırmalar pəncərəsindən araşdırılmalı məsələdir. Ədəbi mətnlərimizdə, bu tendensiyanın izlərini, yəqin, daha çox tapmaq olar.

Bu məqamda istəyirəm bir anlayışı da düşüncə və müzakirə menyumuza təklif edim, bəlkə, nə vaxtsa kiminsə ağlına batar, işinə yarayar. Siyasi mənada müstəmləkədən qurtulmağa və arınmaya de-kolonializm deyilir, ancaq ona bənzəyən, bəzən onunla qarışdırılan başqa bir anlayış da var, onu dilimizə "kolonial düşüncə" (de-coloniality) kimi çevirmək olar.

"Dekolonial düşüncə" anlayışı müstəqil olduqdan sonra, düşüncə və məişət həyatında davam edən müstəmləkəçilik modellərini araşdırır və post-kolonial araşdırmaların buna diqqət etməsini irəli sürür. Xüsusilə, epistemoloji müstəvidə, yəni düşüncə həyatında kolonial iyerarxiyaların varlığını qabardır. Yəni, təxminən, anti-utopik "Blade runner" filmindəki kimi soruşur: Əminsən ki, bu xatirənin həqiqi yiyəsi sənsən?

• Şəhid anasının etdiyi hərəkətə nə ad vermək olar?
• Çingiz Abdullayev: "Bəlkə də, aclıqdan ölsəydim, rüşvətxor olardım" - Müsahibə
• Amerikalı aktyor: "Yatağımın yanında "Quran" var"