“Qoy bir az məşq edim”. Müsahibəyə başlamazdən əvvəl yazıçı Həmid Herisçi belə deyir. Bunu zatən Həmid Herisçidən başqa heç kim deyə bilməzdi. Ona görə diktafonu yandırmağa imkan vermir. Yarım saata yaxın “məşq edirik”. Əlində siqaret giləsini oynadır. Tez-tez saçlarını əlləri ilə geri darayır. Bərkdən danışır. Cavid bağındakı çayxananın müştərilərinin diqqəti bizdədir. Bəziləri onu qəzetdən, bəziləri televiziyadan tanıyır. Bəziləri isə ümumiyyətlə tanımır. Sadəcə, yüksək səsə çönürlər.

Ən çox “konspirologiya” və “mistika” sözlərini işlədir. Tez-tez “filan yazımı oxudunmu” soruşur. Mən də oxuyub-oxumamağımdan asılı olmayaraq “hə” deyirəm.

O, danışdıqca mən qeydlərimi edirəm. Suallar hazırlayıram. Və gözlənilmədən deyir: “Hə, yandır diktafonu başlayaq”.

“Mən öz atalarından danışan 60-cılardan deyiləm…”


- Həmid Herisçi kimdir? Jurnalist, yazıçı, şair, postmodernist, konspiroloq?

- Mən Azərbaycanda yeganə insanam ki, özüməm. Məni heç bir şərt yetişdirməyib. Mənim üslubum, yazılarım, nəsrim, şeirim, televiziya verilişlərim - hamısını özünəməxsus şəkildə etmişəm. Ədəbiyyatda ən ciddi məsələ yazıçının nə qədər özü olmasıdır. Məncə, bu adı qazana bilmişəm. Mən sadəcə, Həmid Herisçiyəm.

- 50 yaşlı Həmid Herisçi yetərincə qiymətləndirilibmi?

- Mən onun üçün gəlməmişəm ki, məni qiymətləndirsinlər. Mən sizləri qiymətləndirməyə gəlmişəm. Sizə məni qiymətləndirmək haqqı verilməyib. Mən bu cəmiyyətdə yetişməmişəm. Mən bu universitetlərdən, iş yerlərindən, partiyalardan, bu iqtidardan, bu müxalifətdən çıxmamışam. Mənim üçün həyat, bir çoxlarının həyatı kimi, 1988-ci ildən başlamır. Mənim üçün həyat atamın dairəsində olan yoldaşların xatirələrindən başlayır. Məndə genetik yaddaş var. Çox az adam genetik yaddaşından istifadə edə bilir.

- Sizi atanızdan çox yazmaqda ittiham edirlər.

- Sən niyə öz atandan yazmırsan?

- Niyə yazım ki?..

- Azərbaycanda “atan kimdir?” sualı var. Ədəbiyyatda bu “Hamlet sualıdır”. Hamlet həmişə atasından danışırdı. Atanın ruhu ilə əlaqə bizə imkan verir ki, mistik aləmlərə gedək. Ata ruhu ilə söhbət insana verilmiş ən adi, ən yatımlı yoldur ki, mistik aləmə çıxasan. Virtual aləmdə oturub ruhları çağırmaq qondarmaçılıqdır. Dərvişin gedib zikr etməyi də qondormaçılıqdır. Mənim üçün ata ilə söhbət mistik məna daşıyır. Bu mənada mən Hamletə oxşayıram. Amma mən öz atalarından danışan 60-cılardan deyiləm. Hər bir insan öz atasından çox ciddi münasibətdə olmalıdır.

Yazıçı bir az çətin olmalıdır

- Sizin qəliz, anlaşılmaz dildə yazmağınızdan şikayətlənənlər də çoxdur.

- Sən mənim yazdıqlarımı oxumusan?

- Əlbəttə.

- Mən çox qəlizəm sənin üçün?

- Söhbət məndən getmir. Sadə oxucudan danışıram.

- Məncə, yazıçı bir az çətin olmalıdır. Yaxşı yazıçıların əsərlərini birinci dəfə oxuyanda, çətin olur. Ciddi mətn çətin olmalıdır. Oxucu özünü yetişdirməlidir. Mən öz oxucumu yetidirmişəm. “Yeni Müsavat” qəzetindəki bir səhifəlik portret yazılarımı beş min-altı min adam oxuyur. Bu çox ciddi rəqəmdir. Əgər bu qədər adam oxuyursa, nəyi çətindir?

“60-cıların sovetin qucağında yetişə-yetişə ona təpik atmaları gülünc idi”

- Azərbaycan ədəbiyyatının durumunu bir sözlə necə ifadə edərdiniz?

- Böhran

- Bu böhran nə vaxtdan başlayıb? Nə vaxta qədər davam edəcək? Bundan çıxmağın bir yolu varmı?

- Azərbaycan xalqının, həmçinin ədəbiyyatının ən ciddi dövrü sovet dövrüdür. Sovet dövründə bizim xalqa çox ciddi yanaşılıb. Böyük ədəbiyyat məhz bu dönəmdə yarandı. Biz indi Axundovdan danışa biliriksə, bu, sovet təbliğatının nəticəsidir. Hansı yazıçımıza sovet dövründəki kimi yubiley keçirə bilərik?! Sovet dönəmində xalq özünün modernlik dönəminə girib. Amma ədəbiyyatımızın böhranı da elə sovet vaxtından başlayır. 60-cılar nəsli ideologiyanı kənara atdılar. Onlar Sabir Əhmədlinin “Laçın”ını yaza bilmədilər. 60-cılar nəsli ədəbiyyatda epizmi öldürdü. Ondan sonra böhran başladı. Mən Mirzə İbrahimovu, Süleyman Rüstəmi, Səməd Vurğunu çox yüksən qiymətləndirirəm. Məmməd Səid Ordubadi, Sabir Əhmədli, İsa Hüseynov bu gün daha maraqlıdır. 60-cıların sovetin qucağında yetişə-yetişə ona təpik atmaları gülünc idi.

“Müxalifət iqtidar oyununun arasında qalmış Azərbaycan ziyalısı qədər faciəvi nə var?”

- SSRİ-dən sonra xalq nə itirdi ki?

- SSRİ-nin dağılması Azərbaycanın cənnəti itirməsi idi. Kapitalizm dünyasında ədəbiyyat, memarlıq, ümumiyyətlə, sənət yaranmayacaq. Çünki insandan tutmuş qələmə qədər hər şey alınıb satılır. Bu müxalifət-iqtidar oyunu da bizə lazım deyil. Müxalifət-iqtidar oyununun arasında qalmış Azərbaycan ziyalısı qədər faciəvi nə var!? Mən onlardan deyiləm. Mən o oyunda iştirak etmirəm. Mən gündəmin insanları zombiləşdirdyini görürəm.

- Ədəbiyyatı məhv edən nə idi?

- Sırtıqlıq. “Muzkomediya” Azdramanı məhv elədi. “Mozalan” “Azərbaycanfilm” kinostudiyasını məhv elədi. Anektod janrı… “Molla nəsrəddin”çilik... Mən “molla nəsrəddin”çiliyi sevmirəm. Mən “füyuzatçı”yam. Azərbaycan istiqlalını yaradanlar “Füyuzat”dan çıxıb. “Molla Nəsrəddin”dən böyük adamlar çıxmayıb. Eləcə də “Mozalan”dan kim çıxıb? Vaqif Mustafayev çıxıb. Orxan Fikrətoğlunun istedadına hörmət edirəm. Amma onun istedadı orda məhv olub. O, “Azərkinofilm”də işləsəydi, daha böyük adam olardı.

- Bəs, Mirzə Cəlil, Sabir?...

- “Molla Nəsrəddin”dən çıxanların heç biri dövlət xadimi olmayıb. Model qurmayıblar onlar. Özü də Mirzə Cəlil, Sabiri niyə bu qədər qaldırırsınız başa düşmürəm?! Minillik Azərbaycan ədəbiyyatından onlar çox da ciddi fiqur deyillər. İslam maarifçisi Cəmaləddin Əfqani var. O daha əhəmiyyətlidir Azərbaycan üçün.

- 90-cılar, 2000-ciçilər ədəbiyyatı xilas edə bildilərmi?

- Mən nə lazımdır elədim.

- Bəs başqaları?

- Bizim uşaqlar postmodernə girə bildi. Konspirologiyaya girə bilmədilər. Bu onların faciəsi oldu. Bu gün bir nömrəli məsələ postmoderndən konspirologiyaya çıxışdır. Konspirologiya sujetdir, sirrdir, qəhərmandır. Konspirologiya klassizmin yeni redaktədə qayıtmağıdır.

Rasim Qaracanın qələbəni cibində saxlamağa cəhd etməsi çox pisdir.

- Siz həm də televiziyada çalışmışsınız. ANS-dən isə narazı ayrıldınız. Sonu necə oldu bunun?

- “Reytinq qurbanları” adlı yazımda Azərbaycan televiziyalarının nə olduğunu, kimlər tərəfindən idarə olunduğunu, pərdə arxasında nə olduğunu, hara, kimə satıldığını göstərmişəm. Mən hər yerdə həqiqəti söyləşmişəm. Cəmiyyət bu həqiqəti yeməyə hazırdırmı?

- Bəlkə, hər yerdə həqiqəti demək lazım deyildi?

- Bizim yolumuz belədir. Bizim işimiz həm pərdəönünü, həm də pərdəarxasını görməkdir.

- Bu gün ədəbi gündəmdə əsas məsələlərdən biri AYB-nin qurultayıdır…

- Mən maraqlanmıram.

- Sizin üçün maraqlı deyilmi AYB sədri kim olacaq?

- Yox. Mənim üçün AYB çoxdan bitib. Onlara ədəbiyyatı halal edirəm. Ədəbiyyatı götürüb nə edirlər etsinlər. Bu gün Azərbaycanda nə iqtidarın, nə müxalifətin, nə AYB-nin əhəmiyyəti var. Bunlar hamısı vaxtını keçirib.

- Bəs, Azad Yazarlar Ocağının?

- AYO öz missiyasını yerinə yetirib. Biz qalib gəlmişik. Heminquey deyir ki, qalib heç nə almır. Bu gün hamı azad yazardır. Bu gün minlərlə AYO-çu var. Bu həm də AYO-nun sonudur. Qələbə cəmiyyətə verilir. Sən cibində saxlamırsan bunu. O, 60-cılardır ki, öz qələbəsini cibində saxlayır. AYO-nun qələbəsi ona heç bir divident verməyəcəkdi və vermədi. Rasim Qaracanın bu qələbəni cibində saxlamağa cəhd etməsi çox pisdir.

- Azərbaycanda postmodern ədəbiyyat yarana bildimi?

- Azərbaycan elə postmoderndir. Bu gün Azərbaycanın iqtidarı da, müxalifəti də postmoderndir.

- Azərbaycan yazıçıları bunu yaza bildilərmi?

- Mən yazmışam.

- Başqa kim?

- Məncə, Seymur Baycan da yazıb. O, tipik postmodern yazıçıdır. Aqşin də postmoderndir. Bizim AYO-çuların çoxusu postmoderndir.

- Təcrübəli qələm sahibi kimi yazmağa yeni başlayanlar üçün nə məsləhət görərdiniz?

- Kitablar oxumaq, savad öyrənmək. Ən ciddi məsələ insanları oxumağı bacarmaqdır. Sujet təfəkkürünə, ədəbi təfəkkürə yiyələnmək ən böyük cinayətlərin üstünü açmağa gətirib çıxara bilər. Xaricdə bəzən cinayət olanda yazıçını çağırırlar ki, bu haqda hekayə yaz. Müstəntiqlər o hekayəni oxuyub hara getmək lazım olduğun bilirlər. Əsl yazıçılıq o vaxt başlayır ki, insanın bəsirət gözü açılır. O, kitabsız oxuyur.

- Siz indi kitab oxumursunuz?

- Kitab mənim üçün arxada qalıb. Mən ümumiyyətlə kitab oxuyanda onun görünməyən tərəflərinə getməyi xoşlayıram. İnsanla danışanda onun görünməyən tərəfini görməyə çalışıram.

- (Fotosunu çəkdikdən sonra) Üzdən Orxan Pamuka oxşayırsınız.

- Pamuk mənə oxşasın.

- Yeni nə yazırsınız?

- Yeni roman üzərində işləyirəm. Bu roman öz həyatımdan bəhs edir. Avtobioqrafikdir. Amma xatirə dəftərçəsi deyil. Gələn il buraxacam o kitabı. Bu il isə “Yeni Müsavat”dakı portret yazıları kitab şəklində buraxacağam.


“Mən sözün həqiqi mənasında təkəm”


- Şeir yazırsınız?

- Mən şeiri gərək görüm, yaşayım. Mən şeiri sevirəm. Ancaq indi şeir yazmaq dövrüm deyil. Mən şeiri müəyyən dövrlərdə yazmışam. Mən indi daha çox nəsr yazıram. İndi şeirdə gördüyümü nəsrə gətirirəm.

- “Şeir öldü” fikriylə razı deyilsiniz o zaman?

- Qətiyyən. Şeir Mayakovski ənənəsi ilə yazılmalıdır. Biz bu ənənəni yaxşı bilmirik. Azərbaycan şairləri tənhalıqla, kədərlə alver etməklə məşğul olublar. Onların çoxu tənha deyil. Atası, anası, qohumları var. Mən isə özümü əsl tənha adam hesab edirəm. Güneyi, SSRİ-ni itirmişik. Burda yaxın qohumlarım yoxdur. Dostlardan isə uzaqlaşmışam. Onlarla danışmağa sözüm yoxdur artıq. Mən sözün həqiqi mənasında təkəm. Təklik hər adama verilmir. O seçilmişlərə verilir.


Oğlum hərbçi olsun


- Yəni yazıçı üçün tənhalıq vacib məsələdir…

- Vacibdir. Yazıçı elə etməlidir ki, tam tənha qala bilsin. Mən özüm elə etdim ki, hamını itirdim. Elə yerlərə getdim ki, ora məndən başqa heç kim gedə bilmədi. Mən divar görəndə sevinirəm. Çünki yol divardan başlayır. Divarda bitmir. Divarı söküb keçməlisən.

- Şeirlərinizdən birində belə bir sual verirsiniz: “Alın yazısı şeirdi, yoxsa nəsrdi?” Bu suala cavab tapa bilmisiniz?

- Orda şeirlə nəsr vəhdətdədir. Qapı o vaxt açılır ki, sən onun sirrini bilirsən. Səm rəmzi tapanda qapını açırsan.

- Oğlunuz necədir? Ona nə öyrədirsiniz?

- Yaxşıdır. Ona elə bildiklərimi öyrədirəm.

- Böyüyəndə kim olmasını istərdiniz?

- Hərbçi.

- Müsahibəni bitirirəm. Son sözünüzü deyin zəhmət olmazsa.

- Yenə də təkrar edirəm. Mən o adam deyiləm ki, məni qiymətləndirəsiniz. Mən qiymətləndirirəm. Mən xoşbəxtəm. Mən görürəm, bilirəm, anlayıram yazıram. Heç kimdən asılı deyiləm. Heç kimdən heç nə istəmirəm. Başqa sualın var?

- Yoxdur.

- Sağ ol.

- Təşəkkür edirəm!


Elmin HƏSƏNLI

• Mədəniyyət Nazirlərinin 2-ci Yüksək Səviyyəli Görüşü keçirildi
• Rəhman Rəhmanov: "Ayağım çürüyürdü"
• Əməkdar artist: “İçi çürük adamlar mənəm-mənəm deyir”