Kulis.az Seymur Baycanın "Əlifba kitabı haqqında" essesini təqdim edir.

Əlifba kitabını işıqlı, nikbin bir kitab kimi xatırlayıram. Məmnuniyyətlə indi əlifba kitabını vərəqləyər, rəsmlərinə baxardım. Amma bu mümkünsüzdür. Hardan tapmaq olar köhnə əlifba kitabını? Demək olar ki, heç hardan.

Nə qəribə, sadə günlər olub. Bir kitabı, bir dəftəri çantana atıb məktəbə gedirmişsən. Xətlərlə, hərflərlə, sadə sözlərlə, sadə cümlələrlə başlayan bir proses Russoya, Volterə, Tomas Manna qədər gəlib çıxdı. Deməli, yolun əvvəli var, sonu yoxdur. Nə qədər getsən bu yol qurtarmayacaq. Sonsuzdur. Halbuki, proses hər an, bu və ya digər səbəblərdən elə xətlərdə, hərflərdə, sadə sözlərdə qırıla bilərdi. Bəzilərinin “prosesi” elə xətlərdə, hərflərdə, sadə sözlərdə qırılıb qaldı. Hələ də ordadırlar. Özü də hər mənada.

Əlifba kitabından iki cümlə yaddaşımda təxminən belə qalıb:

1. Musa su şirindir. Hə, su şirindir.

Bu cümlənin yanında dəyəsən bir rəsm də var idi. Rəsmdə bir uşaq yekə başını maşının kabinəsindən bayıra çıxarmışdı. Burada onu da mütləq qeyd edim ki, Zil markalı, sarı rəngli çəni olan, həqiqi su maşınlarını uşaq vaxtı hər dəfə küçədə görəndə təəccüblənirdim. O boyda maşının çəninə ağ rənglə iki hərfdən ibarət bircə söz yazırdılar. Yanından səs-küylə, dızıldaya-dızıldaya maşın keçir, sarı çəninin üstünə ağ rənglə ikicə hərfdən ibarət cəmi bir söz yazılıb – SU. Qəribədir, elə deyilmi?

2. Tutu topu tut. Tutu topu tutdu.

Əlifba kitabından yaddaşımda qalan ikinci cümləni “Ana ürəyi” hekayəsində istifadə etmişəm. Hekayənin qəhramanı əlində anasının ürəyi şəhərdə gəzir və dodağının altında bu cümlələri təkrarlayır: “Tutu topu tut. Tutu topu tutdu”.

Ağır səhnədir. Bü günə qədər yazdıqlarım arasında ən ağır, ən güclü səhnələrdən biridir. “Ana ürəyi” hekayəsini çox adam gülməli, mırt, qeyri-ciddi bir hekayə kimi qəbul etdi. Hekayəyə qarşı bu cür münasibət məni incitmirdi. Əksinə, gülməyim gəlirdi…

Çexovun “Aynabəndli ev” hekayəsində böyük bacı uşaqlara imla deyir: “Allah qarğaya bir parça pendir göndərdi”. Bu səhnə, “Allah qarğaya bir parça pendir göndərdi” cümləsi hekayədə baş verən hadisələrin fonunda dəhşət yerinə oturur. “Aynəbəndli ev ” Çexovun ən ağır hekayələrindən biridir. İnsan nə qədər ümüdsüz və üstəlik sinik olmalıdır ki, elə bir hekayə yazsın. “Aynəbəndli ev” hekayəsini “Ana ürəyi”ni yazandan sonra oxumuşdum. Böyük bacının uşaqlara imla deməsi səhnəsinə, “Allah qarğaya bir parça pendir göndərdi” cümləsinə gəlib çatanda həm sevindim, həm də kədərləndim. Ona görə kədərləndim ki, böyük tapıntı, nəsrdə yüksək hədd hesab etdiyim bir səhnə (ifadə formaları ayrı-ayrı olsa d) sən demə lap çoxdan yazılıbmış. Ona görə sevindim ki… Niyə sevindiyimin səbəbini yazmasam daha yaxşı olar.

***

Əlifba kitabından bir rəsm də yadımda qalıb: əlində yekə qarpız dilimi tutmuş cırtdan.

Rəssam dost-tanışdan mənim üçün əlində yekə qarpız dilimi tutmuş cırtdan rəsmi çəkmələrini dəfələrlə xahiş etdim. Xahişimə ciddi yanaşan olmadı.

Qarpız demişkən, qadın tənhalığını qarpız mövsümündə hüceyrələrimə qədər bütün kəskinliyi ilə hiss edirəm. Nədənsə mən elə gəlir ki, qarpızı ancaq kişi almalıdır, qarpızı ancaq kişi kəsməlidir. Ona görə də qarpız alan, evə qarpız aparan qadınlar görəndə içimdə kədər dalğaları baş qaldırır. Özümdən asılı deyil, qarpız alan, evə qarpız aparan qadın görəndə onlara yazığım gəlir. Bir qadın nə qədər tənha, köməksiz olmalıdır ki, gedib qarpız alsın. Heç həzm edə bilmirəm bu səhnələri.

Qarpızla bağlı həzm edə bilmədiyim daha bir səhnə var. Marketlərdə qarpızın dilimlə satıldığını görəndə əsəbiləşirəm. Qarpızı necə dilimlə satmaq olar? Yaxud qarpızı necə dilimlə almaq olar? İyriminci əsrin ən böyük yazıçılarından biri belə demişdir: “Həyata nifrət etmək olar, amma həyatı təhqir etmək olmaz”. Qarpızı dilimlə satan, qarpızı dilimlə alan adamlar həyatı çox pis formada təhqir edirlər. Elə dünən içi qozlu kətə almaq üçün marketə getmişdim. Meyvə-tərəvəz bölümündə dilimlə satılan qarpız gördüm. Durduğum yerdə qanım qaraldı. Həmin an, çox əlacsız və aciz hiss etdim özümü. Bunu da görməli idim, qarpızın dilimlə satılmasını. Axı mən nəyə görə qarpızı dilimlə satan, qarpızı dilimlə alan mənasız insanlarla bir planetdə yaşamalıyam? Bütün hərəkətlərindən sağlamlıq, həyat eşqi hiss edilən, güləndə ağzı uzun qulaqlarının dibinə gedib çıxan, həvədiş satıcıya «niyə qarpızı dilimlə satırsınız» sualı verə bilməzdim. Bu sualı marketdə işləyən hər hansı şəxsə, məsələn, üzərində ördək rəsmi olan qalstuk taxmış, cırcıramaya oxşayan menecerə ünvanlamaq səlahiyyətini heç kim mənə verməyib. Beş-üç dəqiqə meyvə-tərəvəz bölümündə dayandım. Mənə maraqlı idi, görəsən kim qarpızı dilimlə alacaq. O tərbiyəsiz və şəxsiyyətsiz, mənəviyyatsız, alçaq insanı gözümlə görmək istəyirdim. Qarpızı dilimlə alan adamları asmaq da azdır. Belələrinin başının dərisini soyub, bədənini də payaya keçirmək lazımdır. Qoy başqaları da bu mənzərəni görüb ibrət dərsi götürsünlər. Xırdaçılıq eləməsinlər.

İncəvara, meyvə-tərəvəz bölümündə dayandığım vaxt ərzində heç kim dilimlə qarpız almadı. Buna çox sevindim. Elə bil üstümdən dağ götürüldü. Sizi inandırım ki, qarpızı dilimlə alan adam görsəydim, hər cür hadisə baş verə bilərdi… /azlogos.eu/

• Hərami Əhmədin dastanı - Həmid Piriyevin hekayəsi
• Xalq artisti kommunal borclara görə məhkəməyə verildi
• Edit Piaf üçün mahnı yazan bəstəkar vəfat etdi