Miflərdə, dastanlarda döyüşə gedənlər həmişə düşmənlərini kiçildən, aşağılayan, ələ salan şeirlər, nəğmələr oxuyurdular. Savaş ideologiyalarının hamısında düşmən kiçildilir, aşağılanır.
Düşməni kiçiltmək ölüm qorxusuna meydan oxumaqdır. Heç kim gözündə böyütdüyü düşmənin üzərinə getməyə cəsarət etməz. “Kitabi-Dədə Qorqud”da allahın Qaraca çobanı sürüsünü yağmalamağa gələn Şöklü Məliyin qoşununu belə aşağılayır: “Boş-boş danışma, itim kafir! İtimlə bir yalaqdan yal içən, azğın kafir. Altındakı alaca atını nə öyərsən? Ala başlı keçimcə görünməz mənə!
Başındakı dəbilqəni nə öyərsən, ay kafir?
Başımdakı börkümcə görünməz mənə! Altmış tutam nizəni nə öyərsən, murdar kafir? Qırmızı dəyənəyimcə görünməz mənə!” və s.
300 spartalı da 150 minlik sasani ordusunu eynən bu cür kiçiltmişdi öz gözündə. Hitler düşməni kiçiltmə taktikasının sayəsində o vaxtkı Çexoslavakiyanı bir güllə atmadan işğal etmişdi.
Düşməni böyütmək humanitar düşüncədir, estetikadır, döyüşdə iştirak etməyənlərin, etmək ehtimalı belə olmayanların soyuq kino, roman məntiqidir. Sənət keçmişdəki qorxudur həm də.
Bu gün ermənini gözümüzdə böyütmək, böyük düşmən kimi təqdim etmək gələcək nəsillərin onlara simpatiya ilə yanaşmasına gətirib çıxara bilər. Erməni böyük düşmən zad deyil, rusun Qafqaz siyasəti olmasa, heç əl bulamağa dəyməyəcək qədər gecəqondu bir qövmdir. Onlar üçün “tork” (türk) düşmənliyi şərəfdir. O türk ki, Romanı xaraba qoymasın deyə yalvarmağa gələn Papanı qırmancla döyürdü. Amma bizim ermənidən özümüzə “böyük düşmən” düzəltməyimiz elə erməni səviyyəsinə enməyimiz deməkdir. “İsgəndər M” məsələsinin ortaya atılması, əslində, önümüzdəki düşmənin kim olduğuna işarədir. Erməni bu münaqişədə, bu müharibədə, doğrudan da, bədbəxtliyin, miskinliyin, rəzalətin maketidir.
