Giriş
“Ürək yaman şeydir” adlı çox oxunan hekayəm 9-cu sinfin “Ədəbiyyat” dərsliyinə salınmışdı. Dərslik tərtib eləyən bir universitet müəllimi bir gün mənə telefon açıb, həmin hekayənin şagirdlər tərəfindən ciddi maraqla qarşılandığını dedi və 6-cı sinif şagirdləri üçün də bir hekayə yazmağı məndən xahiş etdi. Onda hələ keçən ilin yazıydı.
Müəllimin sözünü yerə salmaq mənim üçün xeyli çətin olsa da, belə bir hekayəni yaza biləcəyimə, doğrusu, inanmırdım. Çünki o çağacan heç bir sifarişli bədii yazı yazmamışdım. Üstəlik, dərslik hekayəsinin öz spesifik tələbləri, özünəməxsus sxematik ölçüsü, çərçivəsi vardı. Bu halda məndən tələb olunan hekayənin ekologiya mövzusunda olması və azyaşlı məktəblilərə ana təbiəti sevmək və onu qorumağa həmişə hazır olmaq ideyası aşılamalıydı. Xülasə, hekayənin yazılması çox uzandı. Mən onu yazmağa başlayanda artıq qış gəlmişdi. Mənim ətrafımdakı sizə də məlum olan hadisələr möhkəm qızışmışdı. “Ürək yaman şeydir” hekayəsinin dərsliklərdən çıxarılması barədə qərar qəbul edilmişdi. Bundan sonra mənim dərslik üçün yeni hekayə yazmağımın nə mənası vardı?.. Yeni hekayə isə, demək olar ki, artıq yazılmışdı. Onun yalnız sonluğunu yazmaq qalırdı.
Mən o sonluğu bu gün yazıb, hekayəni bitirdim və bu “intriqalı” mövzunun sayt izləyiciləri üçün maraqlı olacağını düşünüb, Kulis.Az-a belə bir proje təklif etməyi lazım bildim: Bu hekayənin sonunu, dərsliyin tələbinə uyğun şəkildə hansı Kulis yazarı necə yaza bilər?
(6-cı sinif şagirdləri üçün sifarişli dərslik hekayəsi)
1.
Orxan anasının səsinə yuxudan ayıldı. Anası eyvandakı dibçək güllərini sulaya-sulaya qonşu evin eyvanında dayanmış Süsən xala ilə ucadan söhbət eləyirdi. Bu söhbət Orxangilin kəndində çoxdan başlanmışdı. Son günlərdə isə bir az qızışmışdı.
- Bu quldur yenə hardan tapılıb çıxdı. Belə getsə, bu kənddə salamat ağac qalmayacaq.
Bu sözləri Süsən xala, yanıqlı-yanıqlı, qonşu eyvandan deyirdi. Orxanın anası isə yenə öz sözünün üstündə durmuşdu:
- Hər kəsdisə, yəqin şəhər adamıdır. Kənd adamının yaş ağac kəsməyə heç vaxt əli gəlməz.
- Cibini güdənlərdəndi də, ay bacı. Binesmendi-nədi onnardandı. Bu cür pulgir ha çoxdu kəndlisi də, şəhərlisi də. Qorxma, buna da bir dərs verən tapılacaq. Heç hökumət də razı olmaz ki, birisi özünə pul qazanmaq üçün gəlib bu kəndin ağaclarını kəsib aparıb satsın. O çinar yüz ilin çinarıdı, bütün kəndin yaraşığıdı.
- Bəs o boyda ceviz ağaclarını kəsib aparanda niyə onun qabağına çıxan olmadı. Məgər o ağaclar kəndin yaraşığı deyildi?
- Baxma, bu kənddə ha çoxdu ceviz ağacı. O çinar bir dənədi axı, kəndin gözü öyrəşib ona.
- Nə deyim, kaş sən deyən olsun. – Orxanın anası bunu deyib, yenə gülləri sulamağa başladı.
Orxan həyətə çıxdı. Səhərin ilkin çağıydı. Dağ dalından təzə-təzə çərtməkdə olan günəşin dumduru işığı hələ kəndin hər yerinə yayılmamışdı. Günəş öz al-əlvan xalçasını hələ yalnız qarşıdakı boz dağın döşünə sərmişdi. Və dünyanın o dumduru, al-əlvan işığı o xalçanın ətəyindən süzülüb, yavaş-yavaş kəndin üstünə gəlirdi.
Sentyabr – təbiətin gözəl çağı. Yayın qızmar istisi səngimişdi. Havalar sərinləmişdi. İlin 3 fəslini şəhərdə yaşayan və yalnız yaydan-yaya kəndə istirahətə gələn “şəhər uşaqları” axın-axın axışıb gedəndən sonra elə bil kənd tamam boşalmışdı. Kənddə bir qəribə - həzin və qüssəli – sakitlik əmələ gəlmişdi. Bu sakitlik məktəb açılanacan davam edəcəkdi. Məktəbin açılmasına isə az qalırdı.
Orxangilin kəndində bütün fəsillər gözəl idi. Ancaq ilin bu çağlarının xüsusi gözəlliyi vardı.
Payız meyvələrinin bir qismi artıq yetişmişdi, yeyilirdi: alma, armud, albuxara, zoğal, fındıq, badam... Bağ – baxçanın cevizi, heyvası da bu gün – sabah yetişəcəkdi; qıpqırmızı – yemşan, zirinc, sumax; sapsarı xurma, ağappaq payız nazlısı... Bu kolların, ağacların hər birindən Orxangilin həyətində də vardı və onlara hər dəfə baxanda nənəsinin dilindən eşitdiyi şeirəbənzər qəribə sözlər həmişə Orxanın yadına düşürdü. Bu sözlər hər meyvəni necə yeməyin sanki izahlı lüğətiydi:
“Almanı soy ye.
Alçanı göy ye.
Əriyi say ye.
Heyvanı döy ye.
Şah tutu əy ye.
Ağ tutu hey ye”.
Kəndin hər bir ağacı burada hər kəs üçün öz evinin – ocağının bir üzvü qədər doğmaydı, əziz idi. Kənd adamı hətta ilin fəsillərini də sanki kənddəki ağacların boyuna biçmişdi: “Tut çıxdı - aclıq bitdi. Ərik çıxdı – çörək çıxdı. Kəklik gəldi – bəylik gəldi...”
Orxangilin kəndində hətta eyni ağacların da hərəsinin öz adı vardı, bəzilərinin hətta ləqəbi də. Məsələn: “gülən bədmüşk”, “küsəyən gilas”, “danışan qovaq”, “ağlağan söyüd”. Hələ lap körpəlikdən ağac vurğunu olan Orxan ağacları, öz aləmində, hətta qıza-oğlana da ayırmışdı. Orxana görə, məsələn, gilas, gilənar, bədmüşk, yasəmən qız idi. Ceviz, fındıq, əzgil, dağdağan oğlan idi.
Qonşu Süsən xalanın “kəndin yaraşığı” adlandırdığı – o uca, qədd-qamətli çinara isə Orxanın Bakıda yaşayan və yay aylarında kəndə istirahətə gələn əmisi qızı Aytən “gəlin Çinar” adı qoymuşdu. İndi Aytən şəhərdə idi. O da, Orxan kimi, bu il 6-cı sinfə gedəcəkdi. İndi, kəndi gəzib dolanan söz – söhbətdən belə çıxırdı ki, Aytən gələn yay kəndə gələndə öz “gəlin Çinar”ını kənddə görməyəcəkdi.
2.
Kənddəki ağacların hamısından hündür olduğuna görə o çinar kəndin hər yerindən görünürdü. Bir vaxt onun kolxoz sahəsində olduğunu, azyaşlı uşaqlardan savayı, kənddə hamı bilirdi. O zaman kolxozda işləyən – ot biçən, su suvaran, meyvə dərən, bostan becərən adamlar günün ən isti vaxtları o çinarın kölgəsinə yığışarmış. Nahar vaxtı orada çaydan qaynadıb, süfrə açarmışlar. Yeyib – içərmişlər, deyib – gülərmişlər. Anasının dediyinə görə, Orxanın doğulmağına hələ 10 il qalanda kolxozu ləğv eləmişdilər. Bir vaxt kolxoza məxsus olan torpaqların hamısını bölüb kəndin camaatına paylamışdılar. Və çinarın olduğu o yer bölgüdə Həsən kişinin payına düşmüşdü. İndi o yer də, o çinar da Həsən kişinin şəxsi mülkiyyətiydi. İndi o çinarın ixtiyarı Həsən kişinin əlindəydi və elə indinin özündə də, yayın ən isti günləri o ağacın kölgəsində sərinləmək istəyənlərə Həsən kişi heç vaxt mane olmurdu. O çinarın dibi kəndin uşaqlarının ən sevimli yeriydi. Ancaq məsələ burasındaydı ki, Orxangilin kəndində heç kəsin tanımadığı bir adam son vaxtlar buralara yaman ayaq açmışdı. Yazda gəlib, kəndin ən gözəl ceviz ağaclarından ikisini kəsdirib, maşınlara doldurub, deyilənə görə, aparıb xaricdə böyük mebel fabriki olan bir varlı sahibkara satmışdı. Bir müddət əvvəl isə yenə kəndə gəlib, Həsən kişi ilə sövdələşmişdi, ona böyük məbləğdə pul vəd eləmişdi. Deyilənə görə, o adam lap yaxın günlərdə çinarı kəsib aparmağa gələcəkdi.
Orxangilin həyətindən baxanda o çinarın çətiri – uzaqdan – uzağa bir topa bozumtul – yaşılımtıl buluda bənzəyirdi. Ondan yuxarıda – mapmavi göy üzündə bir dəstə quş uçurdu. O quşlara kənddə “qırğı” deyirdilər. O qırğılar Orxangilin kəndinə hər il avqust ayında gəlirdilər. Gecəni çinarda gecələyib, səhərlər çinarın başı üstündə ləzzətlə uçuşurdular. Sonra bütün günü haradasa ov ovlamağa gedirdilər və bir də qaş qaralanda çinarın ən uca budaqlarının başında yatmağa gəlirdilər. Qışqabağı – havalar soyuyanda qırğılar köçüb gedirdilər. Ancaq o çinarı heç vaxt tərk etməyən başqa quşlar da vardı: göyərçin, alapaxta, ağacdələn, qarğa, sağsağan, sərçə... Gündüzlər haradasa gizlənən İsaq – Musaq quşunun yanıqlı, ahəngdar səsi o qollu – budaqlı çinarın sehrli dünyasından gecələr bütün kəndə yayılırdı. Buna görə, hər şeyə təzə ad qoymağı hamıdan yaxşı bacaran Aytən çinarın bir adını da “Quş oteli” qoymuşdu və bu ad uşaqların dilindən düşmürdü. Yox, o ağac alverçisini çinara yaxın qoymaq olmazdı! Ancaq necə? Hansı yolla?.. Əgər yazda sübh – tezdən kəndə gəlib, o cevizləri oğru kimi xəlvətcə kəsib aparan o adam özünün o quldur dəstəsilə, hələ kənd şirin yuxuda ikən, çinarı kəsməyə gəlsəydi, bundan kim xəbər tutacaqdı?
O gün Orxan Aytənin Gəlin Çinarını qoruyub saxlamağın yollarını axtardı. Və Orxanın birdən yadına düşdü ki...
Orxan hansı qərara gəldi? Sonrasını siz yazın.
ƏKRƏM ƏYLİSLİ
