Ədəbiyyat qəzeti “Mən necə yazıçı oldum” layihəsində Kamal Abdulla ilə söhbəti təqdim edir.

- Necə yazıçı oldunuz?

- Bu suala cavab vermək çətindi. Mən heç indinin özündə də bilmirəm ki, yazıçı olmuşam, yoxsa yox. Mənim mətnim kimə isə barəmdə belə deməyə imkan verirsə, sevindim. Əslində isə, mənə belə gəlir ki, yazıçı olmurlar, yazıçılığı yaşayırlar.

- Sizin üçün yazmaq nədir? Niyə yazırsız?

- Yəqin ki, bu suala “bilmirəm” deyə cavab vermək daha münasib idi. Amma belə deyək. Yazmaq mənim üçün təmizlənməyin bir üsuludur. Ona görə yazıram ki, bu zaman özümü tamam başqa bir yerdə, əhatədə hiss edirəm.

- İçinizdə gizli də olsa məşhur olmaq, dünyada tanınmaq hissi varmı, yoxsa yazmaq içinizdəki ağrını boşaltmaqdır?

- Yəqin ki hər ikisi içimdə var. Amma mən “ağrı” deməzdim. Bu, sevinc də ola bilər, kədər də, sevgi ilə vidalaşma da, nostalji də…

- Markes deyir külək olmasaydı dünyada çox şey dəyişərdi, amma ədəbiyyat olmasaydı heç nə. Sizcə ədəbiyyat olmasaydı dünyada nəsə dəyişərdi, yoxsa Markeslə şəriksiz?

- Ədəbiyyat olmasaydı, insanlar hələ də mağaranın içində idilər. Onu da deyim ki, külək dünyada çox şeyi dəyişmir. O dəyişənlər baş verir ki, Borey də “Mən varam” deyə bilir.

- Yazmaq üçün nə lazımdır: müşahidə, mütaliə, yoxsa ancaq yazmaq.

- Demək çətindir. Bəlkə də sadaladıqlarınızın hamısı və daha nələr…

- Yazıçı vərdişiniz, ritualınız varmı ki, onun eləməmiş yaza bilmirsiz?

- Deyəsən, var. Bədii bir mətnə başlamazdan əvvəl bir müddət (bir neçə gün) heç nə ilə məşğul olmuram. Elə bil, daxilimdə olan bir çox şeylə vidalaşıram, onlardan ayrılıram. Yeni mətnin içinə arınmış halda girmək istəyirəm. Bu hal böyük mətnlər yaranan zaman olur. Kiçikhəcmli hekayələrdə bu olmur. Məncə, siz dediyiniz rituala və yaxud vərdişə oxşamadı…

- Uilyam Folkner yazıçılığı məğlubiyyət hesab edirdi? Bəs sizcə yazıçılıq məğlub olmaq deməkdirmi? Hər yeni əsərdən sonra hansı hissləri keçirirsiz?

- Folkner bunu bir qədər başqa cür demişdi. Ondan Yaponiyada bir universitetdə soruşmuşdular ki, ən sevimli əsəriniz hansıdır? O da cavab vermişdi ki, «Hay-küy və hiddət». Nə üçün sualına da belə demişdi ki, bu əsər mənim ən böyük və ən gözəl məğlubiyyətimdir. Folkner qarşısına qoyduğu məqsədlə ona çatmaq arasındakı məsafənin böyük olmasından narahat olmuşdu və bunu bir yazıçı kimi öz məğlubiyyəti saymışdı. Əlbəttə o da var ki, siz deyən kimi hər əsərdə bu məğlubiyyətin hansısa faizi yox deyil.

- Mario Varqas Lyosa özünün Nobel nitqində deyir: “Yazıçılıq asan məsələ deyil. Bir də görürsən təsəvvür etdiyin əhvalat kağıza köçürüləndə istədiyin alınmır, sözlər ürəyini isitmir. Onları təzədən necə cana gətirəsən? Xoşbəxtlikdən, ustadlar, müəllimlər, nümunə götürüləsi insanlar yanındadı. Flober mənə istedadın intizam və dözüm olduğunu öyrədib. Folkner formanın (üslub və struktur) süjeti zənginləşdirmək qabiliyyətində olduğunu öyrədib. Martorel, Servantes, Dikkens, Balzak, Tolstoy, Konrad, Tomas Mann romanda vüsət və genişliyin üslub və süjet xətlərinin dəqiq işlənməsindən heç də az əhəmiyyətli olmadığını öyrədib. Sartr sözün iş olduğunu, roman, pyes, ya hekayənin müəyyən məqamlarda və müvafiq şəraitdə tarixin gedişatını dəyişmək iqtidarında olduğunu öyrədib. Kamyu və Oruell əxlaqı olmayan ədəbiyyatın insani olmadığını, Malro isə qəhrəmanlıq və eposun "Odissey" və "İliada"nın arqonavtlarının dövründəki kimi mümkün olduğunu öyrədib.” Sizin üçün belə ustadlar varmı və kimlərdir?

- Şübhəsiz var. O sadaladığınız gurultulu adlardan bir qədər aralansaq, öz ədəbiyyatımızda mən yazmağın müxtəlif sirlərini Mirzə Cəlil və Əbdürrəhimbəydən öyrənməyə çalışmışam. «Kitabi-dədə Qorqud» dastanı da, təbii ki, öz yerində.

Onu da deməliyəm ki, yaradıcılığından, şəxsiyyətindən çox şeylər öyrəndiyim başqa sənətkarlar da az deyil. Bu yaxında ədəbi esselər kitabım çapdan çıxdı: “Düma ilə Coys arasında…” Öyrəndiyim, mənə təsiri olmuş adamların, sənətkarların adlarını orada bir-bir saymışam. Çox adamın adı var.

- Siz özünüzü hansı cəbhədə hesab edirsiz: Dostoyevskiçi, yoxsa Tolstoyçu?

- Mən bu adları qarşı-qarşıya qoymazdım. Məncə, onlar bir-birini bu dünyada olmasa da, haqq dünyasında tamamlayırlar. Onların tapındıqları mənəvi dəyərlər bir-birini inkar etmir. Sadəcə, bəzən bu dəyərlər bir-birindən uzaqda durur. Amma mən hansını dönə-dönə oxuyuram soruşsaydınız, Tostoyu, əlbəttə, Tolstoyu deyərdim.

- Hansı bədii əsərdə yaşamaq istərdiniz?

- Çətin və qəribə sualdı. Hansı ulduzda bu dünyanı tərk edəndən sonra yaşamaq istərdiniz sualından asan deyil. “Sehirbazlar dərəsi”ndə Görükməz təpəyə qalxan dərviş Hüsnikərəm var. Kənardan baxanlar ki, təpəni görmürlər, elə bilirlər ki, bu adam hava ilə yuxarı yeriyir. Təpənin başında uzanıb əllərini boynunun arxasında daraqlayandan sonra o, elə bil, göydən uzanıb asıla qalır. Bax, o Görükməz təpəyə qalxmaq istərdim. Hər dəfə ayağını irəli atanda elə bil boşluğa atırsan.

- Əsərlərinizi hansı “izm”ə aid edirsiz?

- Bu sualın cavabını məndən gözləmək doğru deyil. Bunu “izmlər”in mütəxəssislərindən soruşmaq lazımdır.

- Hazırkı gənclərin çoxu yaradıcılığa demək olar ki, romanla başlayır. Amma nisbətən yaşlı nəsil bunu onlara irad tutur; əvvəl hekayə, sonra roman. Siz də bu fikirdəsizmi? Axı dünyada nə qədər yazıçı adı çəkmək olar ki, yaradıcılığa romanla başlayıb uğur da qazanıblar.

- Yenə də cavab verməyə çətinlik çəkirəm. Bu işi kim necə bacarırsa elə də görür. Kiminə çətin gələn kiminə də asan gəlir. Əsas olan mətndir. Yerdə qalan təfərrüatdır.

- İndi hamı kiçik həcmli romanlar yazır. Nə düşünürsüz dövrün tələbidirmi, yoxsa hələ də “Hərb və sülh”, “Sakit Don”, lap elə Murakaminin romanları qalınlığında romanlar yazılmalıdır?

- “Dövrün tələbi” kimi ifadələrdən qaça bilsək daha yaxşı olar. Baxın, bizdə indi (!) “Yolçu”, “Əbuhübb”, “Gözmuncuğu”, “Küləyi dişləyən”, “Dolu”, “Gülüstan”, “Fələk qırmancı”, “Min yol mənə söylər…” kimi həcmcə böyük, orta və kiçikhəcmli romanlar da yaranır, “Alman kilsəsi”, “10 Sentyabr”, “Veyil dərəsi”, “Sayrışan hallar”, “Məryəmin oğlu” kimi kiçik və orta həcmli hekayələr də. Təki mətnin daxili tutumu güclü olsun. Təki hekayə romana ruhən yaxın olsun, öz içi ilə onun mənəvi coğrafi hüdudlarına işarət eləsin. Amma deyir, necə gəlir, elə də təzahür edir. Burada bir meyara sığınmaq, ”Prokrust çarpayısı” qurmaq düzgün deyil.

- Sizcə yazıçının köşə yazarlığı, tərcüməçilik kimi kənar işlərlə məşğul olması onun yaradıcılığına kömək edir?

- Məncə, etməlidir. Cümləsinin nəfəsi genişlənir.

• “Bəzən bir ümid...” adlı fərdi sərgi açıldı
• “Sokratla çayxana söhbətlərim” kitabı çap olundu
• Süni intellekt Şekspirə qalib gəldi - Eksperiment