Bu da İstanbul!
Az qala sahə poliklinikasına qaçacağımız halda çarəsizlikdən üz tutduğumuz şəhər!
Göz həkiminin müalicə edib bir kəlmə “Yaxşısan” deməsi üçün işimi – gücümü atıb gəldiyim şəhər.
Və həkimin ironiyalı diaqnozu: “Elə ciddi bir şey deyil, amma sakın bu xəstəliklə azəri doktorlara görünmeyin, həmən əməliyyata alırlar. Sizinkilər əməliyyatı sevir...”
Sən də dişini sıxıb bütün bu “küçük düşürmələrə” dözməlisən... Əks təqdirdə adam haqlı olaraq qayıdıb soruşar ki...
Nəfəs almaq lazımdı! Havaya çıxmalı!
***
Məlum “Gezi olayı”ndan sonra daşları bir az da ayaq altından qaçan Taksimdə dolaşaraq həkimin tənəsini unutmağa çalışırkən, yanımdan dünyanı vecinə almayan, sanki yeyib-içib dünyadan köçən bir gənc ötür. Əlindəkiləri yerə düzüb geri qayıdır, yanımdakı mağazaya girir... Yerə düzdüyü taxtadan düzəldilmiş uşaq maşınlarına, sonra isə arxasınca dönüb girdiyi mağazaya baxıram: “Kelepir kitap”. Eskiçi. Orhan Pamukun zövqlə, kədərlə, həm də sevgiylə təsvir etdiyi “eskiçi”. Gözüm görürkən keçmişi toplayıb saxlayanlara baxmaq istəyirəm.
Hərçənd, mənim keçmişimi görmək üçün gözə ehtiyac yoxdu... Bir az kədər, bir az nisgil, bir az da keçmişə dönə bilmə üçün zaman lüksü, buyur! Təxminən 400 kilometr uzaqlıqda, səngərin o üzündə bir romanın materialı yatır...
Həkim onsuz da ovqatımı korlayıb, özüm də üstəlik bədliyimi tökməyim. Dünyanı vecinə almayan gəncin arxasınca mağazaya girirəm.
***
Kitablar o qədər köhnəlib ki, bəzilərinin lap səhifələri səpələnir.
Vallar... Saysız-hesabsız...
Rəngini itirmiş film afişaları...
Qalaq – qalar ağ-qara fotoşəkillər...
Bədliyimi tökməyim deyirdim... Amma mən atamın cəmi bir şəklini əldə etməkdən, onun cizgilərinə doyunca baxmaqdan ötrü nələrimi verməzdim... Qohumlar çox bənzədiyimizi deyir, o öləndə çox körpə idim... Heç nə xatırlamıram, ailə albomumuz isə müharibədə “əsir” düşüb...
***
Şəkillərə bir – bir baxıram, hansı məntiqlə bilmirəm, amma onların arasında 60-70-ci illərə aid gənc oğlan şəkli axtarıram. Bir az da mənə oxşamalıdır... Amma ordan mənə xoşbəxt cütlüklər gülümsəyir...
Özümə “Sən axtaranı itirməyiblər” deyirəm...
Onun bir adı da HAQQdır və kimlərsə valideynlərinin cizgilərini unutmamaq üçün bütün yaddaşını zorlayanda, kimlərinsə ata – anasının şəkilləri dəstə ilə satışa çıxarılır... Və onun bir adı da HAQQdır!
***
Mağazanın bir tərəfində qalaqlanmış video kasetləri görəndə ilk dəfə hiss edirəm ki, mən təkcə müharibə görmüş yox, həm də bir əsr başa vurmuş adamam... Zaman qadın təxəyyülündən də surətli imiş!
***
“Türkcə Dünya Ədəbiyyatı” bölümündə dayanıb öz xəzanını yaşayan kitablara baxıram. Bukinist həmişə mənə qocalar evini xatırladır. Nə vaxtsa HƏR ŞEY, bu günsə HEÇ KİM olanları...
Heç gözləmədiyim halda əlimə bir kitab keçir: “Dünya Klasikleri Dizisi: Memmedguluzade. Danabaş köyünün öyküsü”.
Onu belə cildsiz, tökülmüş görmək nə qədər ağır gəlsə də, dünya klassikləri seriyasından çap olunması ilə qürur duyursan.
Küçədən övladını tapan ana necə olarsa, o haldayam. Tez onu toz basmış kitabların arasından çıxarıb təmizləyirəm. Qatlanmış vərəqlərini açıram. Əlbəttə, onu burda, bu “eski”lərin arasında qoyub gedə bilmərəm...
Sanki ONUN arxasınca gəlibmişəm kimi, “Cəlili” qucaqlayıb, kassaya yaxınlaşmaq istəyirəm. Kassaya çatanacan o qədər tələbə ilə rastlaşıram ki... Zatən, əsas alıcı kütləsi kitabların qarşısında toplanıb. Əksəriyyəti də gənclərdi. Kitablar arasında telefonlarındakı siyahıya uyğun seçimlər edirlər. Rəfləri axtarırlar...
Sanki birdən ayılıram, mən düz eləmirəm axı. Bəlkə onların siyahısında “Danabaş köyünün öyküsü” də var. “Cəlili” geri, yerinə qaytarıram... “Dünya vecinə olmayan” gənc yaxınlaşıb nə axtardığımı soruşanda ilk dilimə gələni deyirəm: “Juan Rulfo. Pedro Paramo”.
Bir neçə küçə sonrakı “bukinistdə” tapa biləcəyimi deyir:
- Çiçək pasajına, Balıqçı bazarına qədər gedin, orda mağazalar çoxdur, mütləq tapacaqsız. Amma onlar əskiçi deyil, kitabları çox baha satırlar.
Beləcə, Cəlillə sağollaşıb, əskiçidən çıxıb, təsvir edilən “Aslihan pasajı”na gəlirəm.
***
Bizim kitabçılar çox fərqlidir. Məsələn, bir dəfə ən müasir görünən Nigar Köçərlidən soruşdum ki, şəxsi kitabxananız nə boydadı? Cavab:
- Çox balacadır. Mənim üçün kitab puldur, oxuyan kimi satmaq lazımdır.
Ən qocamanı isə Elman dayıdır. Ondan da nə soruşdum, elə gəncləri tənqid elədi. Sovetdən qopandan bu yana kim varsa, hamısının yaradıcılığı “şübhə” altındadır...
***
Burda isə fərqli kitabçılar görürəm. 30 yaşlarında bir oğlan kitablarla sanki müəllifin özü ilə görüşürmüş kimi davranır. Dostoyevskinin kitablarını əlinə böyük sayğı ilə alır. Onunla söhbətimizdən bir cümləsini yazsam, hər şey sizə aydın olacaq: “Baxın, mən arxamı Bukovskiyə, üzümü isə Cek Londona çevirmişəm”.
***
Bir mağazada isə satıcı kompüter arxasında çalışır, müştərilər kitabları seçir, üzərində yazılmış qiyməti ödəyib, gedir. Qadın çox məşğulcasına kimsənin sualına cavab vermir. Rəflərdə tapmadığım üçün mən yenə də soruşuram:
- Remarkdan nəyiniz var?
Sankı yaxın bir adamını görübmüş kimi ayağa qalxır. Üzü birdən – birə mehribanlaşır:
- Remarkı sevərim! O mənim qiymətlimdir, onu belə ayaq altına ata bilmərəm! Onu elə yerdə gizlətmişəm ki, ancaq istəyənlərə satıram!
Qapını örtüb arxasındakı kitabları səliqə ilə bir tərəfə yığır, onların arxasındakı sıranın lap altından iki kitab çıxardır:
- Remarkdan bircə bunlar qalıb.
Pulunu ödəməmə razı olmur:
- Onu sata bilmərəm, hədiyyə olsun! Ya, Allah eşqinə, Remarkın qiymətimi var? Həm də anladığım qədərincə Remark bizim ortaq aşkımız. Onu gözün kimi qoruyacağından əminəm!
Axırda bir neçə başqa kitab seçib, onları da alıram, ödənişi belə edirəm. Kitabın qopmuş kənarını yapışqanlayıb, “narahat olma, bir neçə saatdan sonra bu yapışqan yoxa çıxacaq, kitab yepyeni kimi olacaq” deyib sağollaşır, işinin başına dönür.
***
İstanbulda son gün! Bir neçə saatdan sonra təyyarə qalxacaq. Hava limanına getmək üçün hazıram. Amma nəyisə burda qoyub gedirəm... Əşyalarımı bir də yoxlayıram, o “nəyin” harda qaldığını bilə – bilə...
Saata baxıram, “Çataram!”
***
Hava limanına gedərkən, yolüstü “Eskiçi”yə dəyib, tez “Türkcə Dünya Ədəbiyyatı” bölümünə qaçıram. Qoyduğum yerdə yoxdu... O biri rəflərdə... Yoxdu... Rəfləri yerə töküb, yenidən yığaraq, bir – bir dağılan, cırılan kitabların arasında ONU axtarıram...
O günkü gənc yaxınlaşır:
- Hələ də “Pedro Paramo”numu axtarırsız?
Bəxtəvər! Yaddaşa bax!
- Sizdə Azərbaycan müəlliflərindən kim var?
- Bir Celil Məmmədguluzademiz vardı, satdık. Malesef, elimizde başka bir şey kalmadı...
Kimsə Dünya Ədəbiyyatı Klassikasından Cəlili oxuyacaq! Onu geri qaytardığım üçün sevinirəm.
***
Hələ vaxtıma bir az var. 24 yaşlı “eskiçi” Serhat Venedikto ilə ayaqüstü söhbət edirik. 7-8 yaşından kitabların arasındadır, hər gün burdakı kitabların hərəsindən 5-6 səhifə oxuyur, hamısı ilə tanış olur. Jurnalistdir, Suriyaya səfərindən bədənində yadigar qəlpə də var. Ana tərəfdən Şeyx Şamilin nəvələrindən olduğunu deyir:
- Biz burda mal alıb-satmırıq. İnsanlardan iki lirə yarıma alırıqsa, üç lirəyə satırıq. Bir şey qazanmırıq. Biz insanlara düşüncə ikram edirik, satmırıq...
Mən isə hələ də qarşımda qalaqlanan ağ-qara fotoşəkillərə baxıram. Saata baxıram... “Bəlkə bir də axtarım”... Şəkillərə baxdığımı görüb davam edir:
- Fotoşəkillərin çoxu anbarlardan gəlir. 1940-1980-ci illərin İstanbuldakı kazinolarındandı. İnsanlar əylənməyə gəlib, şəkil çəkdirib və almayıb. Onlar da yığılıb qalıb anbarlarda...
- Heç onların arasından atasının şəklini tapan olub?
- Atasını yox, amma bir dəfə maraqlı hadisə oldu. 75 yaşlarında olan bir qadın fotolara baxdı, baxdı birdən ağlamağa başladı. Gənclik şəklini tapmışdı...
- “Titanik”in Rozası kimi...
- Eynən! Yaşlı qadının burda gənclik şəklini tapması çox təsirli idi...
Bu da belə! Cəlili alıblar, fotolar kazinolarda çəkilib... Təyyarənin qalxmağına da bir şey qalmayıb...
- Burda son günlərimizi yaşayırıq, bağlayacağıq. Bina satıldı, otel olacaq. Taksimdə artıq əvvəlki qədər kitabçı yoxdu, 4-5 kitabçını bağlayıblar. İstanbulda kitab oxuyan çox azdı... 
Bura gələn ya kolleksionerlərdi, ya da tələbələr. Onlar da məcburdular, dərsləridi. Mən Türkiyədə çox kitab oxunduğunu düşünmürəm. Oxusaydılar, indi bu halda olmazdıq. Daha özgül, daha mədəni olardıq. Qadına qarşı şiddət göstərməzdik. Qadın sığınacaq evlərinin qurulmasına gərək qalmazdı.
- Qadına sahib çıxa bilsək, dünyaya sahib çıxacağıq.
- Aynen öyle!
- Burda ən sevimli guşəniz haradı?
- İndi dayandığımız yer - Dünya klassikləri!
- Təyyarəyə gecikəcəm, getməliyəm... Amma bir şeyi soruşum, dostlarınız demir ki...
Deyəsən dostlar hamısı eyni şeyi deyir, ona görə də sözümü kəsir:
- Əlbəttə deyirlər! Amma mən belə düşünürəm ki, siqaretim, yemək pulum varsa, axşam işdən çıxandan sonra şərab içə bilirəmsə, bu mənə yetər! Daha artığını istəmirəm! Mən dünyaya işləməyə deyil, yaşamağa gəlmişəm. Pul üçün yaşamıram. Pul vasitədir. Modernizm insanları kölələşdirir.
***
Hava limanına tələsirəm. Taksi sürücüsü isə dil qəfəsə qoymur. Özünü təqdim edir:
- Mən aktyoram, “Möhtəşəm yüz il” serialında çəkilirəm. Düz 53 bölümdə oynamışam, Parqalı İbrahimin yanında olurdum həmişə, məni xatırlamırsız?
Rəhmətliyin oğlu, indi mənim beynimin bir tərəfində kiminsə evində klassik dünya ədəbiyyatı nümunəsi kimi dayanan saralmış “Cəlil”in QÜRURU, o biri tərəfində köhnə çamadanlarda qalaqlanmış ağ-qara şəkillərin KƏDƏRİ, tən ortasında isə CD-lərin, hard disklərin neçə aydan sonra “eskiçi”yə düşəcəyinin TƏLAŞI var. Sən də tutdurmusan ki, məni tanımadın?
***
Mənim onu tanıyıb tanımamağım vecinə də deyil, davam edir:
- Bu Kivanc Tatlıtuğ var ya, heç sevmirəm onu...
Nəymiş, Kvanc yekəxana imiş, setdə adamlarla şəkil çəkdirmək yerinə növbəti çəkiləcək səhnələrə hazırlaşırmış...
Nəymiş, Berən Saat “dünya tatlısı bir hatun”muş...
Nəymiş, Məryəm Yüzərli filmdə çirkin görünürmüş, həyatda daha gözəlmiş...
Sübut olaraq telefonunu uzadır. ŞƏKİLlərə baxmaq üçün...
