Kulis.az Səfurə Cəfərovanın “Aqşin Evrən müharibəsi və ya silahın ölümü” yazısını təqdim edir.
Poeziya... 7 hərfli bu söz həm də özündə müxtəlif 7-ləri ehtiva edir: Göyün 7 qatını, göy qurşağının 7 rəngini, həftənin 7 gününü, dünyanın 7 möcüzəsini, musiqinin 7 notunu...
Qəribədir, bu 7-lər bir-birinə elə qarışır ki, bəzən göyün 7-ci qatında musiqinin 7-ci notunu eşitmiş olursan.
Bu mənada Aqşin Evrənin “İnsan və Təbiət” şeirində suyun səsi bir anda göyün yeddinci qatına qalxır və maraqlıdır ki, elə oradaca qalır, yağış olub yerə düşmür:
Taxta qapıya su töküb
yarpaq cücərməsini gözləyər uşaqlar.
Göy qurşağından quş çəkib
uçmasını gözləyər uzaqlar.
Şeirin ilk misralarında qapı - ağacın uşaqlığıdır. Şair burada qapının uşaqlığını - bir vaxtlar ağac olmasını yada salır, amma özünü bu təbiət və məişət dünyasından kənarında saxlayır. Burada iştirakçı yox, müşahidəçi qismində çıxış edir. Əvəzində isə bir uşağı ağacın qocalığına - qapıya tapşırır. Bəs uşaq nə edir? Taxta qapıya su tökür ki, bəlkə o, bir vaxtlar ağac olduğunu xatırlayar və yarpaq bitirər.
Burada mənanın altmənası nüansı diqqətimizi daha dərin məcraya yönəldir. Şeirin bu hissəsinin alt qatında KİMSƏSİZLİK məfhumu yatır və altmənanın yozumu istər-istəməz bizi bu kontekstə yönəldir: uşaq doğmaları üçün ağlayır və onların qayıtmasını arzulayır.
Biz burada müəllifin dualizm təmayülü arasında qalmadığını görürük.
Şeirdə həm də təbiət sistemi ilə sənaye sistemi bir-birini izləyir və ilk başlarda sənayeləşmə prosesi qalib gəlir: bu isə obyektlərin funksiyasından çox, insanın ətraf aləmə münasibətindən qaynaqlanır.
Bayaq haqqında bəhs etdiyimiz musiqinin 7 notu formulu üçüncü bəndə, bu dəfə daha qabarıq şəkildə özünü göstərir:
Qılıncını qalxana zərblə vuran döyüşçülər
Savaşmaz... kaman çalar, kaman çalar...
Yayına at tükü bağlandığıyçün
Kədərli at səsi çıxarar kamançalar.
İlk baxışdan şairin burada müharibənin ritmini göstərdiyini müşahidə etsək də, sonradan məlum olur ki, müəllif savaşa poetik yanaşma kanonlarından kənara çıxmaq istəyir və savaşın kədərini güllə səsi ilə deyil, at səsi ilə göstərir:
Yayına at tükü bağlandığıyçün
Kədərli at səsi çıxarar kamançalar.
Sövq təbii olaraq, şeirdəki müharibə və kamança tandemi mənə Aqşin Evrənin Cəlil Məmmədquluzadənin “Kamança” pyesinə göndərmə etdiyi təəssüratını yaratdı. Hər halda bunu müəllifin özü daha yaxşı bilər, amma şeir öz taleyi ilə istər-istəməz görkəmli ədibə əl uzadıb salam verir.
Bir-birinə tamam uzaq qütblərdə dayanan iki varlığın – kamança və atın arasında o sehrli bağı duya bilməsi şairin poetik zəkasının və hissetmə qabiliyyətinin necə dərin qatlara qədər nüfuz etməsini göstərir.
Aqşin Evrən bizə kamançanın yayının at tükündən hazırlandığı informasiyasını ötürür və ortaya bir tezis qoyur: bəlkə də kamança səsindəki ağrı elə həmin atın ağrılarıdır.
Tilov qarmağı deşər dənizlərin bağrını
Balıqların intiqamı - çürüdür su dəmiri.
Hücum çəkir dalğalar, hücum çəkir sahilə
Gəlib qəddar insanların ayaqların gəmirir.
Tilov, yəni silahla yeraltı canlı aləm arasında şiddətli toqquşmanı göstərən müəllif burada əşyanın, yəni silahın qalib gəldiyi mesajını versə də, sonda silahın məhvinin labüd olduğunu çatdırır.
Burada bir məqamı nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Aqşin silahın məhvini çox maraqlı bir kimyəvi proseslə göstərir: su dəmiri çürüdür və bu yolla canlıların intiqamını alır. Bu əks-hücuma dalğalar da qoşulur.
Sevindirici bir məqam var: Aqşin Evrənin poeziyası böyüyür. O bu illər ərzində ilk gənclik illərinin romantik şüur axınında qalmadı, yaşamın başqa coğrafiyalarına, qütblərinə də səyahət etməyi bacardı.
Onun xüsusən “Şah Təhmasibə məktub” və “Bənazir Bhutto ölməmişdi” şeirlərində poetik dünyagörüşünün, emosiyasının dərin və çoxqütblü olduğunu görmək olar.
İnanırıq ki, Aqşin Evrən bundan sonra da həmin qütbləri, bucaqları kəşf etməyə və poeziyamıza yeni çalarlar qazandırmağa davam edəcək.
