Nəriman QASIMOĞLU
Okeanlar, dənizlər
İnsan üçün yaranmış.
Əlvan xalçalı düzlər
İnsan üçün yaranmış.
Şimşək parıltısından
Üzü açılıb gülən
Çənlidağ,
Qayaların döşündən
Damcı-damcı tökülən
Balbulaq
İnsan üçün yaranmış.
Bolsərvəti, nübarlı,
Gen dərələr-boğçalar,
Qırqovullu meşələr,
Bülbül səsli bağçalar,
Üfüqdəki min bəzək,
Səmadakı min naxış
İnsan üçün yaranmış.
İnsan min il yaşardı
Bu nemətlər içində.
İnsan min il yaşardı
Təbiətin qurduğu
İmarətlər içində.
Yüzündə ilk gəncliyin
Həvəsiylə coşardı,
Beş yüzündə tövşüməz,
Uca dağlar aşardı.
Səkkiz yüzə çatanda
Nə ürəyi vurnuxar,
Nə də ağlı çaşardı.
İnsan min il yaşardı –
Qılıncını duyğular
Çəkməsəydi üstünə,
Həsrət, qeyrət, ayrılıq
Durmasaydı qəsdinə.
İlk məhəbbət cavabsız
Qalanda,
Buta-buta arzular
Solanda
Günlər dönür qayçıya
Elə bil,
Kəsir gənclik çağından
Yüz-yüz il.
Yenə qanı coşardı,
Dağ çayıtək daşardı.
İnsan min yaşardı
Qatmasaydı başını
Ev dərdi, ev qayğısı,
Ata-ana matəmi,
Namərdlərin qisası.
Övlad dağı dağ olub
Əyməsəydi belini,
Silməsəydi ömrünün
Yarı-yarı ilini.
Süzüləndə yetimlər
Baxışı,
Töküləndə tənələr
Yağışı,
Alimlərə nadanlar
Güləndə,
Haqqa, xeyrə şə rüstün
Gələndə –
Ağrıları başlayır
Ürəyin,
Zəhər olur təmi də
Xörəyin...
Yad kimsələr yurdunu
Tapdayanda, əzəndə,
“Yersiz gəldi, yerli qaç”
Ədasıyla gəzəndə,
Şan-şövkətli xalqını
Tənə ilə süzəndə,
Candan bezib qəzəblə
Üzərinə onların
Atmasaydı özünü,
Taleyilə barışıb
Yumsa idi gözünü,
İldırımtək başında
Çaxmasaydı el dərdi
Öz gözüylə on əsrin
Büsatını görərdi...
Bəziləri şərəfi
Atanda,
Məsləkini mənsəbə
Satanda,
Üz verəndə ayrılıq
Millətə,
Daş-torpaq da düşəndə
Qürbətə,
El-obanı
dolaşa-dolaşa
Qardaş həsrət qalanda
Qardaşa
Nəbzi itir arabir
Bəşərin.
Can üzülür cəngində
Kədərin...
Qonşuda vay düşəndə
Çıxmasaydı evindən,
Dostun çətin günündə
Qalmasaydı kefindən,
Darda qalan kəslərin
Yetməsəydi dadına,
Uzaq cəfakeşlərin
Yanmasaydı oduna,
Yaxşılığın zövqündən
Olsa idi bixəbər,
Bədxahlığa köksünü
Etməsəydi heç sipər,
İdmandan özgə bir iş
Görməsəydi bütün gün
Bu dünyaya gəlibdir
Bilməsəydi nə üçün –
Bu minvalla illəri
Əsrləri keçərək
Arsız-arsız açılıb
Yumulardı hər ürək.
Nə yaxşı ki, ömrümüz
Yetişməyir min ilə –
Yaşamırıq bir belə.
Qasım Qasımzadənin bu şeirini təhlil edən akademik Yaşar Qarayev yazırdı ki, “...insanın min il yaşamamasının səbəbləri şairin, sənətkarın min il yaşamasını şərtləndirən amilə çevrilir. Bu mənada min il sənət ömrünü haqq etmiş olur şair Qasım Qasımzadə”. Şair haqqında filoloji təhlildən gələn bu qənaət öz yerində, amma, həqiqətən də, hər şairə qismət olmayan min il sənət ömrünü Qasım Qasımzadənin felən haqq etməyini sadəcə bir neçə misalla təsdiqləyərdim. Rəsul Rzanın bir şeiri var, son sətrində müəllif sual edir: “hansı şeirim qalacaqdır məndən sonra, eldən soruş”. İndi elin dilində bir mahnı səslənir:
Sahil sakit... çəkilibdir ayaqlar,
Coşan dalğa qayaları qucaqlar.
Deyəndə ki, gəl qayıqla üzək, yar
Çatıb qara qaşlarını nədən sən:
– Olmaz, olmaz! – deyirsən?
Ay ucalır, gecə olur tən yarı,
Əynin nazik, əsir dəniz rüzgarı,
Üşüyürsən bir yaxına gəl barı,
Qəzəbdənmi alovdan don geyirsən:
– Olmaz, olmaz! – deyirsən?
Sübh şəfəqə boyayanda aləmi,
Töküləndə çiçəklərin şəbnəmi,
Deyəndə ki, çatdı ayrılıq dəmi,
Buraxmayıb əllərimi nədən sən:
– Olmaz, olmaz! – deyirsən?
Elin dilindən bu sətirləri də arabir eşitməli oluruq:
Könlüm düşdü diyar-diyar,
Bir kəkliyin sorağına.
Ha yalvardım, o qonmadı
Məhəbbətin budağına.
Meyl etmədim bir gözələ,
Sədaqətim düşdü dilə.
Mən and içdim ildən-ilə
İlk eşqimin növrağına.
Bir gün yenə onu gördüm,
Dilə gəldi həmin dərdim.
Bir dəstə gül-çiçək verdim,
O, almadı qucağına.
Əllərimdə gülüm soldu,
Riqqətimdən gözüm doldu.
Sinəm başı hədəf oldu
O dilbərin budağına.
Sanma könül sınasıdır,
Kərəm olub yanasıdır.
O, körpəmin anasıdır,
Vurulmuşam bu çağına.
Eldən soruşsan tez-tez dilə gətirdiyin bu sətirlərin müəllifi kimdir, deməyəcək “Qasım Qasımzadə”, deyəcək “xalq”. Çünki artıq xalq havaları kimi oxunan sətirlərdir. Və heç də şərt deyil müəllifi şəxsən xatırlansın, artıq min illik həyata üz tutmuş bu sətirlərdə onsuz da şairin mübarək ruhu yaşayır. Sağlığında özünü təbliğdən, ad-san hərisliyindən uzaq dayanan şair ruhu adsız-ünvansız min illik bir şöhrət yiyəsi olur.
Bu şöhrətə səbəb təkcə yuxarıdakı sətirlər deyil. İndi Şuşa həsrətlilərimizin dilində belə bir ifadə var: “bir şair gözəl deyib ki, Şuşa Qarabağın zümrüd tacıdır”. Bunu hansı şair deyib, yenə də Qasım Qasımzadənin adı çəkilməyəcək. Səbəbini yenə də belə anlamalı oluram ki, Tanrı onun ruhunu bu adsız-ünvansız min illik bir şöhrətlə mükafatlandırıbmış.
Bu şöhrətin içində şairin “Anamgildədir” şeiri də var. Türkiyənin Ərzurumundan bu yana camaatın dilində əzbərdir. Təbii ki, məchul bir müəllifin sətirləri kimi.
İndi televiziya ekranlarında Azərbaycanın qartala bənzər xəritəsini və Bakını bu qartalın bərq vuran gözü kimi ara-sıra göstərirlər. Az adam bilir ki, bu bənzətmə də ötən əsrin 60-cı illərinin Qasım Qasımzadəsinə məxsusdur:
...Gör necə də ləngərlə
Süzür qoşa qanadlar!
Qartalındır, qartalın
Bu əzəmət, bu vüqar.
Kim deyər ki, var onun
Özgə quşa bənzəri?
Dimdiyində aparır
Elə bil ki, Xəzəri.
Bakı! Sən bu qartalın
Yanar, parlaq gözüsən.
Bəd nəzərin gözünə
Batan oxun özüsən!
Gəlin, bir də seyr edək
Xəritədə Bakını.
Kim görmüş
gözün belə
Şəffavını, pakını!
Milyon çıraqlı o göz
Zillənibdir uzağa.
Qartal cürət etməzdi
Onsuz qanad açmağa –
Milyon çıraqlı o göz
Şəfəqlədib yolunu.
Tufanlardan keçirmiş
Qanadını, qolunu.
Milyon çıraqlı o göz
Yerə, suya səpir nur,
Ulduzlara göz vurur.
O qocaman qartalı
Uca, nurlu göylərə,
Bir uğurlu səfərə
Uçurduqca uçurur...
Qasım Qasımzadənin adsız-ünvansız şöhrətini ünvanlandırmaq iddiasında olan sətirlər də var, mənim ona yazdıqlarımdır, bilmirəm bunların ömrü nə qədər çəkər. Tanrı bilən 
məsləhətdir. “Əbədiyyət” şeirinə cavab olaraq 10 il öncə yazmışam. Övladlarının timsalında nəsillər bir-birini əvəzlədikcə şair özünü əbədiyyət yolçuluğunda görür. Şeiri yazanda hələ xəbərsizdi ki, Tanrı onu adsız-ünvansız şöhrətlə mükafatlandıracaqmış, yoxsa belə bir təsəllidə bulunmazdı:
“Bir ağacdan neçə budaq
Şaxələnib çıxacaqdır.
Öyünməsin ölüm nahaq–
Mənim qanım milyonların,
Nəsil-nəsil insanların
Damarında axacaqdır.
Mənim gözüm milyonların,
Nəsil-nəsil insanların
Gözlərilə bu dünyaya –
Ulduzlara, günə, aya
Zaman-zaman baxacaqdır...”
80 illiyində onun ruhuna aşağıdakı sətirləri göndərdim:
Baxıram dünyaya sənin gözünlə
harda işıq varsa iz səninkidir.
Dan yerinə od saçır baxışlarım –
zülmətə köz salan göz səninkidir.
Oldum sərnişini nur gəmisinin,
bu da meracıdır eşq dəlisinin,
Rəbbimin ən gözəl təcəllisini
görürəm qarşımda üz səninkidir.
Ruhun ucalarda şad olsun deyə
Oxu, nələr vermiş Tanrı bəndəyə,
mən yerdən göylərə yüksələn ayə
üstündən qalxdığım miz səninkidir.
Dar eylərəm qaranlığın yerini,
zülmət dələn taleyim bir mərmimi,
sən özün cəm eylə qəlpələrimi,
göyə ulduz-ulduz düz, səninkidir.
Mən hicran qənimi, vüsal dəmiyəm,
içirəm ruhundan, dəmlər dəmiyəm,
tənimlə badəyəm, ruhumla meyəm,
içəlim bu meyi süz, səninkidir.
Yerişim, duruşum, qaçışım səndə,
həvəsim, ilhamım, uçuşum səndə,
göylərin, yerlərin Rəbbi önündə
səcdəyə gedirəm, diz səninkidir.
Canın canımdadır, qanın qanımda,
ayrılmaz ruhlarıq Tanrı yanında,
qiyamət günündə, məşhər anında
sənsən şəfaətçi, söz səninkidir.
Aşağıdakı sətirlər isə 90 illiyinə həsr etdiklərimdir, burada – Amerikada yazdım, Harvard Universitetində:
Bax bu da ayrı bir səhnə,
yer də adam, göy də adam.
Bir göyə bax, bir də mənə –
yerdə adam, göydə adam.
Baxıram könlüm içinə,
öz-özümün içindəyəm.
Göy adam göz qoyur mənə,
mən o gözün içindəyəm.
Rəqəm-rəqəm sayrışırıq
milyon-milyon yazılarda,
rəqəm dili biz qarışıq
ocaq çatır ulduzlarda.
Lal açsın donan dilini
bu ocağın istisində.
Üşüyən tutsun əlini
bu misraların üstündə.
Hər şey sadədən sadədir –
haqdan gələn bir gerçəyik.
O, Qasım Qasımzadədir,
biz bir yerdə, iç-içəyik.
Qasım Qasımzadənin ötən əsrin 40-cı illərində səliqə ilə tərtib etdiyi şeir dəftərləri var. Əsasən ilk şeirləridir, əksəriyyəti də sevgi şeirləri. Dəfələrlə vərəqləmişəm. Və möcüzə də ondadır ki, dəfələrlə vərəqləsəm də, bir tapıntı gözlərimdən yayınıb. Bu, ədəbiyyat tarixi üçün həqiqətən bir tapıntıdır. Sovet dövründə ideoloji uyğunsuzluğa, “aşkarlıq, yenidənqurma” və “müstəqillik” zamanında isə mənə məlum olmayan səbəblərə görə çap etdirmədiyi bir poemadır. Ona görə tapıntı deyirəm ki, təkcə Azərbaycan poeziyasında deyil, ümumən 20 və 21-ci əsr dünya poeziyasında elmi-fantastik janrda qələmə alınan ilk və son poema nümunəsidir. Apardığım axtarışlardan, araşdırmalardan sonra gəldiyim qənaətdir. Yanlışlığım varsa, ədəbiyyat alimləri lütfən bildirsinlər.Mötərizə içində janrını əfsanəvi poema kimi müəyyənləşdirdiyi bu əsər “İstiqbala səyahət” adlanır. Poemanın elmi-fantastik fonundakı süjet xəttini mistik-ruhaniyyət qatları olduqca maraqlı bir tərzdə zənginləşdirir. Oxşar bir məzmunda hələ rastlamadığım bir əsərdir. Bu poemanı 23 yaşında qələmə alıb. Həmin dəftərdə səliqə ilə əsərin tarixini də, yazıldığı yeri də (5.2.46-cı il, Malbinəsi kəndi – valideynlərinin sovet təqiblərindən qaçıb sığınacaq tapdıqları kənddir, Yevlax rayonunun ərazisindədir). Yaxın vaxtlarda mətbuatda çap edilər inşAllah.
Zaman-zaman əlimin altında olan və həmişə gözümdən qaçırdığım bu tapıntının Qasım Qasımzadənin 90 illiyində üzə çıxması səbəbinin izahına çətinlik çəkirəm. Görünür, hələ bizim bilmədiyimiz çox nəsnələr var ki, mistika ilə ilgilidir. Əslində bütün bunların gözəlliyi də, elə bilirəm, bu mistika dediyimizdədir. Adsız-ünvansız şöhrətin yanında tayı da olmalıymış – adlı-ünvanlı şöhrət!
525.az
