Kulis.az əməkdar müəllim, TQDK-nın Azərbaycan dili fənni üzrə eksperti Nazim Nəsrəddinovun “Abdulla Şaiqin fransız soneti” yazısını təqdim edir.
Abdulla Şaiqin anım günündə yadıma "Məktəb məcmuəsi" dərgisinin yeganə nömrəsində ( "Məktəb məcmuəsi" dərgisi,1925, N1, səhifə 3.)-redaktor Şərif Manatov-dərc olunmuş bir şeir düşdü. Bu lirik şeir janrına görə SONETdir. Azərbaycan ədəbiyyatında H.Cavid, C.Cabbarlı, M.Müşfiq və digər şairlər sonet yazmağa cəhd göstərmişlər.
Sonet ən çox Avropa ölkələrində yayılmışdır. Həcmi 4 bənd olur, birinci və ikinci bəndlərinin hərəsində dörd misra olur. Şeirin sonrakı 2 bəndinin hərəsi 3 misra olur. Qafiyələnməsində müxtəliflik var. Yaranma məkanına və ən tanınmış nümayəndəsinə görə tanınan növləri var.
Fransız soneti ---------- abba abba ccd eed;
İtaliya soneti ------------- abab abab sds dsd;
Şekspr soneti ------------ abab sdsd efef gg
Dünyada sonet yazan çox olmuşdur: Halyada Yakopo, Padon Antonin, Vilyam Şekspir və başqaları.
Abdulla Şaiqin, sərlövhəsini "Centlmen bir xanəndəyə " kimi oxuduğumuz soneti belədir:
Nədir, nədir o gözəl səsdə titrəyən fəryad
Ki, hər təranəsi ruhumda bir fəğan oyatır?...
O hıçkırıklar , aman kimdən istəyir imdad
Ki, qəlbimin içini hər zaman qanatır..
***
Niçin, niçin dodağından uçan fəğanlardan
İçimdə dalğalanır pək acıqlı duyğu,kədər?..
Niçin, niçin o səni inlətən amanlardan
Önümdə canlanur bir yəğin səfil yüzlər?..
***
Niçin, niçin bu səfil fəğanlar "aman"lar həp anlat,
Zavallı xəlqimizin əksi dərd - ü matəmimi?..
O inlətən səni də ruhimi ya qan ğəmimi?..
***
Unut o keçmişi hayqırma bitsin əfğanlar,
Bir az da gurlasın artıq səsində üsyanlar,
Bir az da nəğmənə qüvvət, bir az da atəş qat!
Bu , fransız sonetləri qəlibindədir. Tədqiqatçılar, bəlkə də ərəb əlifbalı bu şeirin adını başqa cür oxuyacaqlar, xanəndənin kimliyindən söz açacaqlar. Yenə də...
Hər halda düşünməyə dəyər.
