Zakir Sadatlının "Əfqanıstan uçurumu" romanı haqqında
Müharibə əsl ədəbiyyat mövzusudur: Qan, nifrət, qəzəblə dolmuş ürəklər, o ürəklərin arxasınca aradabir oyanan xoş duyğular, üzbəüz dayanan əsgərlər, o əsgərləri cəbhəyə göndərən dövlət, millət idealları…
Qarabağ müharibəsi haqqında kitab yazan amerikan jurnalist Tomas de Vaal şuşalı döyüşçünün arzusunu yazır: Həmişə arzu edirdim ki, uşaqlıq dostum Surenlə üzbəüz gəlməyək.
Eyni şey Surenin də arzusudur.
Arzular nə zaman gerçəkləşir ki…
Rəqəmlərlə Əfqan savaşı
1978-ci ildə sovet qoşunlarının tərkibində 7500 azərbaycanlı Əfqanıstana yollandı. Onlar SSRİ-nin işğal siyasətinin icra etməli idilər. 208 azərbaycanlı həlak oldu, onların 7-si itkin düşdü. Əfqanıstan müharibəsinin 17 veteranı Qarabağ döyüşlərində milli qəhrəman adını aldı.
Qarabağ müharibəsində bizim tərəfdən muzdlu əfqan döyüşçüləri də vuruşmuşdu. Bir neçə il qabaq üzbəüz vuruşanlar indi çiyin-çiyinə dayanıb erməniyə güllə atırdılar. Əfqanıstanda çiyin-çiyinə vuruşan veteran azərbaycanlılar və ermənilər indi üzbəüz dayanmışdı.
1979-cu ildə başlayan Əfqanıstan müharibəsi xalqımızın XX əsrdə girdiyi ikinci müharibə idi. I Dünya Müharibəsində (1914-1918) azərbaycanlıların hərbi mükəlləfiyyəti yox idi, cəmi bir diviziya müharibədə iştirak etmişdi.
II Dünya Müharibəsi bütün ağırlığı ilə xalqımızın üstündən keçdi, cəbhəyə göndərilən 600 min nəfərin yarısı həlak oldu. Qarabağ müharibəsini də nəzərə alsaq Əfqanıstan müharibəsi bu müharibələr arasında ən ədalətsizi idi. Biz zalım tərəfdən qoşulmuşduq.
Əfqanıstanda Sovetlərin itkisi 15 mindən artıq idi, əfqanlar isə 2 milyondan çox adam itirmişdilər. Bununla belə SSRİ Əfqanıstanda qalib gələ bilmədi, ABŞ da əfqan mücahidlərinə rəsmi şəkildə yardım edirdi. Amma 2001-ci ildə ABŞ özü Əfqanıstanı işğal etdi, SSRİ kimi o da bataqlıqda ilişdi, hələ də çıxa bilmir.
Amerika da SSRİ kimi Əfqanıstanı xilas etmək üçün gəldiyini deyirdi.
“Xilaskar” ordu
Bəli, şuşalı döyüşçünün arzusu kimi bir arzuları yox idi sovet-azərbaycanlı əsgərlərin.
Ola da bilməzdi, Əfqanıstan hara, Azərbaycan hara… Amma onlara verilmiş “Sovet ordusunun döyüşçüsü üçün yaddaş” vərəqəsində ölkədə 
yaşayan xalqların siyahısı yazılmışdı: əfqanlar, taciklər, özbəklər, xəzərlər, türkmənlər…
Hamısı müsəlman, çoxu türk…
Sovet əsgərlərinin döydüyü nəvə və babanın dilini anlamayan tərcüməçi hardan biləydi ki, onlar özbəkdirlər və azərbaycanlı əsgər Aslanov onların danışığını anlaya bilər.
19 yaşlı kənd uşağı Zakir Sadatlı SSRİ-nin Əfqanıstan işğalı ilə başa çatan çoxgedişli, bir ucu Amerikaya bağlanan mürəkkəb siyasi kombinasiyaları anlamağa macal belə tapmadan Əfqanıstan dağlarına atılır və sadəlövhlüklə düşünür ki, o əfqan xalqını xilas etməyə gəlib.
Həmin o xalqın iki milyon dinc sakini bu müharibədə öldürüləcəkdi.
Lakin mürəkkəb siyasi kombinasiyalar zəminindəki bu müharibənin əsl mahiyyətini anlamaq çətin deyildi.
Sovetin iynəli bombası sınamaq üçün dinc sakinlərin seçilməsi və sovet “humanizmi” ilə qocaları azad edib bu cavanları sınağa göndərmək hissəsi sovet ordusunun mahiyyətini anlamağa yetir.
Məlum olur ki, “xilaskarlar” olmasa bəşəriyyət daha yaxşı xilas ola bilər.
İşğalçı əsgərin mərhəməti
Deyirlər insandan insanlığı çıxsaq yeridə qalan obıvatellikdir.
Müharibə də əslində budur, o iqlim insanın içindəki yırtıcılığın özünü biruzə verməsi üçün münbit şəraitdir.
Hamı demirmi müharibədə ölüm adidir.
Amma Zakir Sadatlı deyirdi ki, ölüm heç zaman adiləşə bilməz.
Adiləşmədi də…
Çünki insanın içindəki insanlıq cövhəri var.
Heç nə adiləşə bilməz.
Bu kitab da haqsız bir davanı avtomatı ilə müdafiə etməyə məcbur olan bir əsgər haqdadır.
Onun insanı hissləri ölmür, ən ağır vəziyyətlərdə belə o hisslər ayağa qalxır.
İşğalçı bir ordunun əsgərinin mərhəməti heç zaman əskik olmur.
Bəlkə müharibə insanlara qəddarlıqlarını göstərmək üçün bir bəhanədir?!
