Azərbaycanda müraciət formaları bəzən yerinə düşmür. Bəy deyirsən, siyasiləşdirirlər, sadə adama müəllim deyə müraciət edirsən, əsəbiləşir. Bəzən bu müraciətlərdən dava düşür, mübahisə yaranır, tərəflər bir-biri ilə yola getmir. Bəs nə edəsən? Necə müraciət edəsən? Bəy, müəllim kimi müraciətlər kimlərə deyilməlidir? Kulis bu barədə yazarlardan münasibət öyrənib. Cavabları təqdim edirik.
Aqil Abbas:
- Bu müraciət məsələsi o qədər də böyüdülməməlidir. Mən sadə adamlara həmişə “müəllim” deyirəm, ya da “dostum”, “qardaşım”. Türklərdə “hocam” deyirlər, hörmət mənasında. Mən də hörmət elədiklərimə müəllim deyə müraciət edirəm. Bizdə bu məsələni çox şişirdirlər. Əgər bir taksi sürücüsünə biri müəllim deyirsə, burda məzələnməkdən söhbət gedə bilməz. Demək, o adamın özündə çatışmazlıq var, problem var. Neyləyək, taksi sürücüsünə nə deyək? Bəy müraciətini də son vaxtlar ucuzlaşdırıblar. Bəy tituldur. Ancaq onu da demək olar. Kim kimə necə istəyir müraciət edə bilər. Bu bizim böyük problemimiz deyil.
Etimad Başkeçid:
- Dost-tanışa adətən “sənətkar” deyə müraciət eləyirəm. Adamına baxır, bəzilərinə “ustad”, “böyük sənətkar” deyirəm, baxıram hamı təbii qəbul eləyir. Bizim nitq etiketimiz şikəstdir, ya da hələ formalaşmayıb, olan-qalan tarixi ənənə isə unudulub. Taksi şoferinə “müəllim” deyəndə, təbii ki, inciməlidir. İncimirsə, deməli, öz şəxsiyyətinə hörmət qoymur. İndiki vaxtda “müəllim” xitabı qədər ironik səslənən müraciət forması yoxdur. Məncə, ən məqbul variant “xanım” və “bəy” müraciətləridir. Bunu direktiv kimi qəbul eləməyə ehtiyac yoxdur, onsuz da hamı bir-birinə bu şəkildə müraciət edir. Hansısa kənar mülahizələrə görə sabit ifadələri gözlərdən gizlətməyin adı yoxdur.
Aqşin Yenisey:
- Bütün kütləvi müraciətlər, əslində, insana yox, pula ünvanlanıb. "Ser", "Senyor", "Əfəndi", "Mister", "Hacı", "Kərbəlayi" hamısı pulun miqdarına olan xitab formalarıdır. Yəni sinfi ziddiyyətlərin, sosial bərabərsizliyin dildən tələb etdiyi ifadələrdir. 70 illik sovet ideologiyası təsirində saxladığı bütün cəmiyyətlərin şüurundan bu düşüncəni sildi. Son illərin Avropa romanlarında bu cür müraciət formalarına demək olar ki, rast gəlinmir. Yalnız Ərdoğana qoşulub keçmişlə feyziyab olan Pamukların dilində yaşayır belə arxaik şüur formaları. Kütləvi müraciət formalarına gəlincə isə kiməsə "müəllim", "bəy" deyə xitab etmək də elə "mənə görə bir qulluq" arxaizminin bir formasıdır, aşağılanıb hörmət qazanmaq kompleksidir. Ehtiyac yoxdur, bu köhnəliklərə. Son illərin həyatından bəhs edən heç bir Avropa romanında belə bir şeyə rast gələ bilməzsiniz, heç rus ədəbiyyatında da.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/kulis_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
