Kulis.az yazar, tərcüməçi Təvəkgül Boysunarın “Salam Sarvanın feysbuk statusu və Rüstəm Behrudinin “oğurladığı” “Dar ağacı”” yazısını təqdim edir:

Rüstəm Behrudinin “Salam, dar ağacı!” misrasını Akif Azalpdan necə “oğurladığı” ilə bağlı nə zamansa bir yazı yazacağımı əslində çoxdan düşünürdüm, amma bu səhər Salam Sarvanın feysbukda gördüyüm statusu bu istəyimi bir az tezləşdirdi və nəhayət bu yazını yazmağa başladım.

Haqq-ədalətə qarşı hər zaman həssas mövqe göstərən Salam Sarvan həmin haqq-ədaləti palçıqlı ayaqları ilə tapdalaya-tapdalaya öz feysbuk statusuna belə başlayır: “Düzü, Azərbaycan ədəbi mühitində yazarların bir-birini oğurluqda suçlamasının çox şahidi olmuşam. Hətta Orta Asiyada yaşayan bir şairimiz durub oradan bura dostum Rüstəm Behrudiylə “razborkaya” da gəlmişdi ki, guya “Salam, dar ağacı” şeirini Rüstəmdən qabaq o yazıb. Sonra məlum oldu ki, həmin adam 20 ildir, ayda bir dəfə təyyarəyə minib gəlir Bakıya ki, nəhayət, bu məsələnin axırına çıxsın. Vay-vaay.”

Öz aləmində yumoristik səhnə canlandırmağa çalışan Salam Sarvan guya demək istəyir ki, Orta Asiyadan gələn bu şair niyə bir misradan ötrü özünü bu cür əziyyətlərə salırdı. Amma, Salam müəllim, görəsən, siz, doğrudan da, “oğru”suna böyük şöhrət qazandıran o misranın necə “oğurlandığını”, misrası plagiata məruz qalmış şairin isə nəinki 20 il boyunca hər ay bu məsələdən ötrü Bakıya gəlmədiyini, hətta bu polemikalarda plagiatçı Rüstəm Behrudiyə, demək olar ki, heç vaxt cavab vermədiyini, bu məsələ ilə bağlı heç vaxt heç yerdə bir yazı yazmadığını bilsəydiniz və bir-iki misranızı “oğurladığını” deyərək, Kənan MM-ə həsr elədiyiniz feysbuk müzakirələrini də xatırlasaydınız, statusunuzda yazdığınız o “VAY-VAAY” ın daha çox kimə, sizə, yoxsa haqqında danışdığınız o şairə yaraşdığını görə bilərdinizmi? Sizcə kim daha çox layiqdir o “Vay-vaay”lara? Əminəm ki, Akif Azalpın yaradıcılığı ilə tanış olsaydınız, bu vay-vaylara yol verməzdiniz.

İndi keçək Rüstəm Behrudi məsələsinə.

Rüstəm Behrudinin bu “oğurluq” əməliyyatını necə yerinə yetirdiyini, görəsən, oxucular bilirmi? Bilmirlərsə, bu məsələ ilə bağlı həqiqətə və şeirin orijinal mətninə də bələd olan biri kimi mən onlara danışım.

Deməli, Akif Azalp 20-ci əsrin məşhur özbək aşığı Erqaş Cümənbülbülün ifasında yazıya alınan qədim “Gündoğmuş dastan”ından bir misranı epiqraf alıb, 1986-cı ilin sonunda özbəkcədəki adı təxminən “Əssalam əleyküm, darnın ağacı!” kimi səslənən bir şeir yazır. Şeir, eyni zamanda iki hadisəyə, həm SSRİ Prokraturası tərəfindən Özbəkistana göndərilən və “pambıq işi” adı altında özbəklərə zülm edən Qdlyan soyadlı bir erməniyə, həm də qazax xalqına amansız divan tutan Kremlin sitəminə qarşı yazıldığından və bütün Türküstan ruhunun üsyanı kimi qəbul olunduğundan çox tez məşhurlaşır. Söhbət “pambıq işi” adı altında aparılan o zülmdən gedir ki, ərləri, oğulları, qardaşları həbsə atılan və ağır işgəncələrə məruz qalan özbək qadınları sonda bu əzaba dözməyərək SSRİ hökumətinə səslərini çatdırmaq üçün özlərini yandırmaq aksiyasına başlayırlar. Bu aksiyanın gedişində neçə-neçə qadınlar özünü yandırır və nəhayət rus şairi Mixail Dudinin SSRİ parlamentindəki çıxışından sonra hökumət bu məsələyə əncam çəkir.

Qısa zaman içində məşhurlaşan şeirin şöhrəti o səviyyəyə gəlib çatır ki, 1987-ci ildə Özbəkistanın xalq şairi Rauf Pərfi Öztürk Akif Azalpın bu şeirinə nəzirə olaraq eyni adlı başqa bir şeir yazır və vicdanlı olduğu üçün, şeir ədəbini, poeziya mərifətini bildiyi üçün şeirin adından sonra “Akif Bağıra” (yəni Akif Azalp) sözlərini də qeyd etməyi unutmur. (Oxucu bunu öz gözləri ilə görmək istəyirsə, mətnin sonundakı şəkillərə nəzər salsın) Bunun ardınca bir sıra başqa şairlər də eyniadlı şeirlər yazır və Akif Azalpın adını nəzirənin ünvanında qeyd etməyi də yaddan çıxarmırlar.

Bəs bu vaxt Rüstəm Behrudi dostumuz, görəsən, harada və nə işlə məşğul idi?

Şeirin məşhurlaşdığı dönəmlərdə türklük və turançılıq sevdasının dəliqanlı havası təsadüfən Rüstəm Behrudini Özbəkistan tərəflərə atır.
Və yəqin ki, 1989-cu ildə bu səfərə yollanarkən Rüstəm Behrudi heç təsəvvürünə də gətirmirdi ki, bütün həyatını haram pullar üzərində quran dəllallar kimi, o da bu səfərdən sonra şeytanın pıçıltısına təslim olaraq bütün şöhrətini və bütün yaradıcılığını haram bir misranın üzərində quracaq.
Səfər əsnasında Rüstəm Behrudi, Akif Azalpın “Dar ağacı” şeirini görüşlərdə və məclislərdə müəllifin öz dilindən dəfələrlə eşidir. O şeiri eşidərkən Rüstəm Behrudinin nə hisslər keçirdiyini, şeirin hansı dəqiqəsindən sonra şeytanın Rüstəm Behrudiyə nələr pıçıldadığını, Rüstəm Behrudinin həmin şeytanı öz qulağının dibindən necə qovmağa çalışdığını və ya buna heç cəhd göstərmədiyini gözəl şəkildə təsvir eləmək üçün yazıçılıq bacarığı və vaxt lazımdır, amma bundan sonrakı prosesləri izləyərkən Rüstəm Behrudinin, doğrudan da, plagiata imza atdığını anlamaqdan ötrü bir az ağıl, şeirin nə olduğu ilə bağlı azacıq duyum və bir az da vicdan kifayətdir.

Bundan sonra baş verənlər isə ondan ibarətdir ki, Rüstəm Behrudi Özbəkistandan Azərbaycana qayıdır, sakit və səssiz halda, gizlin-gizlin öz masasının arxasına keçir və qulağında şeytanın təntənəsini eşidə-eşidə “Salam, dar ağacı!” adlı şeiri yazır. Əslində Rüstəm Behrudi o təntənəni birdəfəlik susdurmaq üçün şeirin adından sonra Akif Azalpın və ya Rauf Pərfinin adını qeyd etsəydi, yaxud öz şeirini onlara nəzirə kimi yazdığını göstərsəydi, bu qədər uduzmazdı. (Şeirin Özbəkistanda yazılması ehtimalı isə, yazı prosesində şeytan pıçıltılarının iştirak etmədiyinə dəlalət etmir)
Amma şeytanın son qələbəsi məhz burda olur ki, Rüstəm Behrudi “Salam, dar ağacı!” misrasının şöhrətini heç kimlə paylaşmaq istəmir, bu misranı yazılı ədəbiyyata ilk dəfə gətirən Akif Azalpı xatırlatmır və bununla da haram bir şöhrətin və yaradıcılığın əsası qoyulur.
Sərhəd məntəqələrindən qaçaqmalçılıq yolu ilə oğurluq siqaret və araq keçirən adamlar kimi, Rüstəm Behrudi də Özbəkistandan Azərbaycana qayıdarkən qaçaqmalçılıq yolu ilə beynində “Salam, dar ağacı!” misrasını gətirir.

Hörmətli Salam və Rüstəm müəllimlər, başqa bir faciəli məqam bilirsinizmi nədir?

Başqa faciəli məqam, sırf Rüstəm Behrudi ilə olan “dostluq”larına görə, başqa vaxt həqiqətdən dəm vuran bir sıra şairlərin, redaktorların və başqalarının həqiqətə göstərdiyi münasibət və atdıqları haqsız addımlardır. Lakin üzdəniraq maraqlara aldanmış yalanların xorunda səsləri aydın eşidilməsə də, həqiqəti hər iki tərəfdən bilən və yeri gəldikcə müxtəlif qaynaqlarda (antologiya, məqalə, kitab, müsahibə və.s) vurğulayan görkəmli ziyalılar da kifayət qədərdir. Və bu yazının yazılmasındakı bir məqsəd də onların hamısını ümumiləşdirib bir plagiatın tərcümeyi halını, bir yalanın xronologiyasını və miqyasını ortaya qoymaq idi.

Amma, hörmətli Rüstəm Behrudi! Bütün bunlardan daha faciəli olan başqa bir şey də var. Görəsən, bilsəydiniz ki, ətrafınıza dost kimi yığılan adamların arasında sizinlə münasibətini dostluq xatirinə yox, başqa təmənnalara görə quranlar var, o zaman nə düşünərdiniz? Məsələn o dostlardan birinin bir məclisdə bu sözləri dediyini eşitsəydiniz, nə hisslər keçirərdiniz:

“Mən nəyin nə olduğunu yaxşı bilirəm, amma neyniyim, o, arabir mənə pul verir.”

Mən bu faciələr sırasına sizin yaradıcılığınızın əslində hansı poetik dəyərə malik olduğunu da əlavə edə bilərdim. Amma poeziyadan başı çıxanlar onsuz da bunu bilirlər və təkrarçılıq eləməmək üçün mən bunun əvəzində sizinlə bağlı ümidli bir məqamı yazmaq istəyirəm.

İllər öncə Naxçıvan aeroportunda sizinlə qurduğumuz “şair-oxucu” dialoqunda Akif Azalpın adını eşidərkən gözlərinizi necə qaçırdığınızı və üzünüzün sizdən asılı olmadan hansı ifadə aldığını xatırlayırsınızmı?

Aeroportdakı o söhbətimizi yəqin ki, xatırlamırsınız. Amma “Akif Azalp” adını eşidəndə gözlərinizi necə qaçırdığınızı və üzünüzün hansı ifadə aldığını mən çox yaxşı xatırlayıram. Çünki o gözlər və o mimika sizi ələ vermişdi. Çünki o gözlər və o mimika sizin də həqiqəti bildiyinizi göstərirdi.
Və o anları xatırlaya-xatırlaya yadıma bilirsinizmi nə düşür?

Quranın 41-ci surəsinin 22-ci ayəsi:

“Siz eşitmə gücünüzün, gözlərinizin, dərilərinizin sizin əleyhinizə şahidlik edəcəyi andan özünüzü qorumurdunuz. Əksinə, elə zənn edirdiniz ki, etdiklərinizin bir çoxunu Allah bilməyəcək.”

Və həmin surənin 21-ci ayəsi:

“Onlar dərilərinə “niyə mənim əleyhimə şahidlik elədiniz?”, deyərlər. Dəriləri isə belə cavab verər: O hər şeyi danışdıran Allah danışdırdı bizi. Sizi ilk dəfə yaradan Allah...”

Bəli, bu dünyadakı şərab, meyvə və digər nemətlər cənnətdəkinin “kopya”sı olduğu kimi, aeroportdakı o mənzərə də yuxarıdakı ayələrdə təsvir olunanın bu dünyada mövcud olan versiyası idi. Çünki sizin də gözləriniz və mimikalarınız sizin əleyhinizə şahidlik etmişdi.

P.S. Akif Azalpın “xüsusi olaraq heç kimə, ümumi olaraq ədəbi oğurluq edən hər kəsə...” həsr etdiyi, bir neçə il öncə bir məclisdə eşidib qeyd etdiyim “Karvanbasan” şeirini də bu yazının altına əlavə etmək fikrim var idi. Lakin hələlik həmin şeirin yalnız birinci və sonuncu bəndini yazmaqla kifayətlənirəm:

Bu yol, yükün Sözdən tutan,
Ulu karvanlar yoludu.
Çən-dumanda sağı şeytan,
Solu quldurla doludu.
Fürsətdi, düşüb əlinə,
Baxma kimin gövhəridi,
Qoy təpər versin dilinə,
Alıb onun cövhərini,
Cilvəsin özündən toxu,
Oxu, karvanbasan, oxu!

...Səndə günah yoxdu, düzü,
Mat qalan başlar dayazdı.
Seçəmmirsə ağla bozu,
Bu zümrəyə bu da azdı.
Odur ki, güc verib səsə,
Baxma ar deyilən şeyə.
Şərqdən gələnlər yetməsə,
Keç Rilkeyə, keç Nitşeyə!
Çırpışdırıb azın-çoxun,
Oxu, karvanbasan, oxu!

P.S.S. Bu şeirin bütöv variantını və “Salam, dar ağacı!” misrasının əsl müəllifi olan Akif Azalpın çox illər öncədən bu günə qədər yazılan, amma heç yerdə çap edilməyən azı “Dar ağacı” boyda digər şeirlərini, başda Salam Sarvan olmaqla, kulis.az saytının oxucularına təqdim etmək bizim istəklərimiz arasında və imkanlarımız daxilindədir.

• “Ulduz” jurnalının xüsusi nömrəsi işıq üzü gördü
• “Şuşa Yaradıcılıq Emalatxanası” çərçivəsində təlim keçirilir
• “Solo gənclik” layihəsi çərçivəsində növbəti konsert keçirildi