Kulis.az Əlişirin Şükürlünün “Yüksəliş və eniş haqqında” essesini təqdim edir.
Yüksəliş dəyişmə göstəricilərindən biri – hərəkətdir.
Yüksəlmə ilk baxışdan inkişafdır.
Varlığın mövcud olduğu elə bir an yoxdur ki, o anda inkişaf baş versin.
İnkişaf – dəyişmə olaraq zamanla müşayiət olunur ki, keçən hər zamanla da sona yaxınlaşmaqdır.
Yüksəlmə yalnız məsafədir, hansısa nöqtədən aralanmadır. Sadəcə, bu aralanma üzüyuxarı baş verir. Üzüyuxarı hərəkət isə cazibə qüvvəsinin əksinə olduğundan digər istiqamətlərdə olan hərəkətlərə nisbətən daha çətindir. Çətin olduğundan az-az müşahidə olunan vəziyyətdir. Elə bu da onu həm fiziki, həm də sosial-fəlsəfi mənada fərqli edir və üzüyuxarı hərəkətə “yüksəklik” kimi məna bəxş edir. Müxtəlif sahələrdə uğur qazanan insana “yüksəldi” – deyirlər.
Yüksəklik çoxluqdan aralanmaqdır, çoxluqdan azlığa keçiddir.
Azlıqda isə təcridolma var. Təklik – azlıqdır, çoxluqdan təcridolmadır. Təklikdə uzunmüddət duruş mümkün deyil. Çünki yaradılan özünü digər yaranmışlarla əlaqədə “qurur” və bu qurulma nəticəsində tanıyaraq ifadə edir. Təklikdə bu “qurulma strukturu” pozulur. Ona görə də təklikdə sıxıntı, darıxma var, “özünüifadə” imkanı məhduddur. Bu mənada fiziki yüksəlmə bir aldanışdır, yalnız görüntüdür, əslində, tükənmə, azalmadır.
Yalnız idraka xas məziyyətdir “yüksəlmə”. Başqa bütün vəziyyətlərdə fiziki hərəkət olaraq hər an enişə hazırdır.
Eniş üzü aşağı hərəkətdir, yuvarlanmadır, daha dərinə – zülmətə istiqamətdir.
Fiziki yoxolmada üzüaşağı dartınma var, yerə doğru cəzbolunma var.
Quş ölümü – yer dartır onu özünə sarı.
Yarpaq ağacdan ayrıldı – üzüaşağı məhvə məhkumdur.
Yerdə daha çox “ölüm qoxusu” var. Bu səbəbdən hər bir yaranmışda üzüyuxarı hərəkətə - sıçrayışa, dırmaşmaya, uçuşa qeyri-ixtiyari meyil var.
Üzüyuxarı hərəkətdə daimilik gizlənir. Lakin hər bir yaranan fəzanın hansı nöqtəsində qərar tutmasından asılı olmayaraq varlıq və yoxluq arasındakı nazik pərdədən azad deyil. Yaranmış müəyyən məqamlarda müəyyən vasitələrlə yüksəkliyə nail olsa da, yüksəklikdə uzün müddət tab gətirməyə qadir deyil, enişə məhkumdur.
Yalnız idrakda baş verən sıçrayışlar enişə məhkum deyil. İdrakda baş verən yüksəliş dinamikdir, uzunmüddətli, bəzən də əbədi duruşa malikdir. Bu baxımdan yüksək idrakın yaratdığı, bəşəriyyətə bəxş etdikləri qərinələri adlaya bilir. İdrakın yüksəklik – şöhrət bəxş etdiyi varlıq isə fiziki yoxluğa məhkumdur. İdrakın büründüyü pərdədir cisim və hər an dartılmağa hazırdır.
İdrakınız işıqlı olsun!
Onu su pərisi sevirdi
(şeir)
O
çox güclü adam idi.
Məhv edə bilmirdi onu
nə ağır xəstəlik, nə xəyanət, nə də
tez-tez qarşılaşdığı biganəlik.
Harda, nədə məhv olmurdusa, elə o an, orada
yeni uğur çıxırdı qarşısına gözlənilmədən. Sığallayıb
uğurun başını, təbəssümlə ötüb gedirdi yanından:
“bütün yüksəlişlər enişə məhkum”
O
çox güclü adam idi. Məhv edə bilmirdi onu
yaşadığı cürbəcür bədbəxtlik – tez-tez rastına çıxan.
Qırılsa da içindən
təbəssümlə yola salır xəstəliyi, xəyanəti, biganəliyi,
gülə-gülə keçirdi hər dəfə yanından səadətin:
“xoşbəxtlik – astar üzüdür bədbəxtliyin”.
Bir dəfə
dəlicəsinə sevdalandı. Sevdi su pərisini. Əvvəlcə
su pərisi vurulmuşdu ona doğrusu; özü tapmışdı onu
tez-tez üz aldığı dəniz sahilində. Bir günsə ölümünə
sevdilər bir-birini dənizin qumlu sahilində. Bu, ilk və son
sevgisi oldu su pərisinin. Eynən ququşunun nəğməsi kimi.
Qəfil peyda olduğu kimi qəfil də yox oldu dəryada.
“Biz cəmi bir dəfə sevərik” – vida məktubunu
sahilə yollanan dalğalar pıçıltıyla çatdırırdı ona.
İllərlə dayandı o, dəniz sahilində üzündə təbəssüm:
“əsl sevgi – ayrılıqmış, sən demə”.
O
çox güclü adam idi.
Bir gün yenə də üzündə təbəssüm
uzanıb yerinə sakitcə yumdu gözlərini.
Öldü. Öldü gülümsəyə-gülümsəyə.
Öldü həyatında cəmi bir dəfə. Öldü…
Oldu. Olanlar oldu.
Nə omalıydısa o da oldu.
İndi arabir
dənizdən gözəl bir oğlan çıxıb gəlir
məzarının üstünə.
Dəniz adlı bu oğlan, deyirlər – oğludur
daim həyatın üzünə gülümsəyən adamın.
