Bu gün yazıçı-jurnalist Qurban Yaquboğlunun 50 yaşı tamam olur. Kulis.az bu münasibətlə Qurban müəllimi təbrik edir və onun "On doqquz" adlı heyakəsini paylaşır.
Onunla söhbət eləyəndə beynim ancaq sevinc istehsal eləyirdi. Bizim kiçik elmi-tədqiqat institutuna gəlməyilə dostlaşmağımız bir oldu. Çox həssasdı, sözü göydə tuturdu, vallah, varam belə qıza.
- Bilirsən, dedim ona, - mən bir nağıl yazıram. Deməli, təxminən 40 yaşında, bir az aşağı, 35 yaşında bir kişi cavan qıza vurulur. Kişinin arvadı da var, uşaqları da. Bir gün kişi, arvadı, bir də bu qız bağda görüşürlər. Bağda. Yox, yox... Nəsə örtülü yer olmalıdı. Elə bir yer ki, bütün səslər, sözlər, qımıldanmalar, hər şey bir yerə cəmlənsin. Ev, idarə, ofis olsun - görüşürlər... Tamam sakitlikdi. Bu adamlar üçü bir yerdə nədən danışa bilərlər? Onların danışığını heç cür qura bilmirəm.
- Səssizliyi yaz.
- Səssizliyi nə təhər yazım? Necə ifadə eləmək olar axı?
Birdən uğunub getdi. Nəsə tapmışdı. Belə gülməyindən xoşum gəlir.
- Bax, - dedi, - maqintafonu qurursan e, amma heç kəs danışmır, təkcə səs eşidilir: Xışşş...
- Hə?- Ona baxdım.
- Bəs nağıl necə qurtarır?
- Axırda hər üçü – kişi də, arvadı da, qız da xöşbəxt olmaldı...
- Bu nətəhər ola bilər?... – Tamam ciddi soruşdu.
- Tap da...
Balaca otaqda üç nəfər otururuq. Biri çox az-az işə gəlib-gedir; bir də gördün gəldi, ağ varağı qənşərinə qoydu, bir-iki cümlə qaraladı, çıxdı getdi. Mənim özümün də bu balaca otaqdan o qədər xoşum gəlmir. Bizdə bir ümumi otaq var, vallah, hamının yığışdığı ümumi otaq çox yaxşı şeydi. Amma mütləq bir xırda otağın da olmalıdı! Hərdən gəlirsən, qurdalanırsan, danışırsan...
- Hə, neynirsən?
- Yazıram.
- Başa düşdüm, anladım, yəni ki, “mane olma”. Mən də gedim, bir zəng çalım.
- Get, mənə zəng çal, bu gün yaman darıxıram...
Uğunub gedir:
- Sənin “metro”ya düşən vaxtındı, saat 4-ü keçdi.
“Metro”nun mənasını ümumi otaqdakılar da bilir. Deməli, institutun böyründə bir kafe var; adı “Metro”du, özü də metroya oxşayır. Pilləkənlə bir xeyli aşağı düşürsən, iki, uzağı üç nəfərlə. Stolun üstündə əvvəlcə şoraba, salat qoyurlar, xörək gələnə yaxın sağ əlindəki bükülünü açıb astaca rumkalara süzüb deyirsən: “Bu gün yaman darıxıram...”.
Sonra danışmaq asan olur!
- Nədi, - deyir, - “Metro”ya düşməyə pul yoxdu?
- Sən get, - deyirəm, -zəng elə mənə.
- Oqtay (hə, adımı çəkəndə də xoşuma gəlir), - deyir, - iki gündü, başım yaman ağrıyır.
O, belə deyəndə, Allah haqqı, ürəyimi qəhər tutur, istəyirəm deyəm ki, gəl gir qoluma, çıxaq havaya, bilirəm ki, sənə təmiz hava, bir də harasa getmək lazımdı. O heç vaxt “darıxıram” demir, “başım ağrıyır” deyir. Xoşum gəlir belə deməyindən.
Küçədən, ümumi otaqdan, evdən, ta nə bilim, hardan yığdıqlarımı birdən üyüdüb tökürəm:
- Bütün elmi işlər, yazı-pozular, iş-güc, axtarışlar, səfərlər – hər şey ünsiyyət üçündü. Sevgi də, ağrı da, sevinc də, kommunikasiya vasitəsidi. Başa düşürsən, sevgi də... Adamlar istəyirlər ki, harasa, kiməsə yol tapsınlar. Qızlar, dostlar, bir də nə yaxşı ki, Allah var.
“İlahi, bəs mən niyə tək-tənhayam?!”
O, adamı darıxmağa qoymur. Heç vaxt salamı ləngitmir. Qapını açmağıyla “salam” deməyi bir olur. “Hə, deyir, dünən...” “Bu gün, deyir, avtobusta gələndə...” Harasa zəng eləməyə qaçır. Otaqda kiminləsə şirin-şirin danışır.
- Ayişə, bura, gəl. - Otaqdan çağırıram.
- Gəli-rəm
- Sözüm var e...
- Gəli-rəm də-ə.. Çayımı, çayım, çayımı içim...
Dodağı stəkanda, çiynilə astaca qapını açır. Mən ona nağıl danışıram:
- Səkkizinci sinifdə oxuyanda bir qıza vurulmuşdum. Allah, necə sevirdim onu, azara düşmüşdüm e. Sarı yaylığı varıdı. Birdən görürdün budu gəlir. Ayaqlarının ucunda yeriyə-yeriyə “salam” deyirdi. Lap arxada otururdu, geriyə boylanmağa bəhanə tapmaq necə çətin idi... Dərsdən sonra kef olurdu. O, uzaqdan, neçə yüz metr aralıdakı bulağa gəlirdi. Onu sarı yaylığından tanıyırdım. Vəssalam...
Maqintafonun lentində səssizlik xışıldayır...
- Yamyaşıl bir yaz günüdü. Otların hər biri ağac boyu yerdən göyə qalxıb. Mən gün işığını, ağac boyu otları aralaya-aralaya məktəbə gedirəm. Kitabları partanın altına atıb, məktəbin böyrünə çıxıram. Onun sarı yaylığı görünür. Gəlib astaca böyrümdən sovuşur. “Salam” deyir... İnanmırsan, Ayişə, bir yaz günüdü, otlar ağac kimi qol-budaq atıb, onun sarı yaylığı...
“And olsun yaz gününə, and olsun otların üzü göylərə böyüməsinə, and olsun yaxından ötən qıza, and olsun sevgiyə...”
Hərdən, deyəsən, o da danışmaq istəyirdi. Susurdum, üstünü vurmurdu, həssasdan-həssasdı: “Nərgiz gülünün əfsanəsini bilirsən?...”
“Yox” deyirdim.
Bir dəfə, günortdan sonra – saat 4-ü keçmişdi – sumkasını eşələyib iki qələm çıxardı. Divardakı kağızın ağ yerinə nəsə yazdı; əvvəlcə qara, sonra qırmızı qələmlə üstünü bəzədi. Yazdı, yazdı, heç mən fikir vermirdim, eləcə həmişəki kimi başım özümə qarışmışdı. Sonra pəncərəyə sarı getdi, qayıdıb təzədən yazdığının qənşərində durdu. O, yana çəkiləndə, şükür Allaha, nəhayət gördüm: divara əl boyda “19” rəqəmi yazmışdı.
- Nədi o? Deyəsən, pullarını hesablayırsan.
Belə ağlagəlməz sözdən uğunub gedəndi. Bu dəfə dinmədi. Çox soyuqca heç nə dedi, əlim dinc durmadı.
- Ayın 19-u hara gedisən?
- Yox ey, hara gedirəm ki? Elə-belə, bekarçılıqdan yazdım... Birdən ciddiləşməyi də vardı; hərdən adamı qorxutmaq istəyir. Ta dinmədim. Tapmacaya verdiyim cavabın ikisi də uğursuzdu. Axşam evə gedəndə “19” hələ də divardaydı, bax, onda əməllicə fikirləşməyə başladım.
Səhər işə gələn kimi qaytıdım ki:
- Axşam oğluma nağıl danışırdım, tapmaca deyirdim.
- Oğlun cavabları tapdı?
- Hamsını tapdı, “on doqquz”dan savayı.
Uğundu getdi:
- Demərəm, - dedi.
- Deyəcəksən...
“Zəng eləməyə gedirəm” deyib çıxdı. Qayıdanda: - On doqquz mənim telefon nömrəmdi, - dedi. – Altı üstəgəl dörd, üstəgəl iki... - Hamısını saydı. - Həmin gün həm də mənim ad günümdü. On doqquz mənim rəqəmimdir. Deyirsən, elmlər namizədiyəm, adi hesablamadan baş çıxarmırsan.
Tapmacanın cavabı tapılmışdı, ta vecimə deyildi, zarafata saldım.
- Düzünü demirsən, mən tapandı. Sənin vergi-zad çıxılmamış maaşın düz 19 “şirvan”dı, cədvəldə görmüşəm.
- Mən bura işə girəndə ərizə yazdığım gün də ayın on doqquzuydu. Noolsun?.. – deyib qapıdan çıxdı.
- Ayişə... – çağırdım.
Ağıllı oğlanam, qaraqabağam, hərdən-birdən zarafat-zad eləyirəm, vallah, bu mənə əməllicə təskinlik verir. Noolub e mənə?.. Cızıqdan nə qədər çıxsam da geri qayıdacam. Heç kəsi zinhara gətirmərəm. Allah haqqı, zəhləm gedir üzlü adamdan. Hər kəsin ayrıca, xırdaca bir otağı var. Darıxanda da hansısa bir ümumi otağa gedirsən. Ordan səni qovmurlar. Çünki ora hamı darıxıb gəlir.
“Nə yaxşı ki, kimsə dinləyir, yoxsa partlayıb, ölərdim, ay Allah”.
O gün bilmədim, niyə gərgin günüydü. Ayın 19-u deyildi, bu heç. O da, deyəsən, hətərən-pətərən danışa-danışa gah gülürdü, gah uzun boyuyla pəncərənin qarşısını kəsirdi.
- Ayişə, - dedim. O üzünü çöndərincə söz tapmaq lazımıdı; ürəyim elə yumşalmışdı ki, kiminsə adını çəkmək istəyirdim.
- Ürəyimdə arzu tut. Əlini üzünə çək, kipriyi tap. Həə, tapdın...
Gülmək istədi, güldü də.
- Nə arzu tutmuşdun?
- Sonra deyərəm. La-ap sonra.
- İndicə de,- dedim. - Mən bilmək istəyirəm...
Geri çevrildi, paltosunu geydi. Əlini saçına apardı, hələ vaxt vardı, lentə təkcə saat səsi düşürdü. Qapını açıb ayağının ucuna baxanda bildim ki, günlərlə danışdıqlarıma, söylədiyim tapmacalara cavab verəcək...
- Qurtar!..- Rəngi avazımışdı. - Nişanlıyam, nişanlımı dünyalar qədər istəyirəm. Bildin?!
Dondum, ancaq keyim tez açıldı; məncə, nişanlı olmasını deməyi artıqdı. Ya da o biri sözləri nahaq dedi. Qapını bərk çəkdi, amma axıra qədər örtmədi.
“Oğlum, sənə Fatmanın nağılını danışım. Külək əlçimi Fatmanın əlindən alıb apardı. Fatma əlçimin dalıyca düşdü. Yel baba,Yel baba, əlçimimi sal, baba!”
Səhərisi ərizə yazıb məzuniyyət götürdü. Arabir işə gəlib-gedirdi, sakitcə salam verib ümumi otağa qaçırdı. Dünyada mənimçün hələ heç nə dəyişməmişdi. O, məzuniyyətdən qayıdana yaxın bizim balaca otağı təmir eləməliydilər. Bir həftəydi görünmürdü. Gözüm divara sataşdı. İlahi, nə vaxt “19” rəqəmini qaralmışdı.
Heç vaxt “19”u xırdalayıb onun telefon nömrəsini tapa bilməyəcəkdim, hətta tapsaydım da ona zəng etməyəcəkdim, çünki zəng etdiyim yerdə kimsə mütləq telefonu götürüb sənə, sənin tapmacana cavab verməlidi.
Bəs “19”un üstünə təzə,pırtlaşıq xətlərlə o nə yazmışdı, bu , hansı tapmacanın cavabıydı?
Təxminən iki ay sonra o, həqiqətən nişanlandı, özü də başqa oğlana. Bizim böyrümüzdəki firmada işləyirdi. İş yoldaşlarımız yığışıb təbrikə getdilər. Mən gedə bilmədim. Allah haqqı, çox hayfslandım ki, kaş iş çıxmayaydı. Həmin gün oğlum zalım balası xəstələndi. Elə bil, heç canı yoxdu, ayda üç dəfə xəstələnir.
“Gedəni yola salmağı bacarmadım mən!”
Hə, nağılda bir yer qaldı. Ustalar bizim otağı təmirə gəldiyi gün indiki kimi yadımdadı. Qapını taybatay açdılar. Elə də külək idi. Aləm qatışdı bir-birinə. Həmin anlarda o da tanış addımlarla gəldi. İki cavan usta, bir də bizidik. Onlar divarlardan kağızları dartıb cırır, ayaqaltı eləyirdilər. Ustalar qaralmış “19”-a yaxınlaşanda, çox hayfslanıram ki, yenə də cəsarət eləyib Ayişənin üzünə baxa bilmədim! Və onun üzündəki son cizgiləri görmək mənə qismət olmadı.
Maqnitofonun lentisə sonuncu dəfə fırlanırdı:
- Xışşşş...
1998-ci il
