LAYİHƏ: QİSMƏTİN TƏRCÜMƏLƏRİ


Bədii mətni bir dildən başqa dilə çevirmək, bir ağacı böyüdüyü, bar verdiyi torpaqdan, iqlimdən çıxarıb, tamam yad bir iqlimə transfer etməyə bənzəyir. Bu transfer prosesi heç də həmişə yaxşı nəticələr vermir, hətta müəyyən mənada kitab evlərinin vitrinlərindəki tərcümə kitablarını görəndə, adama elə gəlir ki, qupquru ağaclarla dolu bir bağı gəzirsən. Mənim tərcüməçilik iddiam yoxdur, zaman-zaman çevirdiyim mətnləri (istər hekayə olsun, istər şeir, istərsə esse) o mətnin, yaxud o mətni yazan müəllifin çox məşhur olmasına görə çevirməmişəm. Mənim üçün əsas şərt, mətnin ilk növbədə özümə xoş gəlməsi olub. İkincisi, həmin mətni çevirməyə qərar vermişəmsə, (bu artıq o deməkdi o mətni bəyənmişəm) o mətni ən mümkün sadəliklə dilimizə çevirim. Dediyim kimi mənim tərcüməçilik iddiam yoxdur və mətnləri dilimizə mükəmməl çevirmək sevdasına düşmərəm. Bugündən etibarən, ayda bir neçə dəfə Kulis-də oxuyacağınız bu tərcümələri iddialı tərcümə məntləri kimi yox, günü kitabların arasında keçən bir adamın bəyəndikləri, seçdikləri kimi oxuyun. Bəzən tərcümə etdiyim mətnlərlə bağlı kiçik arayışlar, mini analizlər də yazmağı düşünürəm. Buzzatinin hekayəsində isə heç bir arayışa ehtiyac yoxdu, onu birnəfəsə oxumaq lazımdı.

Qismət


Zövqlə geyinmək mənim azarımdı, amma başqalarının paltarı yaxşı tikilib, ya yox, qəti vecimə deyil

Bir dəfə Milanda bir ziyafətdə qonaq idim və o ziyafətdə, təxminən qırx yaşı olan bir kişi, paltarının sadə gözəlliyi ilə çevrəsinə işıq saçırdı.

Kim olduğunu bilmirdim ; ilk dəfəydi qarşılaşırdım. Bizi tanış etdilər. Bu vəziyyətlərdə həmişə başıma eyni şey gəlir, yeni tanışım adını deyir və mən bu adın mənasını başa düşmürəm, yenə eyni şey oldu, amma gecə boyunca bir-iki dəfə yanaşı düşdük və bir az danışdıq. Mədəni insan idi, lakin nəsə çox kədərli görünürdü. Ölçüsüz mehribanlıqla - Tanrı qüsurumu bağışlasın- onun paltarını təriflədim, hətta dərzisinin kim olduğunu da soruşdum.
Onun üzünə qəribə bir təbəssüm qondu, sanki elə bu sualı gözləyirmiş. Təzə tanışım dilləndi :

“O dərzini demək olar ki, heç kim tanımır, amma işinin ustasıdır. Ürəyi istəyəndə işləyir. Üç-beş müştərisindən başqa heç kimə paltar tikmir.”

“Görəsən mənə də ?...”

“Şansınızı yoxlayın. Adı Kortiselladır. Alfonzo Kortisella. Yeni Ferrara küçəsi 17-də yaşayır”.

“Deyəsən baha tikir...”

“Yəqin ki, amma inanın, bilmirəm. Bu kostyumu üç il əvvəl tikib mənə. Hələ də mənə hesabı göndərməyib.”

“Deməli Kortisella, Ferrara küçəsi -17, hə ?”

“Hə”- dedi təzə tanışım, sonra asta-asta məndən uzaqlaşıb başqa qonaqların yanına getdi.

Ferrara küçəsi 17-də bir-birinin kopyası olan N qədər dərzixana tapdım. Alfonzo Kortisellanın dərzixanası da o biri dərzixanalar kimiydi. Qapını özü açdı. Yaşlıydı, saçları qaraydı, amma görünür rəng qoymuşdu.

Düşündüyüm kimi özünü baha tutmadı, amma qəribə idi, elə bil müştərisi olmaq istəyim onu narahat etmişdi. Ünvanını necə aldığımı danışdım, tikməyini təriflədim, mənə bir kostyum tikməsini istədim. Boz yunlu bir parça seçdik, ölçülərimi götürdü, yoxlanış üçün evimə gəlməyi təklif etdi. Tikişin qiymətini soruşdum. ”Qaçhaqaç deyil, razılaşarıq”- dedi. “Nə mülayim insandır” - dedim ürəyimdə öz-özümə, amma evə qayıdanda hiss elədim ki, bu yaşlı kişi məndə anlaşılmaz bir sıxıntı, narahatçılıq yaradır. Bəlkə də süni gülüşünə görə məndə belə fikir yaranmışdı, bilmirəm. Kəsəsi, onu bir də görmək istəmirdim. Neyləməli artıq sifariş vermişdim. Kostyum iyirmi gün sonra hazır olmalıydı. İyirmi gün sonra Kortisella kostyumu gətirəndə, geyinib bir saniyəlik güzgüdə özümə baxdım, mükəmməl idi. Amma içimdə yeni paltarı geyinmək istəyi yox idi , səbəbini bilmirdim, bəlkə də sevimsiz qocanı xatırlatdığı üçün beləydi. Yeni paltarımı bir neçə həftə geyinməmək qərarına gəldim.

O günü heç unutmayacağam. Bir aprel səhəriydi, yağış yağırdı. Kostyumu – şalvar, pencək, jilet – geyinəndə , yeni paltarın bədənimə qüsursuz bir biçimdə oturmasını görüb, çox sevindim. Elə bil kostyum özü bədənimin biçiminə uyğunlaşmışdı.

Pencəyin sağ cibinə adətən heç nə qoymuram, portmanatımı həmişə sol cibimə qoyuram. Buna görə də bir neçə saat sonra büroda səhvən əlimi sağ cibimə salanda, əlim bir kağıza dəydi, çaşıb qaldım. Nədir bu dərzinin xəttkeşidi ?

Yox, xətkeş deyildi. On min liretlik bir kağız pul idi.

Çaş-baş qaldım. Pulu sağ cibimə mən qoymamışdım, buna yüz faiz əmin idim.

Dərzi çıxıb gedəndən sonra paltara yaxınlaşa biləcək yeganə adam, evimi təmizləyən qadın idi, onun da mənə qarşı belə səxavətli olmasını düşünmək absurd olardı. Bəlkə saxta pul idi? İşığa tutdum və öz pullarımla qarşılaşdırdım.Heç nə, can sağlığı, tərtəmiz həqiqi pul idi..

Bəs nə olmuşdu ? Bircə variant qalırdı : Kortisellanın fikri dağınıq olub və hansısa müştərisi gəlib hesabı ödəyəndə, həmin an yanında portmanatı olmayan dərzi “dostum”, pulu ortalıqda qoymamaq üçün, soxadan asılı pencəyimin cibinə qoymuşdu. Bu, ağlabatan idi.
Zəngi basıb katibəmi çağırdım. Kortisellaya bir məktub yazıb, pulu geri göndərmək istəyirdim, amma səbəbini bilmirəm, nədənsə əlimi yenə cibimə saldım.

“Nə olub , xəstə deyilsiniz ki ? “- deyə soruşdu, həmin vaxt otağa girən katibəm. Ölü kimi ağappaq olmuşdum. Cibimdə barmaqlarımın ucuna yeni bir kağızın kənarı dəymişdi, amma bayaq cibimdə heç nə yox idi, heç nə.
“ Heç nə, başım gicəlləndi bir az. Arada olur, yəqin yorğunluqdandı.Siz gedə bilərsiniz, bir məktub yazdıracaqdım, sonraya yazarıq.” – dedim.
Kağızı katibəm gedəndən sonra cibimdən çıxartmaq cəsarəti tapdım. Yenə on min liret idi. Bundan sonra üçüncü dəfə yoxladım. Üçüncü dəfə də pul çıxdı.

Ürəyim tez-tez döyünməyə başlamışdı. Bir sirri-müəmma nəticəsində, uşaqlara danışılan, amma gerçəkliyinə heç kimin inanmadığı nağıl dünyasına düşmüşdüm sanki.

“Özümü pis hiss edirəm” - bəhanəsiylə bürodan çıxıb evə qaçdım. Tək qalmaq istəyirdim. Xoşbəxtlikdən xadimə çoxdan getmişdi.Qapıları bağladım, pərdələri örtdüm. Sürətlə, dayanmadan cibimdən bitib tükənməyən pulları çıxartmağa başladım.

Möcüzənin hər an sona çatacağı qorxusuyla, böyük bir əsəb gərginliyi içində əlim cibimlə oynayırdı. Gecə səhərəcən işləyib milyardlar qazanmaq istəyirdim, amma bir həddən sonra artıq gücüm qalmadı.

Qarşımda dağ kimi pul yığını vardı. İndi önəmli olan, bunları gizlətmək, heç kimin duyuq düşməməsini təşkil etmək idi. Köhnə bir çamadanı boşaltdım, dəstə- dəstə pulları, bir ucdan saya-saya çamadana basdım. Əlli milyondan artıq idi.

Ertəsi gün, xadimə gələndən sonra oyandım. Qadın məni yataqda paltarlı görəndə təəccübləndi. Gecə çox içdiyimi, sonra da qəfildən yuxuladığımı dedim, yalandan gülməyə də çalışdım. Yeni bir sıxıntı yaranmışdı : qadın heç olmasa fırçalamaq üçün paltarı çıxartmağımı istəyirdi.

Tələsik getməli olduğumu, paltarımı dəyişəcək vaxtım olmadığını dedim. Sonra isə eyni parçadan bir başqa kostyum almaq üçün hazır geyim mağazasına qaçdım. Xadiməyə o kostyumu verəcəkdim. ”Mənimkini” - bir neçə gün içində məni dünyanın ən güclü insanlarından biri edəcək kostyumu isə güvənilən bir yerdə gizlədəcəkdim.

Yuxu görürdüm, yoxsa xoşbəxt idim , yoxsa taleyin ağır yükü altında həddən artıq əzilirdim ? Bunu anlaya bilmirdim. Yolda həmişə sehirli pencəyin cibini yoxlayırdım. Hər dəfə rahat bir nəfəs alırdım. Parçanın altından kağız pulun ürəyimə su çiləyən xışıltısı gəlirdi.

Gözlənilməz bir təsadüf sevincimi gözümdə buraxdı. Səhər qəzetdə, dünən baş vermiş bir soyğunçuluq xəbəri gördüm. Bir bankın şöbələrdən topladığı gündəlik gəliri, mərkəzi şöbəyə aparan zirehli maşın, Palmanova küçəsində dörd soyğunçunun hücumuna məruz qalmışdı. Şahidlərin dediklərinə görə , qanqsterlərdən biri özünə yol aça bilmək üçün atəş açmışdı. Yoldan keçənlərdən biri ölmüşdü. Məni çaşdıran, oğurlanan pulun miqdarı olmuşdu : düz əlli səkkiz milyon.(mənim pulum qədər) Mənim gözlənilməz zənginliyimlə, hardasa eyni zamanda meydana gələn soyğun hadisəsi arasında bir əlaqə ola bilərdimi? Belə düşünmək mənasız idi, üstəlik batil inanclarım yox idi, amma yenə də hadisə məni çaşdırmışdı.
Insanın əlinə keçən nə qədər artırsa, istəyi də o qədər artır. Vərdişlərimin, istəklərimin adiliyini nəzər alsaq, artıq zəngin idim. Lakin sərhəd bilməyən lyuks bir həyatın cazibəsinə qapılmışdım. O gecə yenidən “işə” başladım. Bu dəfə daha təlaşsız çalışır, əsəblərimi daha az pozurdum. Sərvətimə yüz otuz beş milyon əlavə etdim.

O gecə gözümə yuxu girmədi. Bu bir təhlükənin öncəgörümü idi, yoxsa haqsızca böyük bir sərvətə qovuşan birinin vicdan əzabı ? Ya da qeyri-müəyyən bir peşmanlıq? Gün işaran kimi yataqdan qalxdım, geyinib qəzet almaq üçün küçəyə qaçdım.

Qəzeti açan kimi nəfəsim tıxandı. Şəhərin mərkəzindəki San Kloro küçəsində, mazut anbarında baş verən dəhşətli yanğın bir binanın yarısını yox eləmişdi. Bu yanğında böyük şirkətlərdən birinin kassaları da yanmışdı, içində də yüz otuz milyondan artıq pul. Yanğında iki yanğınsöndürən ölmüşdü.


İndi neyləməliydim, günahlarımı bir-bir saymalı, bu günahların haqqını verməliydim ? Bəli, çünki pencəyin mənə qazandırdığı pulların cinayətdən, qandan, ümidsizlikdən, ölümdən gəldiyini, cəhənnəm hədiyyəsi olduğunu artıq dəqiq bilirdim. Lakin içimdəki məntiq tələsi, ağzını büzür, bəraətlər icad edir, mənim hər hansı bir məsulliyyətimin olmasıyla razılaşmırdı. Beləcə, şeytana uymaq çəkidə ağır gəlir, əlim - elə asandı ki ! - cibimə girir və barmaqlarım son dərəcə sürətli bir istəklə, hər dəfə bir pulun ucundan tuturdu. Pul, müqəddəs pul !

Köhnə evdən köçməmiş, (diqqət çəkməmək üçün) qısa vaxtda qıraqda böyük bir villa almışdım, dəyərli bir rəsm kolleksiyam vardı, lüks avtomobildə gəzirdim, “səhhətimlə əlaqədar” işdən çıxmışdım, bir-birindən gözəl qadınlarla dünyanın dörd tərəfini dolaşırdım.

Pencəyimdən hər pul çıxaranda, yer üzündə utanc və acı törədən bir hadisə baş verdiyini bilirdim, amma həmişə məntiqli sübutlara olmayan, şüursuz qərarlarla hərəkət edirdim. Bir yandan da, cibimdən hər dəfə pul çıxaranda, vicdanım bir az daha korşalır, daha da çirkinləşirdi. Dərzi mi? Borcumu öyrənmək üçün zəng elədim, heç kim cavab vermədi. Ferrara küçəsinə, dərzini axtarmağa getdim, onun xaricə köçdüyünü söylədilər, hara getdiyini bilmirdilər. Beləcə, hər şey mənə agah oldu : mən özümün də xəbərim olmadan, şeytanla bir müqavilə imzalamışdım.

Bir gün neçə ildi qaldığım binada, altmış yaşındakı təqaüdçü bir qadının cəsədi tapıldı, qazdan boğulmuşdu. Bir gün əvvəl əlinə keçən ( və mənim əlimə gələn) otuz min lireti itirdiyi üçün intihar etmişdi.

Artıq kifayət idi. Uçurumun dibinə yuvarlanmamaq üçün pencəkdən qurtulmalıydım. Bir başqasına vermək olmazdı, çünki bu vəziyyət davam edə bilərdi. (belə bir aldanışa kim dözə bilərdi axı? )

Alp dağlarda təhna bir vadiyə getdim. Avtomobili bir otlaqda saxladım, meşədən yuxarı dırmaşdım. Heç kim yox idi. Meşəni keçdikdən sonra, daşlı-kəsəkli bir yerə çatdım. Burada, iki div boyda qayanın arasında, çantamdan uğursuz pencəyi çıxartdım, üstünə benzin töküb yandırdım. Bir neçə dəqiqəyə külə döndü.

Alovların son titrəşiyi sırasında arxamdan - sanki iki-üç metrə geridən- bir insan səsi eşidilən kimi oldu : “Çox gecdi, Çox gecdi ! “. Qorxuya qapıldım, ilan kimi geriyə qıvrıldım. Heç kim yox idi. Qayaların üstüylə tullana-tullana bu uğursuz səsin sahibini tapmaq üçün ətrafı axtardım. Heç kəs yox idi. Qayalardan başqa heç nə yox idi.

Bərk qorxsam da, bir təhər özümə gəlib vadiyə endim. Artıq azad idim, üstəlik tale üzümə gülmüşdü, zəngin olmuşdum.

Amma otlaqda avtomobilim yox idi, şəhərə qayıdanda o cazibədar villam da yox olmuşdu., onun yerində, “Satlıq Bələdiyyə Torpağı” yazısı vurulmuş lövhə və şumlanmamış bir tarla vardı. Bankdakı hesablarım da, nə cürsə sıfıra enmişdi. Kassadakı bir topa qiymətli sənəd də yox olmuşdu. Köhnə çamadanda da, tozdan başqa heç nə yox idi.

İndi yenə min bir zülümlə işləməyə başlamışam. Hər şey mənə çox çətin gəlir, qəribəsi odur ki, qəfil bu vəziyyətə düşməyimə heç kim şaşırmış görünmür, üstəlik hər şeyin sona çatmadığını da bilirəm. Günlərin bir günü qapının zənginin çalınacağını, qapını açanda qarşımda, üzündə əsəblərimə toxunan təbəssümüylə hesabı bağlamağa gələn uğursuz dərzini görəcəyimi bilirəm.

• Həyat yoldaşı Yaşar Nurinin məzarını ziyarət etdi
• Barmaqlığın o üzündə qalan atam - Manana Dumbadze
• ABŞ-nin Virciniya ştatında Azərbaycan Evi açılıb