Keçənlərdə saytlardan birində gözümə belə informasiya dəydi.
Hansısa mötəbər festivalda dünya kinosunun əhəmiyyətli simalarından Federiko Fellininin filmlərinin retrospektivi keçirilib.
Və zalın yarıdan çoxu boş qalıb.
Təxmin edirəm ki, əgər Harri Potter seriyasından bir film və ya kütləvi mədəniyyətin dahisi Stiven Spilberqin macəra filmi nümayiş olunsaydı, zalda adam əlindən tərpənmək olmazdı.
Sənət və kütləviliyin qarşıdurması ara-sıra bizim mediada da müzakirələrə yol açır. Müzakirələrdə məsələn, artıq belletristikaya çevrilən Varisin və ya Elxan Elatlının böyük ədəbiyyatla əlaqəsinin olmadığı dəfələrlə deyilib.
Adıçəkilən müəlliflərin əsərlərinin ədəbi hadisə olub-olmadığı əsas məsələ deyil.
Çünki əgər söhbət insanların seçim azadlığından gedirsə və kütləvi əsərlərin müəllifləri oxunursa, izlənirsə, niyə də bu növ ədəbiyyatın yaşamaq haqqı olmasın?
Yaxınlarda Elxan Elatlının “İtmiş qızın axtarışı” kitabını oxudum. Kitabda iki hekayə və bir roman yer alıb.
Sözsüz ki, bu əsərlər sənət hadisəsi deyil. Kütləviliyə hesablanmış, son dərəcə asan dərk edilən, bəsit dildə yazılmış mətnlərdir.
E.Elatlının təhkiyəsi daha çox faktoloji təəssürat yaradır.
Cinayət hadisələrinin fonunda hansısa sosial-fəlsəfi problemlərin analizi, araşdırması yoxdur.
Yazı manerası cinayət reportajlarının üslubuna yaxındır.
Müəllif konkret cinayət hadisəsinə fokuslanır, onun roman olduğunu xatırlatmaq üçün az əhəmiyyətli gündəlik məişət hərəkətlərinin (məsələn, “kofe süzdü”, “başını əlləri arasına aldı”, “gözlərini tavana dikdi”, “pencəyini geyindi” və s. ) təsvirinə bir az bədii bəzək-düzək vuraraq ona ədəbi forma geyindirməyə çalışır.
Xarakterlər demək olar ki, açılmır, vəziyyətin və obrazların psixoloji təsviri yoxdur.
Müəllif beyni işlədən, dolaşıq, intriqaya dəvət edən süjetlər yox, oxucuya hazır məhsul təklif edir.
Başqa cür desək, hadisələrin hansı axarda davam edəcəyini, konturları, gedişləri sadəlövhlüklə bəlli edir, bir detektiv yazarın izn verməyəcəyi qədər ipucları verir, oxucunu gözlənlməzlik həzzindən məhrum edir
Bu növ yüngül ədəbiyyat beyin üçün “saqqızdır”, onu dincəldir, oxucunu əziyyətə salmır, təhkiyə lakonik şəkildə, sürətli tempdə düz xətt üzrə gedir.
Kəsəsi, belə əsərləri məsələn, Qara Qarayev stansiyasında oxumağa başlasaq “28 may”da artıq başa vurarıq.
Personajlar xəfiyyə Qanbay Qasımlı və jurnalist Nemət Sabirli adı müəllifin bütün əsərlərindən (məşhur ədəbi xarakterlər Puaro, Şerlok Holms, komissar Meqre kimi) keçir.
E.Elatlının mətnləri kütləvi olsa da, orda düşündürücü məqamlar da az deyil.
Məsələn, “Faktlar onun əleyhinədir” hekayəsində ərinə şər atılaraq həbs edilən qadın xəfiyyə Qasımlıya üz tutur. Xəfiyyə ona hadisəylə bağlı xeyli sual verəndən sonra düşünür: “Sifətindən görünür ki, sağlam olmasına baxmayaraq, ər-arvad münasibəti görmür”.
Görəsən, xəfiyyə cinayətin detallarını analiz etmək əvəzinə bir seksopatoloq kimi niyə düşünməlidir?
Yox, əgər onun qadına marağı vardısa, oxucunun bu marağın davamını gözləməyə haqqı var. Amma gedişatda xəfiyyə - qadın münasibətində nəsə baş vermir.
Belə nəticəyə gəldim ki, görünür, bu, nəsə postmodern fənddir.
Amma səmimi deyim ki, dincəlmək üçün Elxan Elatlının kitablarını (əlbəttə ki, o kitabları mənə bağışlasalar) məmnuniyyətlə oxuyaram.
