Kulis.az Mahir Rəsuloğlunun “Divardakı yazı” hekayəsini təqdim edir.
Soy daşım, ad daşım,
məndən vəfalı adaşım...
(Nadir Yalçın)
- Dayı, bağışla, yenə səni narahat edirik, biz Adsız kəndə gedən yolu tapa bilmədik axı...
Yaşlı kişi bayaqkı kimi kürəyini divara söykəyib oturub, arıq boğazını uzadaraq donuq baxışlarını binaların arasından düşən günəş işığına zilləyib. Uzaqdan boz küçələri bomboş şəhərin aşağı girişində yerləşən “ər və arvad” heykəlindəki qocanı xatırladır. Qara, lopa bığları çoxdan qar ələnmiş saçına-saqqalına yamaq kimi görünür. Elə bil kimsə nəyinsə qisasını almaq üçün yuxuya verib xəlvətcə qara qələmlə çəkib. Hər nəysə, camaatın bığından mənə nə? Bizə yol lazımdır, soruşmağa isə bu qocadan başqa heç kim yoxdur. Qardaşımla bayaqdan axtarıb, axtarıb, yenə gəlib çıxmışıq həmin yerə. Şəhər bir müddət əvvəl tamam boşalıb, burada yaşayan gəlmələrin hamısı çıxıb gediblər əsrlər əvvəl gəldikləri yerə. İndi yavaş-yavaş yerli adamlar qayıtmağa başlayıb. Ancaq onların da çoxu yığışıb mərkəzə. Ona görə şəhərin bu ucqarında söz soruşmağa “heykəl” qocadan başqa kimsə yoxdur. O da ki, bizi heç vecinə də almır. Yenə başını bizə sarı çevirmədən əli ilə az əvvəl gəldiyimiz istiqaməti göstərib yorğun səslə mızıldanır:
- Dedim axı, yol qəbiristanlığın içindən keçir.
Qardaşım qaşqabağın sallayıb. Sanki yolu tapa bilməməyimizin yeganə günahkarı mənəm. Nədi-nədi, ondan cəmi iki yaş böyüyəm. Nə olsun? Mən otuz yeddi il əvvəl on iki yaşım olanda bir-iki dəfə sınıq-salxaq kənd avtobusunda ayaq üstə getdiyim yolu necə xatırlaya bilərəm axı? Üstəlik, “bu yolu mütləq yadda saxlamalıyam”, - deyə hər hansı öhdəliyim də olmayıb. Gəlmələrin günahı ucbatından bir qərinədir ayrı düşdüyüm Adsız kəndə nə vaxtsa dönə biləcəyimə olan ümidimi həmişə qoruyub saxlamışam, bu günü çox arzulamışam. Di gəl, yolu tapa bilməyəcəyimiz, qəbiristanlıqda azacağımız heç ağlıma gəlməyib!
İki irəli, bir geri, maşını döndərib yenidən qocanın göstərdiyi səmtə yollanırıq. Qəbirlərin arası ilə dolaşmaq məni həmişə qəzəbləndirib. Məzarların, başdaşlarının hərəsinin bir cür olmasını, sağlığında eyni cür yaşaya bilməyən insanların öləndən sonra da bir-birilərindən fərqləndirilməsini sakit qarşılaya bilmirəm. Bu, əsl əclaflıqdır. Tərs kimi, belə ayrı-seçkilik təkcə bizlərə xas deyil. Buyur, bu da gəlmələrin qəbiristanlığı. Bir qəbrin sinədaşı, iri başdaşı bahalı mərmərdən, yanındakının isə töhründən kasıblıq yağır. Sağlığında düz-əməlli gün görməmiş adamlar var ki, qəbrinə baxanda yıxılıb ölmək istəyirsən. Yenə yaxşı ki, bütün qəbiristanlıqlarda baş daşlarına vurulan şəkillər bir-birinə oxşayır – hamısında ölülərin üzündə təbəssüm donub. Yaşlı, cavan, qadın, kişi, fərqi yoxdur, hamısı gülümsəyir.
Mən maşın sürə-sürə bu axmaq fikirlərlə boğuşduqca, qardaşım dörd gözlə yolu axtarır. Yenə doğru bildiyimiz yolun sonu dalana dirənir. Bu dəfə Adsız kəndə getməyimizə Poqosyan Arşak Karen oğlu “mane olur”. Tanrı bağışlasın, ancaq elə hirslənirəm ki, içimdən Arşakı da, onu əkən Kareni də yüksək səslə söymək keçir. Lənət şeytana deyib, özümü saxlayıram. Məcbur geri qayıdıb başqa yola girməliyik. Dar yerdə maşını döndərmək də bir başqa əziyyətdir. Elə indicə söymək istəməyimə baxmayın, düşmən qəbri də olsa tapdamamaq, dağıtmamaq üçün diqqətimi toplayıram. Yəqin elə bu hərəkətim tanrıya xoş gedir və axır ki, qəbirlər labirintindən çıxıb Adsız kəndə gedən yola düzəlirik.
Bu yol heç zaman rəvan olmayıb. O vaxtlar da narahat torpaq yol idi. Sevmək istəsən, ancaq torpağa olan sevginə görə sevə bilərdin. Yoxsa başqa heç bir müsbət məziyyəti yoxdu. Ümumiyyətlə, yolun əsas işi səni getdiyin yerə rahat çatdırmaqdır, əgər bu öhdəliyini düzgün yerinə yetirə bilmirsə, deməli, daha yaxşısını arzulamaq qaçılmazdır. Yol hara uzanmağından asılı olmayaraq özündə boyu qədər arzu, sevgi, ümid, hərdən də acı, nisgil daşıyır. Gözlərimiz əbəs yerə yol çəkmir ki. Bəs görəsən, bizim yol çoxmu dəyişib? Əgər əvvəllər də belə idisə niyə onu düzəltməyə çalışmırdıq, niyə daha yaxşısını çəkmirdik? Axı hər lazım olduqda bəzi yerləri ölümün çox da uzaqda olmadığını xatırladan belə yolla getməyi ata-babalarımız niyə alın yazısına çevirmişdilər? Yolun dözülməz halı, belə yolların “allahı” sayılan “Niva”nın arada sanki dil açaraq “mənə niyə zülm edirsən?” deyərcəsinə zarımağı kəndimizi görməyə olan ehtirasımı söndürür.
Bomboz küçələri bomboş şəhərdən hələ çox da uzaqlaşmamışıq. Ömrünün son günlərini yaşayan körpünü adlayıb azca irəli getdəndə qardaşımın işarəsi ilə maşını saxlayıram. O, yolun solunda, bizi xeyli müddətdir müşayiət edən çayın sahilində üz-gözündən nimdaşlıq yağan köhnə tikilini göstərib kədərli səslə “tanıdın?”, - deyə soruşur. Bu da sualdır? Əlbəttə, tanıyıram. Bu tikili doğma yurduna qayıtmaq arzusunu özü ilə başqa bir dünyaya aparmış atamızın iş yeri olub. Mən də uşaq vaxtı bir gün bu tikilidə yaşamışam. Atam gətirmişdi. Gecə də mənə şahmat oynamağı öyrətdi. Həmin vaxt bu çətin oyunu öyrənməyimlə fəxr edirdim, sevinirdim. Guya mən şahmatın müxtəlif fiqurlardan yaranmış ordusunu ağılla idarə edə bilməyi öyrəndiyim üçün əksər yaşıdlarımdan iri bir addım önə keçmişdim. Ancaq sonralar başa düşdüm ki, bütün oyunlar insanların vaxtını oğurlamaq, onları arxayın salmaq, yalandan ümid vermək üçün yaradılıb. Mənim şahmatı yaxşı oynamağım da heç bir işimə yaramayıb. İndi üz-gözündən ata nisgili yağan qardaşıma bütün bunları danışmağın yeri deyil. O kədərlidirsə, mən də kədərli olmalıyam. Ya da özümü elə göstərməliyəm. Yalandan olsa da. Elə edirəm. Köhnə tikiliyə baxıb kövrəlmiş kimi üzümü çevirirəm. Xudbinliklə gözləyirəm ki, qardaşım özünü ələ alıb “dərddən gözləri yaşarmış” böyük qardaşına təskinlik versin...
Atamızın iş yeri ilə vidalaşıb yolumuza davam edirik. Gediş-gəliş olmadığı üçün küskünlükdən dağılmış yollar həm də qısalıb elə bil. O vaxt köhnə, sınıq-salxaq avtobusla getdikcə bitməzdi. İndi isə utandığı üçün bizi tezliklə Adsız kəndə çatdırır. Yenə dayanırıq, sağa-sola boylanırıq. Nə kəndin girişini xatırlaya bilirəm, nə divarlarına qədər sökülmüş evlərin əvvəlki halını. Özümü qınamıram da. Adsız kənd mənim xəyallarımda diri olduğu vaxtlardakı kimi yaşayıb. İndi isə burada hər şey ölüdür. Kəndin girəcəyindəki bulaqdan axan su da rəngini, dadını dəyişib elə bil. Əyilib gözündən illərin yanğısnı söndürəcək qədər içirəm. Mən nə vaxtsa doğulduğu yerə qayıtmağa ümid edənlərin əksəriyyəti kimi inanmışam ki, bu bulaqdan bir qurtum su içən kimi möcüzə baş verəcək, ruhum , bədənim yenilənəcək, bəlkə də qəflətən otuz iki il əvvələ qayıdacam. Qeyri-adi heç nə baş vermir. Suyun dadı xoşuma gəlmir, ondan həyat enerjisi almıram. Adi sudur. Yenə özümü atamın iş yerindəkinə oxşar “kövrəlmiş” göstərirəm, duyğularıma xəyanət edərək yalandan “oxxxay”, - deyib, köks ötürürəm.
Evimiz kəndin o biri başında idi. Yenidən maşına oturub bir vaxtlar evimizin yerləşdiyi yerə yollanırıq. Getdikcə bu kəndin öldüyünə, öldürüldüyünə daha çox əmin oluram. İndi onun yalnız adı qalıb, o da ki Adsızdır. Evlərsə bir az əvvəl içərisində azıb, yol axtardığımız qəbiristanlığı xatırladır. Orada gəlmələrin qəbirləri yerləşir, burada isə gəlmələrin yandırdığı, dağıtdığı evlərin xarabalıqları. Sanki kol-kos basmış evlər yiyəsiz, baş daşı qoyulmamış, unudulmuş qəbirlər kimi uzun illər doğmalarının gəlişini gözləyiblər. Ancaq heç kəs gəlməyib və bu daş yığınları öz taleləri ilə barışaraq ortalarında ağacların bitməsinə icazə veriblər. Hə, bir də ev yerləri kimsəsizlikdən bir-birilərinə doğru sürünüblər. Sürünüblər, sürünüblər, kiçilib, yaxınlaşıblar. Bu, təkcə mənim kəşfim deyil, kəndə qayıtmaq imkanı olanların hamısı deyir. Deyirlər ki, ev yerləri də, daşlar, qayalar, dağlar, talalar da həm kiçilib, həm də aralarındakı illər öncəki məsafə yoxa çıxıb. Qısası, kənd yox olub!
...Bu da bizim evin yerinin yaxınlığı. Düz evimizin qabağına kimi iki maşın yolu vardı. Hətta bir dəfə benzin daşıyan yük maşını həmin yolların birindən yumalanıb aşağıdakına, oradan da aşıb evimizin üstünə düşmüşdü. İndi isə maşınla yaxınlaşmaq mümkün deyil. Düşüb piyada getməyə çalışırıq. Qardaşım gördüyümüz hər yerin adını xatırlayır, hər addımla bağlı xatirələri yadındadır. Mənsə... Mənə isə yaddaşımı nə qədər zorlasam da çox az yer tanış görünür. Ya da bəlkə heç tanış da gəlmir. Unutqanlığıma görə özümü qınayıram. Axı mənim uşaqlığım bu yerlərdə keçib, bəs niyə içimdən, ürəyimdən doğmalıq duyğusu vulkan kimi püskürmür, məni kövrəltmir, gözlərimdən leysan kimi yaş axmır?
Yavaş-yavaş addımladığımız dar cığırda neçə ləpir donub qalıb. Diqqətlə baxıram. Canavar, tülkü, dovşan, qaban, vəhşiləşmiş atların izləri var. Bircə insan ləpiri yoxdur. Mən təbiətin bu qədər amansız olduğuna inanmıram. Axtarıram, ümid edirəm ki, hansısa daşın dibində, hansısa kolun altında gizlənib nə vaxtsa geri qayıdacağımı gözləyən addım yerimi görərəm. Getdikcə axtarmağın əbəs olduğunu həqiqəti ilə barışıram. Deyəsən, mənim bu torpaqlardakı izlərim də illər öncə silinib...
Kol-kos elə basıb ki, ev yerimizə yaxın düşmək asan deyil. Bir anlıq bunun mümkünsüzlüyünü qəbul edib dayanmaq, geri dönmək istəyirəm. Qardaşımsa heç nəyə baxmadan irəliləyir. Deməli, mən də getməliyəm. Bax bu məqamda bayaqdan gözlədiyim möcüzə gerçəkləşir – ayağım sürüşür, böyürtkənin, itburnunun, akasyanın yolumu kəsmiş sıx budaqları bir-birilərindən aralanaraq mənim rahat mənzil başıma çatmağım üçün dəhliz yaradır. Özümü toparlayanda “evimizin” lap yanına çatdığımı görürəm. Ayaqlarımın altında bir vaxtlar hasar əvəzi həyətimizi qoruyan dəmir torun, evimizin üstünə sərələnmiş yaşıl rəngli dam örtüyünün qalıqları illərin xəstəsi kimi zarıyır. Yarımçıq divarlara yaxınlaşıram. Çöl tərəfində kölgəsi hər yeri basmış iri cökə ağacı, divarların içində bir-birinə söykənmiş akasyalar nəyisə görməyə imkan vermir.
- Bu ağac sonradan bitib görəsən?
Qardaşımın kövrək səslə soruşur, cökəyə düşmən kimi baxır.
Yalnız indi yaddaşımın dərinliklərindən xatirələr baş qaldırır. Bu ağacın illər əvvəlki, balaca halı, onun altında oynamağımız, bir az aralıdakı təndir evimiz... Lap köhnəlmişdi təndirimiz. Bir gün atam onu sökdü, gedib haradansa sarı, gil torpaq gətirdi. Sonra nənəm gəldi. Həmin gil torpaqdan palçıq düzəltdi. İçinə xeyli saman tökdülər. Bizim, yəni mənim və qardaşımın ayağımızdakı qaloşları, corabları çıxardılar, dedilər palçığı tapdayaq. Yorucu, həm də əyləncəli idi. Gülüşə-gülüşə əldən düşənə qədər palçığın üstündə o başa, bu başa gəzdik. Qatılandan sonra palçığı acımağa qoydular. Mən yalnız onda öyrəndim ki, palçıq da xəmir kimi acıyırmış. Nənəm neçə gün bizə gəlib-getdi, hər gəlişində də acımış palçıqdan az-az götürüb əlində kərpic formasına salıb yeni təndirimizi hörməyə başladı. Hamımız həvəslə təndirin başa gələcəyi günü gözləyirdik. Nəhayət, işini bitirən nənəm yeni əsərinə rəssam heyranlığı ilə baxıb dedi ki, hazırdır. Bir-iki gün qurusun, sonra od salarıq. İlkinə fətir, yəni şirin çörək bişirdilər. Qaradşım da, mən də təndirin hazırlanmasındakı xidmətimizin verdiyi qürurla fətirdən doyunca yedik...
- Bura bax! Gör nə tapmışam!?
Qardaşım evin uçuq divarında kiril hərfləri ilə yazılmış “М.H.” hərflərini göstərir. Gözümün qarşısında bir əlində çəkic, bir əlində divarın küncündəki mişar daşını oymaq üçün iskənə olan 8-9 yaşlarında oğlan uşağı canlanır. Elə bil həvəslə iskənəni divara söykəyib arxasından çəkiclə vuraraq adımın və soyadımın baş hərflərini “yazdığım” dünən idi. Niyə yazmışdım? Mən adın daşa yazılmasının yaxşı əlamət olmadığını, bədlik gətirdiyini o vaxt hardan bilərdim axı? Yalnız indi başa düşürəm ki, izimi kolların, daşların dibində əbəs yerə axtarırmışam. Tanrı mənim bu yerlərə məxsusluğumu gəlmələr tərəfindən yandırılmış, dağıdılmış evimizin divarlarında yazılı formada qoruyub saxlayacaq qədər ədalətlidir. Ürəyimdə bunu fikirləşirəm, ancaq dilim başqa söz deyir:
- Mənim hərflərimi bu divardan silməyən düşmənlərimizə təşəkkür edirəm!
Qardaşım üzümə elə baxır, elə bil havalanmışam. Onun baxışları vecimə də deyil. Əsas odur axtardığımı tapdım, bura gəlişim əbəs deyil. İndi istədiyim qədər sevinə, əldən düşənə qədər hönkürüb ağlaya bilərəm.
Geri dönmək vaxtıdır. Bayaq yaxınlaşmaq istəyəndə bir-birindən aralanıb yol verən kollar hər tərəfdən üst-başıma sarılır, tkanları ilə qamarlayıb qayıtmağıma mane olmaq istəyir. Mənsə, mütləq getməliyəm.
18.01.2025
Xocalı
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/kulis_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
