Kulis.az İlqar Rəsulun “Getmə...” romanından bir parçanı təqdim edir.
Onlar puldan başqa mənə bir kitab da verdilər. Dedilər, bir gün bura bir qadın gələcək, sən onu tanıyacaqsan, bu kitabı ona verərsən. Neçə il yanımda gəzdirdim o kitabı. Daha qocalmışdım, amma kitaba görə yenə də bayramlarda, əlamətdar günlərdə ora gedirdim. Bir gün o qadın gəldi. Görən kimi tanıdım. Xeyli söhbət etdik. Qəfildən mənə tək qalmaq istədiyini dedi. Mən ləngiməyib ondan ayrıldım. Gedib kitabı gətirdim, aralıda, maşının yanında dayanıb gözləyən oğluna verdim. «Bunu anana verərsən», – deyib ordan həmişəlik getdim...
***
Səhərisi gün ayaqlarım tutuldu. Bir ayın içində saçlarım da tamam ağardı. Uşaqlar çox qorxmuşdular mənə görə. Xidmətçimiz evdə saçlarıma qara rəng qoymaq istəsə də, razı olmadım. Yaxşı görünməyə səbəbim qalmayıb artıq. Həkimlər deyir ki, əsəblərim tam müalicə olunandan sonra ayaqlarım da get-gedə açılacaq. Amma mən inanmıram. Hələ ki bütün günü əlil arabasında otururam. Otururam və xatırlayıram. Daha xatırlamaq ağır deyil mənimçün.
Əksinə, bir az da maraqlıdır. Düşünürəm ki, əslində, oturub nələrisə xatırlamaq üçün əlil arabası çox rahat yerdir. Əsas da o günü xatırlayanda belə düşünürəm. Həmin gün evə qayıdırdım, oğlum yolda mənə «İçindən qatar keçən roman» adlı yeni bir kitab verdi. Fikrimi dağıtmaq üçün elə maşındaca üzündəki sellofanı cırıb kitabı çıxartdım, «giriş» hissəsini oxudum:
«Nə vaxtsa hər şey keçir. Yaxşı da, pis də. Amma hər şey tam unudulmur. Yaxşılar insanı sevindirdiyi üçün yadda qalır, pislər ağrıtdığı üçün. Bir də var heç keçməyənlər. Bu, hansısa ixtiyar insanın dar bir keçiddə sənə yol verməsinə oxşayır. Yol verir, sənsə ehtiram əlaməti olaraq irəli keçməyib, onun adlamasını gözləyirsən. Səbəb hörmət, ehtiram olduğu halda belə bir müddət ikiniz də bir-birinizə ilişib hansısa keçiddə qalırsınız... Ömür dediyimiz də həyatla ölüm arasında hansısa bir keçid, müəyyən bir müddətdir. Və bəzən biz öz içimizdəki o keçməyənlərə ilişib ömür boyu vurnuxuruq həyatla ölüm arasında... Hətta xatirələrdən də qurtulmaq var. Çünki beyin dünəndən daha çox bugünlə sabahı düşünməyə məcburdur. İçimizə saldıqlarımızdansa, olanlar ordan çıxmayınca qurtuluş yoxdur... Evlərimiz bizi çöldən gizlədir, qoruyur. Bu dünyada bizi içimizdən gizlədən və qoruyan heç nə yoxdur. Ötüb-keçməyənlər, unudulmayanlar içimizə yığılır, ya içəridən yaşadır, ya içəridən öldürür. Fərq etməz, yaşatsa da, öldürsə də, insanı az-çox yaradıcı edən də, yəqin, elə o keçməyənlər, içə yığılanlardır. Bəzən o qədər yaradıcı ki, insan hətta öz gedişi ilə də nələrsə yaradır. Və bu yaradılış bəzən kimlərinsə ağrıyan yerinə çevrilir...
İnsanın ağrıyan yeri, məsələn, yaralı qolu tez-tez harasa dəyir və daha bərk incidir. Canı yananı bir tərəfdən də o ağrıyan yerinin tez-tez harasa dəyməsi üzür. Hərəkətdə olan insanın, az qala, hər yeri daim harasa toxunur. Amma elə ki o ağrıyan yer harasa toxunur, onda insane bunu canında hiss edir deyə fərqinə varır. Elə bilir, teztez harasa dəyən elə o ağrıyan yeridir. Canı yanır, «Axı niyə tez-tez harasa məhz buram dəyir?» – düşünüb hövsələdən çıxır. Bu can yanğısı, bu üzüntü ta o yara sağalanadək davam edir...
Bir də var sağalmayan yaralar. Öldürən yox, işgəncə verən yaralar. İnsana ölüm arzuladan yaralar. Belə yaralar insanı özünə qapadır və başqa nəsə düşünməyə nəfəslik qoymur: eynən bir insanın çıxıb getməklə öz yaxın adamının yarasına – ağrıyan yerinə çevrilməsi kimi...
Kimsə kiminsə ağrıyan yerinə çevrilirsə, onun canını yandırmış olur. Həm də hər addımda. Bir əşya, bir küçə, lap belə hava, fəsil, ya da elə ətrafdakıların işlətdiyi hansısa bir söz, etdiyi hansısa hərəkət hər an o ağrını xatırladır canı yanana...
Əslinə baxsan, o canı yananın gündəlik həyatında yetərincə başqa əşyalar, başqa küçələr də var. Hava da, fəsil də dəyişir, ətrafdakılar başqa mətləblərdən də danışırlar. Amma o, bunların fərqinə varmır. Yox. Canı yanan yalnız onu ağrıdanları eşidir, görür, duyur, üzülür. Hər dəfə ağrıyan yeri sanki harasa dəyir, toxunur kimi...
Bir də var öz içində qatarın altına düşən adam. O adamın hərəkət etməsinə, harasa toxunub sızıldamasına ehtiyac da qalmır, çünki onun ağrımayan yeri, ümumiyyətlə, olmur. Həyat sürətlə içimizdən ötüb gedən və hər an üstümüzdən keçə biləcək böyük bir yük qatarıdır...”
Evə çatanda kitabı qatlayıb maşının sandıqçasına qoydum və ardını heç vaxt oxumadım.
***
– Axı demişdiniz bomjları Allah sözünü tutmayan adamlardan düzəldir, – Əsmər üz-gözünü turşutdu.
– Zarafat edirdim. – adamın dodaqları qaçdı. Ehmalca Əsmərin qolundan tutub kənara çəkdi. Ona təslim olurmuş kimi sakitcə bir siqaret yandırıb ciddiləşərək, davam etdi.
– Deyirlər, Allah adamı palçıqdan düzəldib. Amma nədənsə adamlar palçığa düşəndə adamlıqdan çıxırlar. Bəs fikir verməmisən, palçıq bomja yaraşdığı qədər heç bir məxluqa yaraşmır. Hətta it də palçığa bulaşanda ona acıyırlar görənlər. Amma bomjun üstünün palçıqlı olması heç kimi təəccübləndirmir. Heç acımırlar da. Necə fikirləşirsən, bəlkə Allah, əslində, palçıqdan bomj yaratmaq istəyirmiş, sadəcə alındıra bilməyib, əlindən adam çıxıb? Bəlkə, əsl varlıq adam yox, bomjdur? Axı bomjlar ancaq bir şey istəyirlər, onu da çox yox, mədələri tutan qədər. Heç görmüsən bomj bir neçə arağı alıb başının altına yığsın? Bir arağın pulunu düzəldən kimi gedib alıb içir. Bir də ayılanda araq dərdi çəkir. Amma insanlar... İnsanlar elə hey yığırlar.
Hətta onlara lazım olmayan şeylərdən də imtina etmirlər. Bomjlar insanlardan bilirsən nə ilə fərqlənirlər?
– Nə ilə? – Söhbət Əsmərə maraqlı gəlmişdi.
– Paylaşmaqları ilə, bölüşməkləri ilə. Onlar ruzilərini bir-biri ilə tən bölməyi bacarırlar. Hətta iki nəfərlik arağı belə beş nəfərə bölüb içirlər. Sonra hamısı eyni sərbəstliklə yatır, ayılır, eyni həvəslə növbəti arağın pulunu dilənməyə gedirlər. Sonra vədələşdikləri yerə qayıdıb yığdıqlarını ortaya tökürlər. Üst-üstə qoyub araq alırlar. Qram-qrama bölüb içirlər. Dalaşsalar da, küsülü qalmırlar. Bilirsən niyə?
– Niyə? – Əsmərin gözləri böyümüşdü. Sanki danışan Həmid idi. Onun kimi maraqlı danışırdı adam.
– Bilirlər ki, onların özlərindən başqa heç kimləri yoxdur bu dünyada. Əgər insanlar da bu boyda kainatda tək olduqlarını, özlərindən başqa heç kimləri olmadığını anlasaydılar, bilirsən nə olardı?
– Nə olardı? – Əsmər əriyib gedirdi.
– Dünyada bomj olmazdı, – ürəkdən güldü...
Onlar artıq istixananın yan tərəfində doğranıb yığılmış kötüklərin üstündə yanaşı oturmuşdular. Hava soyuq idi. Amma Əsmər heç üşümürdü. Kürəyini divara söykəyib əlləri ciblərində heyranlıqla adamı dinləyirdi. Onu niyə axtardığı da artıq Əsmərin yadından çıxmışdı.
Adamın söhbəti özünə də maraqlı gəlmişdi, deyəsən. Amma yox. Onu belə həvəsə gətirən Əsmərin ağzını açıb diqqətlə qulaq asması idi. Qızın gözlərindən görürdü ki, ürəkdən dinləyir, yalandan yola vermək deyil bu. Çoxdandır onu belə həvəslə dinləyən olmamışdı. Ona görə də siqareti siqaretə calayıb ürəyini boşaldırdı Əsmərin canında darıxan ruhuna:
– Bomjlar həyatın dibinə düşənlərdir. Əslində, həyatın ən hündür zirvəsi onun dibidir. Burada heç bir yazılı qayda-qanun işləmir. Heç bir qondarma kompleks yoxdur. Həyatın zirvəsində olmayan azadlıq həyatın dibində var. Məhdudiyyətlərlə doludur bütün zirvələr. Bunu anlamaq üçün dibdə olmalısan, zirvədə yox. Bomjlar, bax, həmin dibə düşənə qədər nə yollar keçirlər, bir bilsən. Zirvəyə qalxmaqda həyəcan, qorxu var. Elə zirvədə oturmaqda da. Amma dibə enəndə bu hisslər olmur. Yıxılmaq qorxusu da olmur heç. Dibə dırmaşmırsan, yuvarlanırsan axı. Yuvarlanıb yaşadığın bütün həyatın içindən keçirsən, o həyata daha yaxşı bələd olursan.
Əsmər onun əlindən tutdu. Ovcunun içində isitmək istədi. “Eləmə, çirklidir”, – deyib əlini geri çəkdi. Sözünü kəsib qaşlarını düyünləyərək, pərt olmuş halda Əsmərə baxdı. Sonra sanki qızdan gizlədirmiş kimi əlini cibinə soxdu. Həmin vaxt adamın əlindən öpmək keçmişdi Əsmərin ürəyindən. Düşüncələri qızı dəli eləmişdi. Nədənsə adam özü də səbəbini bilmədən bu gün danışmaq istəyirdi:
– Deməli, belə. Hər bir zirvənin sonu uçurumdur. Dib zirvədən mükəmməl, zirvə dibdən möhtəşəm görünür. Bomjlar həyatın ən mükəmməl göründüyü yerdə yaşayırlar. Dibində yəni. Bu dibin zirvədən üstünlüyü bilirsən nədir?
– Nədir?
– Gör nə deyirəm. İstənilən zirvənin o biri üzü uçurumdur. Zirvədən sonra hər yer enişdir. Qalxmağa yer yoxdursa, istədin-istəmədin, qarşıda yalnız eniş var yəni. Amma dibdə eniş yoxdur, yalnız ucalıq var. Ən azı, ölüm ucalığı. Bu ucalıqdan dibdəkiləri heç kim məhrum edə bilmir. Təsəvvür elə, istənilən ölü bomjdan yaxşıdır. Demək, bomjlar öləndə həyata qayıdırlar. Qısa müddətə olsa da, ucalırlar, ölü halında da olsa, insanların diqqətini qazanırlar. Ən azından, insanlar onları aparıb harasa atıb üstünü torpaqlamalıdırlar axı, elə deyil?
– Hə, elədir.
– Bax, bunun özü bir diqqətdir. Bomja lütf göstərilən diqqət.
Yenə siqaret yandırdı.
– Verin birini də mən çəkim, – Əsmər anasına yaltaqlanan uşaq kimi əlini siqaret qutusuna uzatdı. O, qızın siqaret götürməsinə imkan vermədi. Qutunu cibinə qoyub davam etdi:
– Heç qatara minmisən?
– Hə, – ürpəndi Əsmər qatardan söhbət düşəndə, amma hiss etdirmədi.
– Bax bomjlar da qatarlar kimidir. Düşdükləri yoldan çıxmaları üçün mütləq aşmaları lazımdır. Bomjların ürəkləri yalnız ayaqları üçün döyünür. Qatarların ürəyi çarxlarında döyündüyü kimi.
Bunu deyib güldü. Amma Əsmər gülmürdü. Gülzar demiş, it iyi verən bu adamın belə orijinal fikirlər söyləməsi onu bərk təəccübləndirmişdi. Bir sual bayaqdan boğazına dirənib qalmışdı. Soruşmağa qorxurdu. Qorxurdu ki, söhbətləri yarımçıq qalar. O vaxt Gülzarın dediklərindən belə başa düşmüşdü ki, bu adam keçmişini xatırladan suallardan xoşlanmır. Ona görə də fikrində tutduğunu soruşmadı:
– Qatara minmək istəyirsiniz?
– Mən?
– Hə, siz.
– Yox, istəmirəm.
– Niyə?
– İstəmirəm də, istəmirəm.
– Biletinizi mən alsam necə? – Əsmər düşündü ki, yəqin, pulu yoxdur, ona görə belə deyir.
– Məsələ biletdə deyil. Dedim axı sənə, pulum var.
Özüm istəmirəm. Bir də, istəsəm də, məni bu vəziyyətdə qatara buraxmazlar. – Adam fikrə getdi, sonra nəsə düşünüb gülümsünərək əlavə etdi:
– Amma satsaydılar, məmnuniyyətlə bilet alıb durna qatarı ilə gedərdim. Gedərdim... Balaca vaxtı anam mənə deyirdi ki, səni durna gətirib dimdiyində. Durnalar uşaqları gətirə bilirsə, bomjları niyə apara bilməsinlər ki? Onsuz dabomjlar heç kimə lazım deyil. – Bunu çox ciddi dedi. Dedi və susdu...
Bu fikir Əsməri necə tutdusa, gözləri yaşardı. Onun gödəkcəsinin qolundan tutdu. Özü də bərk tutdu ki, dartıb əlindən çıxarmasın. O biri əli ilə ehmallıca adamın eynəyini gözündən götürdü, düz gözlərinin içinə baxdı. Gözləri dolmuşdu. Yanağında yumruq izi var idi. Bir gözünün altı partlamışdı. Qanı quruyub qaralmış yaranın kənarları çəhrayı rəngə çalırdı. Burnunun üstündə yüngül çapıq gözə dəyirdi. Eynək bunları gizlətmək üçünmüş, sən demə. Əsmər onun sifətindəki yaraların üstündə gəzdirdiyi barmaqlarını öz dodaqlarına yaxınlaşdırıb öpdü. Ağlaya-ağlaya: “Əlləri qurusun bunu edənin!” – dedi....
