"Siz Panikovskini tanımırsınız! Panikoski hamınızı satacaq, sonra alacaq və yenə satacaq, amma bu dəfə bir az da baha satacaq".
İlf və Petrov, "Qızıl buzov"
Bu yaxınlarda "Gəl, istədiyin qədər pul apar, imkanın olanda qaytararsan" tipli plakatlardan birinə uyub, yaxınlıqdakı bank şöbəsinə yollandım. Bank işçisi təhər-tövrümü, əyin-başımı rentgen baxışlarıyla ciddi tədqiq etdikdən sonra məni sorğu-sual etməyə başladı. Mənə verilən sualların məğzi barədə danışmayacağam, onsuz da indilərdə banklara borcu olmayan yoxdur və bu 40 dəqiqəlik aşağılayıcı prosedurdan hamının xəbəri var.
Nəhayət, bank işçisinə başa sala bildim ki, mən ayağımı yerə sağlam basan adamam və əslində, onların mənə verəcəyi min manat olmadan da keçinə bilərəm... Vəziyyətin absurd nöqtəyə çatdığını hiss edən müsahibim belə dedi: "Bağışlayın, mən burada sadəcə, vasitəçiyəm, bizə verilən təlimat üzrə söhbət aparıram".
O abırlı gənc oğlanın xəcalətli üz ifadəsini xatırlayınca onun təmsil etdiyi zümrə haqqında düşünməyə bilmirsən...
"Azərbaycanda ən populyar peşə hansıdır?" deyə sorğu aparılsa, heç şühəniz olmasın, "makler"lik ön sıralarda yer alacaq.
Makler hər şeyin əmtəəyə çevrildiyi zəmanənin ən fəsahətli atributudur.
Bizim araçı-maklerlər sizi bütün arzu-niyyətinizə qovuşdurmağa qadirdirlər. "Qadir"in özünə dua-minnət üçün ehtiyac yoxdur, əlin cibində olsun, yetər. Ev, maşın, ən qədim peşə sahibləri ilə görüş, vəzifə, saxta, amma prestijli diplom, elmi ad, məhkəmə hökmü, qəbiristanlıqda yer, emiqrasiya kağızları, toy tədarükü, mükafat, Ayda torpaq sahəsi, quş iliyi, can dərmanı...
Maklerlərin bazarında könlün istəyən hər şeyə rast gəlmək olar.
Bu sənətkarlar Oksfordun iqtisadiyyat fakültəsini bitirməsələr də, "On iki stul" və "Qızıl buzov"dakı Ostap İbrahimoviç Süleyman Berta-Mariya Bender bəyi suya susuz aparıb, susuz gətirərlər.
Amma universitet bitirməməyin də öz bədəli var. Maklerlərimiz ali təhsilli olsaydılar (insafən onların sıralarında belələri də az deyil), bəzi tarixi personajların təcrübəsindən bəhrələnər, öz fəaliyyət sferalarını bir az da genişləndirərdilər.
Məsələn, Orta əsrlərdə Almaniyada İohann Tetsel adlı bir ruhani, dominikan monastrının baş keşişi camaata cənnətə düşmək üçün "vəsiqə" - günahların bağışlanmasını təsdiqləyən indulgensiya satırmış. O, hər yerdə böyük hörmət-izzətlə qarşılanırmış, insanlar əlində-ovcunda nə varsa verib, ruhlarını arındırır, indiki dillə desək, "sığorta"layırmışlar. Testel hər cinayət üçün ayrıca məbləğ müəyyənləşdirmişdi: adam öldürmüsənsə - 7 qızıl, valideynlərini o biri dünyaya vasil etmisənsə - 10 qızıl, münkirliyə görə - 9 qızıl və s. Doğrudur, sonralar almanlar Tetselin burnunu ovdular. Təcrübə göstərir ki, adam olmaq "Tetselin burnunu ovmaq"dan keçir.
Bizdə isə hələ də insanlar başına qaloş sürtür...
Aksiologiya elmi hələlik dincəlir.
Bazarlanmayan dəyər qalmayıbsa...
Bəzən adama elə gəlir ki, bizdə hər hansı nəsnənin "yaxşı" və ya "pis" olmasını yalnız onların satış dərəcəsi müəyyənlişdirir. Tutalım, zövqlü insanların oxuduğu "ciddi ədəbiyyat"la mistika, detektiv, macəra ədəbiyyatı - kütlələrə hesablanmış "yüngül ədəbiyyat", yəni pop-mədəniyyət arasındakı fərqlər barədə qoy qərblilər danışsınlar. Bizdə əsas olanı kitabların satılmasıdır, satılmırsa, get başqa işin qulpundan yapış, mağazanın rəflərini məşğul etmə!.. Efir vaxtını məşğul etmə... Vaxtımızı alma... Məşğul etmə! İnsanlarımız satmağa əllərinə bir şey keçməyəndə günü-günə satmaqla keçinirlər. Təki satmaq olsun! Şükür Allaha, çayxana adlanan Hayd-parklarımız nə çox. Bu can bazarlığında tükədilən ömürlər ilğım kimidir...
