Bu gün Xalq yazıçısı Elçinin doğum günüdür. Onun 78 yaşı tamam olur. Kulis.az bu münasibətlə Elçin müəllimi təbrik edir və onun “Bu da bu cür həyatdır” hekayəsini yayımlayır.
1.
…sonra o biri böyrü üstə çevrildim, ancaq yox, durmalıyam, yuxunun bu şirin vaxtı durub, tualetə getməliyəm – deyəsən, prostat əhvalatları başlayır, amma tez deyil? – səssizcə ayağa qalxdım ki, Sona oyanmasın və eləcə səssizcə də qayıdıb, yerimə girmək istəyirdim ki, o yay gecəsi bircə anın içində dəhşət məni basdı: Sona tək deyildi, Sonanın yanında kimsə üzünü ona tərəf çevirib yatmışdı. Elə həmin anda da hiss etdim ki, bu adam kişidir və bilmirəm, nə qədər keçdi – zaman mənim üçün dayanmışdı – və bu adam, yəni Sonaya qısılıb yatmış kişi, darısqal çarpayıya sığışmayan əlini uzadıb, Sonanın çılpaq döşünün üstünə qoydu.
Yayın istisində mənim bütün içimi soyuq bir titrəmə bürümüşdü və mən çarpayıda onların – Sona ilə… kişinin – qaraltısına baxa-baxa həyəcandan titrəyən əlimi yanakı uzadıb baraqlarımla divarda axtara-axtara elektrik düyməsini nəhayət ki, tapdım və işığı yandırdım.
Sona əvvəlcə göz qapaqlarını bir-birinə sıxdı, sonra yerində qurcalanıb, kal səslə:
- İşığı niyə yandırdın?- soruşdu.
Kişi yuxulu-yuxulu:
- Nə?.. - dedi.- Bu niyə yandı?..- Sonra dərindən əsnəyərək ayağa qalxdı və mənim tüklərim sözün əsil mənasında biz-biz oldu.
O kişi – mən idim.
O, mən idimsə, bəs, mən kim idim?
O (yəni mən?), yanımdan keçib, işığı söndürdü və təzədən yerində (çılpaq Sonanın yanında!) uzanıb, elə o diqiqə də yuxuya ketdi.
Mənim bədənim bumbuz suyun içində idi və mənim bütün varlığım uçunurdu.
Qaranlıqda səndələyə-səndələyə addımlayıb – ayaqlarım, bədənimi saxlaya bilmirdi – arakəsməyə çıxdım, çöl qapısının ağzındakı asılqana yaxınlaşıb, pencəyimi tapdım, cibimdən (mənim cibimdən?) volidol həbi çıxartdım və dilimin altına qoydum, sonra gözlərimi yumub bir müddət ayaq üsütə dayandım, sonra da eləcə səndələyə-səndələyə mətbəxə keçib, taxta kətilin üstündə oturdum.
Bu nə idi: mən dəli olmuşdum (ya dəli olurdum)?
Bizim ikinci mərtəbədəki mənzilimizin pəncərələrindən qarşımızdakı hündür binaların ancaq orta hissəsi görünürdü və indi o orta hissədəki pəncərələrin heç birinin işığı yanmırdı.
Birdən-birə mənə elə gəldi ki, qaranlıq ancaq o hündür binaların orta hissəsini yox, bütün yer üzünü basıb və o zülmət qaranlıq içində də yeganə canlı məxluq mənəm.
O qaranlıq, elə bil, mənim gözlərimi maqnit kimi çəkib, özündə saxlamışdı – gözlərimi o hündür binaların orta hissəsindən çəkə bilmirdim və beynimdə bir boşluq yaranmışdı, ancaq o boşluq məni yüngülləşdirmək əvəzinə, bütün hisslərimi tarıma çəkmişdi.
Bayırda, elə bil, hardansa, uzaqlarda teplovoz fiti səsləndi – doğrudan teplovoz fiti idi, yoxsa mənə elə gəldi?
Son vaxtlar – bir il, il yarım olar – mənim yuxularım da əsasən Dəmiryol vağzalına gəlib-gedən teplovozlardan, onların fitindən, qatar təkərlərinin tukkatukundan, səfərə çıxanlardan, səfərdən qayıdanlardan, onları qarşılayanlardan, ötürənlərdən ibarət idi və bəzən də, elə bil, bu səfərlər gedər-gəlməz səfərləri idi – insanların bir-birini qucaqlayıb ağlaşırdı. Relsləri birləşdirən şalban parçaları mazutdan, tüstüdən qapqara qaralmışdı və o qaranın neft qoxusunu mən elə yuxu içində də açıq-aşkar hiss edirdim.
Bu da qəribə bir iş idi ki, hərdən o Dəmiryol vağzalı mənim yuxularımda XIX əsrin əvvəllərinə qayıdırdı, teplovozlar, elektrovozlar XIX əsrin hıqqına-hıqqına, tüstü verə-verə gedib-gələn paravozlarına, vaqonlar XIX əsrin uzun karetalara oxşayan vaqonlarına çevrilirdi və sərnişinlər də, ötürənlər də bir-biri ilə sevinclə qucaqlaşırdı – bu səfərlər heç vəchlə gedər-gəlməz səfərləri deyildi və Dəmiryol vağzalında relsləri birləşdirən o tərtəmiz və təptəzə şalban parçaları da yuxuya yaz qoxusu çiləyirdi.
Ancaq bir şey mənim xoşuma gəlmirdi – Dəmirol vağzalında hər şey – teplovozlar da, peron və platformalar da, qəzet, qutab, dönər köşklərindən, inzibati binalardan tutmuş qatar bələdçilərinin, vağzal işçilərinin, sərnişinlərin, ötürənlərin və qarşılayanların əyin-başınacan, bir sözlə, gözlə görünən nə vardısa, hamısı o yuxularda ağappaq idi. Belə bir ağlıqda, ləkəsizlikdə bəlkə də pis bir şey yox idi, ancaq məsələ burasında idi ki, Dəmiryol vağzalındakı insanların sifəti də ağappaq idi, elə bil, bütün bu insan sifətlərini bir-bir ağappaq boya ilə rənglənmişdilər – bax, mənim xoşuma gəlməyən də bu idi.
Yox, Dəmiryol vağzalı ilə bizim evimizin arasında beş metro stansiyası və üç də avtobus dayanacağı qədər bir məsafə var idi və gecənin necə sakitliyi olursa-olsun, o teplovoz fiti heç cürə buralara – bizim mətbəximizə gəlib çata bilməzdi – sadəcə, aydın məsələ idi, mənim qulağıma səs gəlirdi.
Ancaq həb dilimin altında əridikcə, deyəsən, yavaş-yavaş özümə gəlirdim və özümə gəldikcə də fikirləşirdim ki, hər şeyim əla idi, bircə qarabasmam çatışmırdı, bircə o qalmışdı ki, qulağıma səslər gəlsin – qeybdən teplovoz fiti və bundan misgin bir şey ola bilər? – yox, bəsdir və mən ayağa qalxıb, yatmağa getdim.
Bizim mətbəxin qapısı ilə yataq otağının qapısı arasında üç addımlıq bir məsafə var idi, ancaq bu üç addımlıq məsafə bəs etdi ki, ürəyim yenə elə döyünsün, içimdə elə bir bəd ərəfə hissiyatı yaransın ki, az qala yenə mətbəxə qaçıb, o hündür binaların orta qatları ilə üzbəüz oturum və həmin anlarda mənim bütün varlığım deyirdi ki, yox, söhbət qarabasmadan getmir.
Mən özümü zorla məcbur edib, yataq otağının qapısını açdım və içəri girdim.
Pəncərədən düşən zəif ay işığında Sonanın dörd uşaq əmizdirib, boşalmış döşü sinəsinə yayılmışdı və o kişinin (mənim!?) əli də eləcə Sonanın döşünün üstündə idi.
Sövq-təbii əlimi divara uzadıb, elektrik düyməsini basdım və o yay gecəsi ikinci dəfə işığı yandırdım.
Sona gözlərini qıyıb, yuxulu-yuxulu:
- Bu yenə yandı?..- deyindi.
O, da (yəni mən) yuxulu-yuxulu:
- İndicə söndürdüm ki…- dedi və təzədən qalxmaq istədi.
Sona:
- Sən yat…- dedi və çarpayıdan qalxdı.- Zəhrimar xarab olub də… Öz-özünə yanır…- Və düz mənim qabağımdan keçərək işığı söndürdü, yenə mənim yanımdan ötüb – onun nəfəsini də, bədəninin tər qoxusunu da hiss edirdim – yerinə girdi.
Sona məni görmürdü – mən ruha çevrilmişdim?
Əgər mən ruh idimsə, işığı necə yandırırdım, qapını necə açırdım? Əgər mən ruh idimsə, volidol həbini necə götürdüm, necə dilimin altına qoydum?
Sona yerində bir az qurcalanıb yenə yuxuya getdi.
Və o kişi… yəni mən?.. bilmirəm nə deyim… o… o da yatmışdı və… və birdən-birə fikrimdən keçdi ki, görəsən o da indi yuxuda Dəmiryol vağzalını görür və orda o insanların sifəti yenə ağappaq rəngə boyanıb?
Eləcə onlara baxırdım və yerimdən tərpənə bilmirdim.
Bilmirəm nə qədər keçdi və nəhayət, yerimdən tərpənib, taqətsiz addımlarla yataq otağından çıxdım – bizim mənzilimiz üç otaqdan və mətbəxdən ibarət idi – və eləcə taqətsiz addımlarla da yaxınlaşıb, uşaqlar yatan otağın qapısını ehmalca araladım: dördü də dev yuxusu ilə yatırdı.
Az qala bir-birinə yapışmış çarpayılarda yatmış bu 13, 15 və 17 yaşlı oğlanlar və bu uşaq çarpayı-arabacığında yatmış 3 yaşlı qız mənim övladlarım idi.
Mənim!
Bəs, o, kim idi?
Bu uşaq çarpayı-arabacığın da 17 yaşı var idi – onu birinci oğlum anadan olanda almışdıq və Sona onu o vaxtdan qoruyub saxlamışdı, uşaqlar növbə ilə bir-bir o çarpayı-arabacıqda yatmışdı – bu yeniyetmə oğlanlar, uzandığı üçün ayaqları o arabacığın taxta barmaqlıqlarının arasından çölə çıxmış bu balaca və sevimli qız həm mənim, həm də onun övladları idi?
Mətbəxə keçib, o hündür binaların orta hissəsindəki qaranlıq pəncərələrlə üzbəüz oturdum və o dəhşətli yay səhərini eləcə o qaranlıq pəncərələrə baxa-baxa qarşıladım.
Fikrimdən nələr keçdi, nələri xatırladım, nələr düşündüm – təfərrüata varmaq istəmirəm – yalnız onu deyə bilərəm ki, Sonanın yumşaq addım səslərini eşidəndə, nəhayət, gözlərimi sübh işığında yavaş-yavaş qaranlıq içindən çıxan o hündür binaların orta hissəsindən çəkib, mətbəxin qapısına tərf çöndüm və əyninə həmişəki xalatı geyib, mətbəxə gələn Sonanı görəndə ürəyim elə çırpınmağa başladı ki, elə bil, həmin anlarda o çırpıntı məni yerimdən qaldırıb, mətbəxin açıq pəncərəsindən uçuraraq o hündür binaların orta hissəsinə çırpacaqdı və bununla da hər şey birdəfəlik bitəcəkdi.
Ancaq Sona məni görmürdü.
Və Sona əsnəyə-əsnəyə arxasını mənə çevirib, qaz plitəsini yandırdı, eləcə əsnəyə-əsnəyə də çaydanı qazın üstünə qoydu, sonra soyuducudan yumurta, yağ, pendir çıxartdı, çörək doğradı və tamam aydın bir məsələ idi ki, Sona mənim mətbəxdəki varlığımı heç vəchlə hiss etmirdi.
Mən yox idim.
Özüm də bilmədim ki, necə qalxdım, evdən necə çıxdım, ikinci mərtəbənin pilləkənlərini necə endim və küçə boyu necə addımlamağa başladım.
2.
Mən sizi çox yormaq istəmirəm və yalnız o yay səhəri və o yay səhərindən sonra bir neçə gün ərzindəki kəşflərimi – mən bunları həqiqətən kəşf hesab edirdim (və edirəm!) – söyləyəcəyəm, ancaq bəri başdan deyim ki, o yay gecəsinin həyəcanlarından, sarsıntılarından indi heç əsər-əlamət də qalmayıb – mən çox xoşbəxtəm və bilmirəm, «xoşbəxt» sözü burda yerinə düşür, ya yox? – hər halda, azadlıq, sərbəstlik xoşbəxtlikdirsə – bəli, mən xoşbəxtəm.
Divanə (və naməlum!) bir məxluq kimi, küçə boyu addımlamağa başladığım o yay səhəri ilk kəşfim ondan ibarət oldu ki, məni tanıyanlar məni görmürdü – mən onlar üçün şəffaf, çəkisiz, cisimsiz «heç nə» idim, məni tanımayanlar isə məni görürdü və mən elə indiyəcən də hərdən fikirləşirəm ki, bunu kim müəyyən edib?
Kim müəyyən edib ki, kimlərsə məni görsün, kimlərsə də – görməsin?
Kim? Kainatı idarə edən qüvvə?
Yəni bu boyda ağla sığmaz dərəcədə nəhəng kainatı idarə edən qüvvə bu qədər kiçik bir işlə məşğul olur ki, onun üçün dəryada damlanın milyonda-milyardda biri boyda olan Yer Kürəsində kimsə məni – iyirmi il Dəmiryolu vağzalında işləyən sanitar həkimi – tanısın, kimsə də tanımasın?
Hər dəfə də fikirləşirəm ki, əgər o qüvvə varsa – yəqin onun üçün böyük-kiçik heç nə yoxdur, çünki, belə başa düşürəm ki, böyüyün də, kiçiyin də o qüvvənin idarəçiliyində öz vəzifəsi var və biz özümüz bu vəzifələrin nədən ibarət olduğunu heç vəchlə bilə bilmərik – bu, bizim təfəkkürümüzün dışarısındadır, bunu yalnız – əgər varsa – o qüvvə bilir.
O qüvvə və o qüvvənin özünü də bizim təsəvvürümüzdə sonsuzluğa qədər idarə edən zəncirvari qüvvələr – onlar bilir.
Bəlkə heç onlar da bilmir?
Bəlkə bizim təsəvvürümüzdə belədir və bizim təsəvvürlərimizdən kənarda başqa təsəvvürlər də var?
Doğrusunu deyim ki, bu fikirlər məni yormağa başladı, onlar mənim azadlığım və sərbəstliyimlə qətiyyən uyuşmurdu və mən o fikirləri birdəfəlik özümdən uzaqlaşdırdım.
Ancaq hərdən orasını fikirləşirdim ki, o qüvvə niyə məhz məni seçib? Sonralar (yəni indi) bu sual mənə çox bəsit göründü, çünki mən hardan bilirəm ki, seçilən tək mənəm? Bəlkə Yer Kürəsində mənim kimi milyonlar, hətta milyardlar var?
Bunu da demək istəyirəm ki, indi mənim ən doğma məsgənim gecələr bizim mətbəxdəki pəncərəmizin qabağında o hündür binaların orta hissəsi ilə üzbəüz oturduğum saatlardır və mən heyrət edirəm ki, zaman (saat, dəqiqə, an…) necə məskən ola bilər? Düzdür, heyrət edirəm – onsuz da heyrət etməli çox şey var – ancaq dəqiq deyirəm: mənim doğma məsgənim o ev, o mətbəx yox, o saatlar, o anlardır.
Və mənim çox xoşladığım bir səhnə var: səhərin gözü açılmamış Sonanın həmişəki kimi yuxudan durub, mətbəxə gəlməyi, qazı yandırmağı, uşaqlara və ona (mənə!) səhər yeməyi hazırlamağı, onun (mənim!) də həmişəki kimi güclə yerindən qalxıb, mətbəxə gəlməyi, həmişəki kimi də Sonanın yanağından öpməyi…
Mən bunu da artıq açıq-aşkar hiss edirdim ki, onun (mənim) Sonanın yanağından öpməyində 18 illik bir üzrxahlıq gizlənib, ancaq o gizli üzrxahlıq hissinin səbəbi nə idi – mən bu barədə fikirləşib, dərinlərə getmək istəmirdim, çünki fəhm mənə deyirdi ki, o dərinlərə gedib çıxsam – bu da mənim azadlığım və sərbəstliyimlə qətiyyən uyuşmayacaq.
Əslində mən Sonanı 18 illik evlilikdən sonra, indi də sevirdim, daha dəqiq desəm, Sona mənim üçün doğma bir adam idi və mən orasını da yaxşı bilirəm ki, Sonanın hər gün sübh tezdən durub əsnəyə-əsnəyə beləcə mətbəxə gəlməsi, səhər yeməyi hazırlamağı, uşaqları məktəbə yola salmağı artıq elektron saatın işləməsi kimidir – batareyası qurtaranacan işləyən saatın.
Sizdən gizlətmirəm, hərdən mənə elə gəlir ki, elə bil, ondan (məndən!) kam alıram və bu, cidd-cəhdlə ört-basdır edilmiş bir intiqam hissinə bənzəyirdi, ancaq mən ondan, yəni özümdən nəyin intiqamını alırdım?
Hərdən gecələr o doğma məskənimdə qarşımızdakı o hündür binaların orta hissəsi ilə üzbəüz oturanda özümü saxlaya bilmirdim, qalxıb yataq otağımıza keçirdim və sağ böyrü üstə büzüşüb yatan ona (mənə) baxırdım – içimdən həmin kam hissi baş qaldırırdı: hər gün olduğu kimi, səni yenə Dəmiryol vağzalı, teplovozların fiti, qəzet, qutab, dönər köşklərindəki satıcıların, illərdən bəri tanıdığın süpürgəçilərin, hambalların salamı, relslərin arasındakı şalbanların mazut qoxusu gözləyir, səhər güclə yerindən qalxıb, basabas metro vaqonunda eyni stansiyalarından keçəcəksən, basabas avtobusda eyni dayanacaqları ötüb işə gedəcəksən, eynilə də işdən qayıdacaqsan ki, səhər yenə bu marşrutu təkrar edəsən və günlərin, ayların, illərin, bax, belə keçəcək, mən isə, elə bil, azad və sərbəst bir quşam, hara istəyirəmsə – dənizkənarı bulvara, «Torqovıy»a, dağüstü parka, nə bilim, Bakının o qədər gəzməli yeri var ki, – gedirəm, skamyalarda oturub, atılıb-düşən uşaqlardan tutmuş çox vaxt mənimlə yanaşı oturmuş qocalaracan, cürbəcür insanlara tamaşa edirəm və o insanlar daha məni səni qıcıqlandıran kimi qıcıqlandırmır, səni əsəbiləşdirən kimi məni əsəbiləşdirmir – hayıf ki, sən bütün bunlardan xəbərsizsən. Qış, yaz, yay, payız sənin üçün təkrar-təkrar bir-birini əvəz edən fəsillərdir, mənim üçün isə onlar gözəl bir məkandır və mən o məkanda özümü gözəl də hiss edirəm.
Düzdür, mən bəzən o insanların gözlə görünməyən alın yazılarını oxumağa çalışırdım, ancaq hər dəfə də mənim bu cidd-cəhdimdən bir şey çıxmırdı və nəhayət başa düşdüm ki, bu cidd-cəhdlər də mənim azadlığım və sərbəstliyimlə heç cürə uzlaşmır – nəinki uzlaşmır, bu cidd-cəhdlər mənim həmin azadlığımı və sərbəstliyimi yox edə bilər, mən yenə də bir-birini əvəz və təkrar edən o fəsillərlə üz-üzə qalaram.
Bunu da sizdən gizlətmək istəmirəm ki, əvvəllər bir hiss də hərdən soxulcan kimi sürünə-sürünə burnunu mənim azadlığıma və sərbəstliyimə soxmaq istəyirdi – mən gecələr öz məskənimə qayıdanda daha uşaqlar yatan otağın qapısını açıb, onlara baxmağa həvəsim gəlmir və əvvəl-əvvəl içimdə vicdan əzabına bənzər həmin hiss yaranırdı, ancaq mən o hissi də artıq özümdən uzaqlaşdırmışam.
Mən mətbəxdəki məskənimdə gözəl bir dinclik içində gözlərimi yumub gecənin səssizliyinə qulaq asıram və Yer Kürəsindəki cazibə qüvvəsinin mənə heç bir aidiyyatı yoxdur...
3.
Həmin yay günündən xeyli müddət keçib və bu müddət ərzində maraqlı, hətta ağlasığmaz əhvalatlar çox olub, ancaq mən təfərrüata varıb, sizi yormaq istəmirəm, təkcə bunu deyim ki, gecənin küləyindən sonra tamam sakitləşmiş bu gözəl payız günü yenə də dənizkənarı bulvarda gah gömgöy dənizə, gah da ayağımın altına xışıldayan sapsarı xəzan üarpaqlarına baxa-baxa gəzişirəm və bunu fikirləşmək mənə gülməli gəlir, hətta mənə ləzət verir ki, o, – yəni mən – indi göy xalatı əyninə geyib, Dəmiryolu vağzalının perron və platformalarında gəzişə-gəzişə, fasiləni gözləyir ki, vağzal restoranında, ya bufetdə, ya da türklərin açdığı dönər köşklərindən birində nahar etsin.
Gecənin küləyi bulvarı başdan-başa xəzələ bürümüşdü, mənim gözlərimdə isə o xəzəl sarısı ilə dənizin gömgöyü bir-birinə qarışmışdı və o qarışıq rənglər elə bil, bütün içimi sevinclə doldurmuşdu. Mən fikirləşirdim ki, bu boyda dünyada yalnız elə xəzəl sarısı ilə dənizin rəngi kifayətdir ki, insan özünü xoşbəxt hiss etsin və mən sevinirdim ki, gecə əsən külək kəsib və xəzəli dağıtmayıb, mən sevinirdim ki, xadimələr hələ o yarpaqları süpürüb, yığışdırmağa macal tapmayıb, sevinirdim ki, göy üzü tərtəmizdir və gün elə çıxıb, elə bil, yazın əvvəlləridir – adda-budda nəm çəkmiş xəzan yarpaqlarının sarısı yaz günəşinin şüaları altında bu cür işıldayır.
Eləcə gəzə-gəzə gəlib faytonların dayandığı meydançaya çıxdım – meydançada cəmi bircə fayton dayanmışdı, o birilər, yəqin, turistləri gəzdirirdi.
Faytonda oturub, müştəri gözləyən faytonçunun sərrast baxışları o saat müəyyən elədi ki, mən turist deyiləm və kişi mənə baxa-baxa ağzını açıb sidq-ürəkdən gələn bir əsnəmə ilə əsnədi. Onun beləcə əsnəməyi açıq-aşkar bazarın kasadlığından xəbər verirdi və mən ruhunu qaldırmaq üçün ona yaxınlaşıb, oynaq bir səslə:
- Salam, faytonçu qardaş! - dedim və əlimi uzadıb atın boynunu sığalladım.- Nə var, nə yox?
Və birdən, qabırğaları görünən kürən yabı bir ayğır hikkəsi-hürküsü ilə fınxırıb şahə qalxdı və bu qəfillikdən diksinən faytonçu yaşına yaraşmayan bir cəldliklə ayağa sıçrayıb, yüyəni darta-darta mənim üstümə qışqırdı:
- Çəkil!.. Çəkil qırağa!..
Doğrusu, mən özüm də elə şaşırmışdım ki, heç bilmədim kənara necə çəkilib, dayandım.
Faytonçu yabını sakitləşdirə-sakitləşdirə, yenə üzünü mənə tutub:
- Sən necə adamsan, a kişi?- dedi.- Hə? At səndən hürkür. Bunu heç cavanlığında belə hürkən görməmişəm!..
Mən ürəyim döyünə-döyünə acıqla:
- Bəlkə sənin özündən hürkür?- dedim.
Faytonçu da acıqla:
- Məndən? - soruşdu. - On beş ildi bu at mənimlə yeyir, mənimlə içir, mənimlə televizora baxır, indi məndən hürkür?
Əlbəttə, o, düz deyirdi, at ondan hürkmürdü.
At məndən hürkürdü.
Allahın məğmun bir heyvanı məndən hürkürsə, bu necə bir həyatdı?
Sonra özüm-özümə cavab verdim ki, bu da elə bu cür həyatdır…
24 mart 2018
Bakı
