Biri mənə yazıb ki, sizin nəsil Anardan zəif yazıçılar olduğunu bildiyi üçün bunun qisasını onun məmurluğundan alır.
Anarın ən gözdə olan Təhminə obrazını bir-neçə cümlədə ədəbi-tarixi perspektivdən göstərərək xalq arasında yayğın olan bu fikrə cavab verəcəyəm ki, bizi özümüzdən əvvəlki nəslin yaradıcılığına baş qoşmağa vadar etməyin bir az təhlükəli istək olduğu anlaşılsın.
Anarın Təhminəsi maket obrazdır. Azərbaycanlı oxucular ona kənd kişilərinin kəndə gəlmiş rus qızına baxdıqları kimi baxırlar. Anar bu gözəl qadını milli məsələ kimi ortaya qoya bilməyib. Təhminə populyar kültürün şöhrət hərisliyi içində vurnuxan dünyadakı milyonlarla qadından biridir ki, dünya kinosu doludur bu cür qadınlarla.
Halbuki o, Kefli İsgəndərin qadın versiyası, modernizə olunmuş milli-mənəvi dişi davamçısı olmağa, bununla da orijinal olmağa, eyni zamanda ədəbiyyatımızın yarıda qalmış işini davam etdirməyə çox yaxın idi.
Cəlil Məmmədquluzadə Kefli İsgəndəri islam dini ilə konfliktdə verdiyi üçün onu milli şüurun mərkəzinə yerləşdirə bilmişdi. Təhminə, ən azı, müsəlman burjua əxlaqı ilə konfliktdə verilə bilərdi.
Amma o, məişət dedi-qodularının mərkəzində də deyil, gizlinlərində, pıçapıçlarında verilir və konfliktdən yayındırılır, bununla da müəllifinin nəzəri cəhətdən ədəbiyyatı pis bildiyini, ya da ta qədim Yunanıstandan bu günəcən əsəri əsər yapan KONFLİKTƏ hazır olmadığını üzə çıxarır.
Cabbarlının “Sevil”indən, “Almaz”ından sonra ədəbiyyatımızın "bu cür" Təhminəyə üz tutması, əslində, qadın azadlığına qurulmuş gizli tələdir.
Anar, sanki, cəmiyyətə deyir, baxın, Cabbarlıda “çadrasını atan qadın” azadlıq əldə etdikdən sonra "bu cür" Təhminəyə çevrilir. Və bu gün cəmiyyətin cəzalandırdığı qadınlar ədəbiyyatımızın 60-cı illərində Təhminə obrazı ilə xalq və dini burjuaya göstərdiyi hədəflərdi.
Anar Təhminəni ədəbi-ideoloji məzmundan məhrum etməklə qaş düzəltdiyi yerdə, vurub gözü də çıxarıb. Çünki o, özü də bir xarakter olaraq azadlıq anlayışının antonimidir. Bütün bunlara baxmayaraq, mənə elə gəlir ki, onun Təhminəsi müəllifinin darısqal təxəyyülündən azad olduqdan sonra gec-tez hərlənib-fırlanıb ədəbiyyatımızın gələcək günlərinin birində Kefli İsgəndərlə görüşəcək və yalnız bu görüşdən sonra Təhminə milli məsələnin mərkəzinə gələcək, eyni zamanda, Kefli İsgəndərin həm cinsi, həm ideoloji yarımçıqlığını tamamlayacaq.
Azərbaycan ədəbiyyatı gec-tez bu iki xarakteri bir yerə gətirməyə məhkumdur. Cəmiyyətimizin psixoz durumunun səbəbi Kefli İsgəndərləri ilə Təhminələrinin bir-birilərini tanımamasadır. Ədəbiyyat onları tanış etməlidir.
Görünən o ki, Təhminə Kefli İsgəndərin deyil, Zaurun, ya da Anarın əlinə düşəndə zay olur. Anarın təxəyyülündəki Təhminə Kefli İsgəndəri heç it yerinə də qoymazdı.
Kundera Servantesin Don Kixotu ilə Kafkanın K.sı arasında paralellər apararaq deyir ki, qəsrdə macəralarla əlləşən K. elə dörd yüz il əvvəl İspaniyada macəra axtaran Don Kixotun özü idi. Amma Təhminə tək qaldığı cəmiyyətin Kefli İsgəndəri deyil, o, cəmiyyətin daha keyfiyyətsiz bir üzvüdür.
Və nəticə belədir ki, Kefli İsgəndərlərin deyil, Zaurların, Anarların at oynatdığı Bakıda bu cür azad olmaq istəyən qadınlar təkcə kişilərin deyil, elə yazıçıların əli ilə də öldürülməyə məhkumdurlar.
