Kulis.az Naxçıvan Dövlət Milli Dram Teatrında səhnələşdirilmiş “Herostratı unudun” tamaşası haqqında teatrın mətbuat katibi İsmayıl Mirzəcanovun “Bir tamaşada iki məktəb” təəssürat yazısını təqdim edir.

Məşhur rus aktyor və rejissor Konstantin Stanislavskinin "peşəkar aktyor sənəti" məfhumunda aktyor oyunu iki əsas məktəb çərçivəsində formalaşır: göstərmə məktəbi və yaşama məktəbi. Bu iki yanaşma aktyorun səhnədə xarakter yaratma üsuluna fərqli baxışlar təqdim edir. Bunun üçün təkcə istedad deyil, həm də aktyor sənəti ilə bağlı dərin bilik, eyni zamanda, təcrübə lazımdır. Çox sevindirici haldır ki, bu gün Naxçıvan teatrında bu məktəbləri yaxşı bilən sənətkarlar var.

Ötən günlərdə teatra nümayiş olunan, rejissor Mir Qabil Əkbərovun quruluş verdiyi Qriqori Qorinin “Herostratı unudun” tamaşası ilk oyunda seyrçilərin rəğbətini qazandı. İstər tamaşa zamanı, istərsə də sosial şəbəkələrdə oyun haqqında deyilən və yazılan rəylər bunu sübut elədi. Hətta uzun illərdən sonra teatrın təqdim etdiyi tam fərqli bir yenilik kimi dəyərləndirildi. Hər halda, əlahəzrət tamaşaçı belə deyir.

Bəs uğurun səbəbi nədir? “Herostratı unudun” tamaşası yuxarıda qeyd etdiyimiz iki məktəbin səhnədə qarşılaşdığı nümunələrdən biri kimi xüsusi maraq doğurdu. Tamaşada baş rolları ifa edən aktyorlar Səməd Canbaxşiyev (Herostrat) və Rza Xudiyev (Tissafern) müvafiq olaraq göstərmə və yaşama məktəbinin fərqli oyun tərzlərini sərgilədilər. Çox maraqlı bir oyun sərgiləyən hər iki aktyor səhnədə fərqli-fərqli xarakterlər yaratsalar da, onların səhnə “duelləri” yaddaqalan idi. Əslində, hər iki aktyor və ya obraz sonda üz-üzə gəlir. Buna qədər isə Herostrat Kleonla (Əbülfəz İmanov), Klementina ilə (Səkinə Məmmədova), Qapıçı ilə (Anar Eyvazov), Krisipplə (Zakir Fətəliyev), şəhərlilərlə (Behruz Haxverdiyev, Saynur Babayev, Xəlil Hüseynov) üz-üzə gəlir, söhbət edir və dialoq qurur. Amma sanki bütün bu görüşlərin hər biri sonda şəhər hakimi Tissafernlə üz-üzə gəlmək üçün planlanıb. Səməd Canbaxşiyevin oynadığı Herostrat rejissorun qurduğu amansız (qəddar) teatr üslubunun tələblərinə ciddi əməl etməyə çalışır. Bəzən isə arxetipi (tülkü) içindən çölə çıxarmaqla hadisələri tamaşaçıya sanki alleqoriya yolu ilə anlatmağa çalışır. Herostrat hadisə boyu şöhrətə doğru gedən adam obrazını daha inamla yaradır. Əvvəldə o qorxaq idisə sonda Tissafernlə danışanda onu belə inandıra bilir. Rza Xudiyevin oynadığı Tissafern isə qocalmış, əldən düşmüş olsa da, öz hakimiyyətini saxlamaqda israrlı olan bir hakimdir. Rza Xudiyevin plastikası, yerişi və hadisələri düzgün qiymətləndirən bir aktyor kimi çıxışı sanki gözümüzün qarşısında antik çağların naəlac qalan bir hakimini təsəvvür etməyə imkan verir.

İndi isə bir qədər göstərmə və yaşama məktəblərindən yanaşaq.

Teatr sənətində aktyorun rolu canlandırma metodu ilə sıx bağlıdır. Bertolt Brextin nəzəriyyəsinə əsaslanan göstərmə məktəbi, aktyorun xarakteri birbaşa canlandırmaq yerinə, onu tamaşaçılara mexaniki yollarla təqdim etməsini vurğulayır. Bu yanaşmada aktyor rola emosional şəkildə ifa etmək əvəzinə, obrazın xarakteristikalarını şərh edir, tamaşaçını düşünməyə və analitik yanaşmağa vadar edir. Səməd Canbaxşiyevin “Herostrat” obrazında göstərmə məktəbindən istifadə etməsi, onun obrazın daxili motivlərindən çox, hərəkət və jestləri ilə ideyanı çatdırmasına imkan yaradırdı.

Digər tərəfdən, Konstantin Stanislavskinin “sistem”inə əsaslanan yaşama məktəbi, aktyorun obrazın psixologiyasını hiss edib onunla eyniləşməsinə əsaslanır. Bu metodda aktyor obrazın emosiyalarını yaşamalı, onu daxildən hiss etməli və səmimi şəkildə ifadə etməlidir. Rza Xudiyevin “Tissafern” obrazında yaşama məktəbindən istifadə etməsi, tamaşaçının onun daxili keçidlərini, psixoloji gərginliyini hiss etməsinə səbəb olurdu.

Bir tamaşa - iki məktəb:

Tamaşanın dramaturji quruluşu və fəlsəfi mesajı hər iki aktyorun oyun texnikasının tamaşaçılar tərəfindən daha fərqli şəkildə qəbul edilməsinə səbəb olurdu. “Herostrat” obrazı – eqoizmin, şöhrətpərəstliyin və nihilizmin təcəssümüdür. Onun məqsədi təkcə məhv etmək deyil, həm də yadda qalmaqdır. Səməd Canbaxşiyevin bu obrazı göstərmə məktəbi vasitəsilə təqdim etməsi, tamaşaçının onun psixoloji gərginliyini birbaşa hiss etməsinə imkan vermədən, xarakterin davranışını qiymətləndirməsinə səbəb olurdu. Bu isə Brextin “uzaqlaşdırma effektini” xatırladır.

Digər tərəfdən, “Tissafern” obrazı – siyasi güc və etik dəyərlər arasında qalan bir xarakterdir. O, həm öz maraqlarını qorumağa çalışır, həm də Herostratın yaratdığı xaosun qarşısını almağa cəhd edir. Rza Xudiyevin yaşama məktəbi ilə yaratdığı bu obraz tamaşaçını onun daxili konfliktinə daha çox yaxınlaşdırır və empatiya hissini artırırdı.

Naxçıvan Dövlət Milli Dram Teatrında səhnələşdirilən “Herostratı unudun” tamaşası göstərmə və yaşama məktəblərinin teatrda necə fərqli nəticələr doğurduğunu açıq şəkildə ortaya qoydu. Səməd Canbaxşiyevin Brext yanaşmasına uyğun ifası tamaşaçını düşünməyə sövq edirdisə, Rza Xudiyevin Stanislavski məktəbinə əsaslanan oyunu emosional təsiri gücləndirirdi. Tamaşa reallıq və illüziya arasındakı sərhədləri sual altına qoyaraq, sənət və aktyor texnikalarının teatr estetikasında necə mühüm rol oynadığını bir daha göstərdi.

Bu tamaşa bir daha sübut etdi ki, teatr təkcə əyləncə və dram deyil, həm də fəlsəfi və estetik bir müzakirə platformasıdır. Tamaşadakı iki fərqli aktyor texnikasının qarşılaşması, eyni mətnin fərqli oyun formaları ilə necə dəyişə biləcəyini göstərir və bu da teatr sənətinin çoxşaxəli dərinliyini vurğulayır.

• Məşhur yazıçı zorlama ittihamlarına cavab verdi
• Piterə həmişə qar yağır – Ulucay Akifin yeni hekayəsi
• “Düyməcik” yenidən səhnədə