Şərif Ağayarın moderatorluğu ilə kulisin “Mirzə Cəlil olduğu kimi” dəyirmi masasına dəvət olunmuş Həmid Herisçinin gətirdiyi “arqument”lərə tanış olduqdan sonra bu hörmətli yazıçımıza yad planetlərdən informasiyaların axıb gəldiyinə tam “inandım”.
Son paylaşımlarından birində haqlı olaraq fikirlərinin təkzibi üçün arqumentlərin gətirilməsini istəyir Həmid bəy. Amma həmin fikirlərin içərisində elə absurdları vardır ki, bundan sonra yüz il də yaşasan, arqument gətirə bilməzsən. Məsələn, Yekatirina Revazovna Qabaşvili ilə Mirzə Cəlilin dostluğu və hətta bu dostluğun bacı-qardaş səviyyəsində olması haqda söylədikləri… İndi baş vur tarixə, amma bunu sübut etmək üçün heç bir dəlil tapa bilməzsən. Sadəcə, hər iki yazıçının eyni epoxada yaşamaları ona bu “fərziyyə”ni söyləməyə “stimul” olmuşdur. Öz uydurmalarına eyforik səviyyədə inanan Həmid bəy bir qədər də “irəli” gedib dahi Mirzə Cəlilin “Danabaş kəndinin əhvalatları”nı həmin xanım yazıçının “Maqdananın Lurcası” hekayəsindən təsirlənərək yazdığını bəyan edir.
Doğrudur, “plagiat” sözünü dilə gətirmir. Amma dolayısı yolla niyyətinə çatmaq üçün iştirakçılara özü belə bir sual verir: Niyə Mirzə Cəlil 1894-cü ildə yazdığı povesti sağlığında çap eləməyib? Həmid bəyin “ürəyində tutduğu”nu heç kim söyləmədiyindən cavabı özü verir. Guya povesti Mirzə Cəlil orijinal saymadığına görə çap eləməyib. Guya çap eləsəydi, həm də Yekatirina Qabaşvilinin təpkisi ilə rastlaşardı. Adama ən yumşaq şəkildə deyərlər, ağ eləmə də. Durub sözügedən hekayənin tərcüməsini artkaspi.az saytından (operativ işlədiklərinə görə saytın kollektivinə təşəkkürlər!) tapıb həyəcan və “qorxu” ilə oxudum.
Qətiyyətlə və həm də ədəbi məsuliyyətimlə deyirəm: Öz yalanlarına bu qədər “inanan” insana rast gəlməmişəm bugünəcən. Hər iki əsərdə zəhmətkeş bir heyvanın - eşşəyin iştirakı onların “bənzəyişini şərtləndirən” yeganə “ədəbi fakt”dır. Bizdə Məhəmmədhəsən əminin eşşəyi, xanım yazıçıda isə Maqdananın Lurcası, vəssalam. Hətta eşşəklərin ədəbi təyinatı və missiyaları da ayrı-ayrıdır. Eşşək Maqdananın çörək ağacı, bizdə isə bir oyun elementi, detalıdır. Xanım yazıçı bütün diqqətini eşşəyə yönəldir. Kiçik bir hekayədir bu. Mirzə Cəlildə isə eşşək matəmlərin kölgəsində qalır, “itir”. Açığı, bu əsərlər müqayisəyə də gəlmirlər…
Qaldı Həmid bəyin avantüraya hesablanmış sualının cavabına, özünə buna oxşar bir sual vermək istəyirəm: Həmid bəy, məgər sizin yazdığınız bütün əsərlər bugnəcən çap olunub? Dünyada nadir yazıçılar vardır ki, onların bütün əsərləri sağlığında çap olunub. Məgər Mirzə Cəlil kimi geniş ədəbi və ictimai fəaliyyətlə məşğul olan bir insanın əsərlərinin hamısının sağlığında çapı mümkün idimi? Özü də çap işinin məhdud olduğu bir zamanda.
Mirzə Cəlilin bir çox əsərləri ölümündən sonra çap olunub. “Əhvaltlar” da onlardan biri… Nə yaxşı demirsiniz ki, bu əsəri gizlədib. Amma dediyinizdən belə çıxır. Oxuyun, bu da sizin üçün arqument: “Miladi tarixi ilə min səkkiz yüz doxsanıncı illərdə Nehrəm kəndində müəllim olduğum vaxt kəndlərimizdə qəribə hallar görərdim və gördüklərimi yazıya götürərdim. "Danabaş kəndinin əhvalatı" sərlövhədə Məhəmmədhəsən əminin eşşəyinin itməyini birinci dəfə hekayə surətində yazdım”. Böyük yazıçının yarımçıq qalmış “Tərcümeyi-halm”dandır.
Hekayənin nədən bəhs etməsini də elə öz dilindən eşidək: “Burada rəvayət olunur ki, nə tövr Danabaş kəndinin yüzbaşısı Xudayar koxa Məhəmmədhəsən adlı bir fəqir kişinin eşşəyini aparıb şəhərdə satır və o pula orada bir övrət siğə eləyir. Və halonki, Məhəmmədhəsən əmi var-yoxunu satıb bu eşşəyi almışdı və bir ayın müddətində bəsləyirdi ki, minib getsin Kərbəla ziyarətinə”. Bundan dəqiq və dürüst arqument ola bilərmi? Bu həm də hər iki əsər arasında yerlə göy qədər fərqin olduğunu sübutlayır. Sizin “dəyirmi masa”da Mirzə Cəlilə yağdırdığınız “nizamsız” iftiraları arqumentlərlə təkzib etməyə hazırıq. Çünki onlar özləri “güllə”yə cumurlar. Amma buna bir az vaxt lazımdır. Sağlıq olsun!
