Kulis.az Rəvan Cavidin "Şərqi Qərbə satan" yazıçı adlı yazısını təqdim edir.

Parisdə yaşayan beyrutlu yazar Amin Maalof əvvəlcə romanları ilə tanındı. Onun əsərləri arasında mədəniyyətimizə tanış olan və bəzən duyğularımıza xitab edən "Səmərqənd", "Şərqin limanları" və "Afrikalı Leo" var. Son "distopik" romanı olan "Empedoklun dostları"nda dünyada baş verənlərə dair biliklərinin yaratdığı bədbinliyi ifadə etdi və yaxşılığın qalib gəldiyi klassik sonluğu baş vermə ehtimalı sıfıra çox yaxın olan sürreal hadisə ilə əlaqələndirdi. İnsanların çata bilmədiyi dünyanın dərinliyində yaşayan yüksək sivilizasiyaya səfər. Lakin insan o sivilizasiyadan da dünyanın xaotik şəraitinə uyğunlaşa bilməyib qaçır!

Hələ romanlar yazmağa davam edərkən tarixi və siyasi baxımdan üstünlük təşkil edən, lakin bir sənətkar perspektivinin zənginliyini də əks etdirən, tez-tez romanlarının arxa planını xatırladan esseləri sayəsində Amin Maalofla sanki yenidən tanış olduq. "Ölümcül şəxsiyyətlər", "Sivilizasiyaların süqutu", "Dünya hakerlikdən uzaqda" bugünkü dünyaya və yaxın tarixə humanist nəzər salan esselərdir.

Maalof "Ölümcül şəxsiyyətlər" kitabında Qərbin, xüsusən də Qərbi Avropanın bəşəriyyəti "mayalandırdığını" deyir: "Bəşəriyyət planetar sivilizasiyanın doğulması üçün yetişmişdi, yumurta mayalanmağa hazır idi və Qərbi Avropa onu mayalandırdı. Kapitalizm, kommunizm, faşizm, psixoanaliz, ekologiya, elektrik, təyyarə, avtomobil, atom bombası, telefon, televiziya... insan haqları və qaz kameraları. Bəli, bunların hamısı, dünyanın xoşbəxtliyi və fəlakəti Qərbdən gəldi. Bu planetin harasında yaşamağımızdan asılı olmayaraq, indi istənilən modernləşmə Qərbləşmə deməkdir".

İndi necə, Qərb hələ də bizi "mayalandırır?" Hamımız qərbliyik indi?

Bir az hə, bir az da yox.

Bəşəriyyəti yaşadığımız dövrə daşıyacaq yaxşı və pis dəyərlər Şərqdə də var idi.

Halbuki Qərb onları kəşf etdi, patentləşdirdi, başqasından alsa da, möhür vurdu, kütləvi istehsal etdi, qablaşdırdı və satdı.

Maalofun yanaşması, hətta tənqidində geri çəkilməsə də, həm də Qərbin üstünlüyünü etiraf etmək deməkdir. Bu fikir müəllifin digər əsərlərində də öz əksini tapmışdır. O cümlədən bu gün bəhs etmək istədiyim "Labirint. Qərb və onun düşmənləri" esselər kitabında.

Əslində, Maalof bu günün suallarına cavab axtarır. Həm də o suallara elə kitabın ön sözündən etibarən cavab verməyə başlayır.

"Bu gün gözümüzün qarşısında baş verənlər doğrudanmı Qərbin tənəzzülüdür?"

Qərb hamının düşmənidirsə, bəs qərbin düşmənləri kimlərdir?

Bir deyil, iki deyil, çoxdurlar.

"Labirint"də bunlardan üçündən bəhs edilir. Yaponiya imperializmi, Sovet Rusiyası və Çin.

Müəllif bu kitabdan alına biləcək ibrətlərdən birini ön sözdə qeyd edir: "Bəşəriyyətin başında bir hegemon gücün lazım olduğunu güman etmək və bu gücün iki şərdən kiçiyi olacağına, bizi ən az alçaldacaq və boyunduruğunun ən yüngül olacağına ümid etməklə kifayətlənmək düzgün deyil. Onların heç biri - nə Çin, nə Amerika, nə Rusiya, nə Hindistan, nə İngiltərə, nə Almaniya, nə də Fransa, hətta bütün Avropaya belə bir mövqe nümayiş etdirməyə kömək etmir. Onlar istisnasız olaraq, hər şeyə qüdrətli bir mövqedə olsalar da, təkəbbürlü, yırtıcı, zülmkar və nifrət dolu bir sifətə bürünəcəklər".

İlk bərpa hekayəsi 1868-ci ildən başlayan Meiji İnqilabı ilə öz baş bəlasına qalib gələn Şoqunların hakimiyyəti altında təcrid olunmuş arxipelaqında yaşayan Yaponiyanın hekayəsidir.

Meiji nədir? Bu adı 15 yaşlı gənc hökmdar Mutsuhito özü üçün seçib. Mənası "Maarifçi idarə"dir. Bu, mənə bir az da Osmanlı "Konstitusion monarxiyasını" xatırladır. Amma onun arxasında duran iradə daha güclüdür. Məşvərət şuraları yaradılır. Qurumlar yenidən strukturlaşdırılır. Məktəblər açılır. Fabriklər, gəmiqayırma zavodları tikilir.

Dünyadan çox uzaqda, Sakit okeanın Asiya sahillərinə yaxın olan bu sakit ölkənin donanması 1905-ci ilin mayında, inqilabdan 40 il keçməmiş Yaponiya ilə Koreya arasındakı Susima boğazında yaponları qovmaq üçün gələn dünyanın böyük dövlətlərindən biri olan Rusiya imperiyasının donanmasını dənizin dibində dəfn etdi.

Bu hadisənin dünyaya böyük təsiri var.

Qərbin gücü altında olan bütün dünya xalqları yaponlara heyrandır. Türkiyə də ilk dövründə onlarla maraqlanır, İsmet İnönü vaxtında yaponlarla əməkdaşlıq etmək istəyirdi. Yaponlar isə "Orada belə bir inqilab ola bilməz" dedilər. Niyə? Yenə yaponlardan maraqlı cavab var: "Çünki siz Qərbə çox yaxınsınız..."

Maalof gözəl müşahidələri və düşündürücü şərhləri ilə yanaşı, bəşəriyyətin keçmişi və gələcəyə verdiyi mesajla bağlı aşağıdakı yekun müşahidəyə malikdir: Qərbə sistemli düşmənçilik edənlər zaman keçdikcə barbarlığa və irticaçılığa sürüklənirlər və sonda çarəsiz qalırlar və özlərini cəzalandırmalı olurlar.

Sonda bir neçə abzas ayırdığı "dinlə münasibət" məsələsində daha da ehtiyatsızlaşan müəllif "xüsusən də ilahi istinada əsaslananlar əksər bəşər cəmiyyətlərini zəhərləyir və getdikcə daha da pisləşirlər" deməklə, əsl niyyətini kitabın tematik tikişi üzərindən sızdırır. O, cinayət keçmişini və cinayət dosyesini araşdırdığı ölkələri unudub, qəfil cəzanı başqa ünvana göndərir. Qərbin sinəsindən və kürəyindən yığdığı xəncərləri dinin qəlbinə soxmaqda heç bir eyib görmür.

Məsələn, maraqlıdır ki, çalışqan atəşböcəyi kimi onlarla təfərrüatların üstünə tullanan Maalof həm Qərbin imperialist siyasəti, həm də onun guya qorxunc düşmənlərinin riyakarlığı ucbatından səbəbləri və nəticələri ilə onlarla ölkəni silkələyən, bir çox ölkədə sağalmayan yaralar buraxan "ərəb baharı" adlı prosesə əhəmiyyət vermir. Onun məşğul olduğu ölkələrin məsuliyyəti ucbatından bir əsrlik qanqrenaya çevrilmiş sionist işğalına və Fələstin müqavimətinə göz yumması əlamətdardır. O, Amerika Vətəndaş Müharibəsini tarixə qovuşmuş bir salnaməçi kimi səhifələrdə təsvir etdiyi kimi, Rusiyanın dəstəklədiyi Əsədin Suriyada törətdiyi qırğınlar və Çinin Şərqi Türküstandakı müasir assimilyasiya siyasəti ilə bağlı cəmi bir cümlə deməsi də düşündürücüdür.

Bu təhrif olunmuş yanaşmanın humanizm pərdəsi altında müstəmləkəçiliyi təbliğ etməyə cəhd edən və hətta Roma mərkəzli və xristian yönümlü olaraq qlobal sevgi və həmrəylik quran Dantenin məmurluğundan heç bir fərqi yoxdur. Tarixi prosesi ümumiləşdirən hekayələri didaktik və qaneedici olsa da, Maalof son nəticədə Qərb tərəfindən dünyanın qalan hissəsi üçün intizamlaşdırılmış müasir, ehtiyatlı humanizm təklif edir. O, davamlı olaraq Qərb sivilizasiyasının digər sivilizasiya dairələrindən daha çox ümumbəşəri dəyərlər meydana gətirdiyi ehtimalı ilə danışır. Onun sözlərinə görə, bu dəyərlər başqalarına düzgün çatdırılsa, heç bir problem olmayacaq. Onun dünyanın müxtəlif yerlərindəki cəmiyyətlərə tətbiq etdiyi xilas və müalicə reseptləri əslində şikəst bir aqressiya yaradır. Elə Maalofun doğulduğu yerdən azacıq aralıda olan Qəzza da bunun qurbanıdır.

• "Ulduz"lu görüşlər"in növbəti qonağı Azər Turan olub
• Nicky Katt 54 yaşında vəfat etdi
• İndiki şeirimizdə uğultu var