Kulis.az “Atamın xatirəsi” lahiyəsində tanınmış şair Malik Fərruxun qızı Günay Malikqızı ilə müsahibəni təqdim edir.

- Malik Fərrux necə insan, necə ata idi?

- Çox təvazökar, dünya malında gözü olmayan adam idi. Onun üçün çox ali anlayışlar vardı ki, bunların da maddiyyatla heç bir əlaqəsi yox idi. O, elə şeylərdən zövq alırdı ki, bəlkə də başqa adamlar onlardan zövq almazdı. Həmişə əncir, nar görəndə, atam yadıma düşür. Bu meyvələrin mövsümü yetişəndə, o, bizi çağırıb, ənciri, narı dörd yerə bölüb bizə göstərib deyirdi, baxın, Allah necə möcüzələr yaradıb. Təbiətdən zövq almağı bacarırdı. O, bu cür davranışları ilə mənə həmişə qeyri-adi adam təsiri bağışlayıb. Mənim yadıma gəlir ki, biz AzTv - yə onunla birgə gedəndə, adamlar ona yaxınlaşıb öz problemlərini danışırdılar. Beş dəqiqəlik yolu biz on beş dəqiqəyə gedirdik. Onda anama deyirdim ki, niyə o, bütün problemlərə qulaq asır? O zaman mən gənc idim. Ancaq illər keçəndən sonra, anladım ki, adamlar ona etibar edirmişlər, ürəklərini boşaldırmışlar.

Atamın bütün şeirlərini sevirəm. Onun şeirləri çox rahat əzbərlənir, yadda qalır. Mənası da tez başa düşülür. Atam özü də çox mütaliə edirdi. Yadıma gəlirdi ki, bizim evimizdə böyük kitabxana vardı. Anam, mən, bacılarım və qardaşım o kitabxanadan vaxtaşırı kitablar götürüb oxuyardıq. Hamımız orta məktəbdə Azərbaycan dili bölməsində oxusaq da, kitabları rus dilində mütaliə edirdik.

- Bir-birinizlə də rus dilində danışırdınız?

- Evdə yox. Biz yaşadığımız məhəllədə cəmi üç azərbaycanlı ailə vardı. Qalanları yəhudilər və ermənilər idi. Biz də rus dilini çox yaxşı bilirdik. Hətta mən birinci sinfə gedəndə məktəbdə demişdilər ki, bu uşağı rus bölməsinə qoyun, dili çox yaxşı bilir. Onda mənim atam razılaşmadı. Demişdi, mənim uşaqlarım ilk növbədə öz dillərində danışmağı bacarmalıdır. Elə də oldu. Amma biz rus dilində yaxşı öyrəndik, çünki bütün günü onların içərisində olurduq.

- Atanız Yazıçılar birliyinin üzvü olub. O zamanlar da öz qayda qanunları vardı. Sizcə atanızın ədəbi mühitdə, xətrinə dəyənlər, onu incidənlər olurdu?

- O, insanlara güvənirdi. Onun bir dostu vardı, o vaxtı televiziyaya rəhbər gələndə, atam deyib ki, o, mənim dostumdur. Ancaq bir müddət sonra elə dost adam dediyi rəhbər televiziyada bir çox işçini çıxardıb, onların arasında atamın da adı vardı. Atam hardasa bir il işsiz qalmışdı, sonradan yenidən işə bərpa olunmuşdu. Yəni ola bilsin ki, onun xətrinə dəyənlər, onu incidənlər olmuşdu. Bəlkə də ən yaxın ətrafından olan insanlar belə onun xətrinə dəyib. Amma bu haqda heç vaxt danışmazdı. Bir şeyi çox dəqiq bilirəm ki, o, bizimlə, ailəsi ilə çox xoşbəxt idi. O, evə girəndə, qəribə bir əhval, ovqat yaranırdı. Hamımız sevinirdik, süfrə başına mütləq birgə əyləşərdik. Çox şən, xoşbəxt adam idi. Yadıma gəlir ki, məndən on bir yaş balaca olan balaca bacım dünyaya gələndə, çox şad idi. Adamlar təəccüblənirdilər ki, necə ola bilər, bir insan dördüncü övladının, üçüncü qızının doğulmasına bu qədər sevinə bilər? Amma sizi əmin edirəm ki, bizim evdə hətta beşinci qız doğulsa belə o, xoşbəxt olardı.

- Jurnalistikaya gəlişinizdə atanızın rolu vardı?

- Jurnalistikanı uşaqlıqdan xoşlamışdım. Atamın rolu yəqin ki, olub. Olmaması mümkün deyil. Ancaq atam heç vaxt istəmirdi mən jurnalist olum. Həmişə etiraz edirdi. Deyirdi ki, qadın üçün çətin sənətdir. Bəlkə də onların vaxtında bu sənətə başqa cür baxırmışlar. Amma mən atamın bu barədə dedikləri ilə sonra rastlaşdım, onu başa düşdüm və ona haqq verdim.

- Konkret nələrlə rastlaşdınız?

- Jurnalistika elə bir sənətdir ki, orda hamı özünə hesabat verməlidir. Mən sonralar deyilən sözün ağırlığı, deyilməyən sözün məsuliyyəti ilə rastlaşdım. Onda düşündüm ki, gərək atama qulaq asardım. Amma bu çox sonralar oldu. Yəqin ki, mən və atam kimi adamlar özlərinə bu hesabatı verir. Sizə bir söz deyim, atam dünyasını çox tez dəyişdi. Amma ölümündən üç il əvvəl o, infarkt keçirmişdi. Həmişə anam deyir ki, “Malik şəhid oldu”. Onunla razılaşıram, çünki, müharibənin qurbanları təkcə səngərdə dünyasını dəyişən insanlar deyil. Şükür, bu günə! İgid oğlanlarımızın hesabına qalib olduq. Bu günü atamın görməsini çox istərdim. Onun qəlbi Laçınla bir döyünürdü. O yazdığı şerlərindəki doğma eli üçün darixirdi. Çox darıxırdı... Laçını görmək istəyirdi. Laçınsızlıq dayandırdı mənim atamın ürəyini.... Çox nəcib, ürəyu yumşaq, gözəl insan idi. Heyif... Heyif ki, bu gözəl qələbəni görmədi. Birinci Qarabağ müharibəsində, elə ondan sonra da o qədər gözəl insaın həyatı yarıda qırıldı ki, bunu yada salanda istər istəməz pis olursan. (ağlayır).

- Laçını sevirdi...

- Çox. O, Laçını da, oranın insanlarını çox sevirdi. Müharibə ərəfəsində biz təzə ev almışdıq. Evimiz təmirsiz idi. Bir dəfə anam ona dedi ki, evi təmir etdirək, atam dedi ki, mən ev təmir etdirə bilmərəm, mənim elim-obam küçələrdədi (ağlayır).

İndi mən onun yoxluğunu elə çox hiss edirəm... Hərdən yoldaşıma deyirəm ki, biz ürəyimizə çox şey salmayaq, çox kədərlənməyək. Çünki insan fikirdən, dərddən gənc yaşda vəfat edir. İstəyirəm ki, övladın yanında olaq. Valideynsiz yaşamaq çətindir. Mənim yadıma gəlir, Şuşa işğal olunanda, atam günlərlə danışmadı, susdu. Ona Şuşanın, Laçının işğalı çox pis təsir etmişdi.

Bir dəfə səhər vaxtı işə hazırlaşırdım. Atam televizora baxırdı, birdən mənə dedi ki, insan yaşlandıqca torpaq onu özünə çəkir. Mən də ona dedim ki, sən axı yaşlı deyilsən. Dedi yox, yaşım artdıqca, torpağımı istəyirəm. Laçının işğalından sonra atam qəmginləşdi, əvvəlki, şən deyib-gülən insan elə bil, harasa çıxıb getmişdi. Onun Laçına aid şeirlərini oxuyanda da, görürsən ki, onun torpağı ilə böyük bir bağlantısı olub. İndi hərdən deyirlər ki, bəlkə nə zamansa, ermənilərlə diplomatik də olsa, yoldaşlıq, dostluq münasibətlərimiz yarandı. Amma mən deyirəm ki, atamın torpağına görə vaxtsız gedişini, Laçında dəfn oluna bilməməsini heç vaxt ermənilərə bağışlaya bilmərəm.

- Laçınla bağlı nə arzusu vardı?

- Həmişə anama deyirdi ki, mən dağ adamıyam. Yaşlanandan sonra biz Laçına köçüb orda yaşayarıq. Mən atla gələrəm, sən də mənə bulaqdan su gətirib verərsən. O, atla gəzmək istədiyi yerləri gəzə bilmədi...

Bir nəfərin ölümü faciə, yüz nəfərin ölümü statistikadır deyirlər. Əslində isə biz həmin ölümlərin hamısına tək-tək baxsaq, görərik o ölümlərin hər biri təklikdə faciədir. Mən də Qarabağ müharibəsinə həmişə atamın ölümünün faciəsi ilə baxıram. Mən müharibənin zərbəsini atamın ölümü ilə aldım. Müharibə olmasaydı, atam çox yaşayardı.

- Laçın işğaldan azad olunandan sonra hansı hisləri keçirdiniz?

- Çox xoşbəxtəm. Biz inanırdıq ki, Laçın əvvəl-axır işğaldan azad olunacaq. Şəxsən mən, bizim ailəmiz həmişə Laçının bizim olacağına inanmışıq. Şükür ki, Azərbaycan ordusu, Ali baş komandan bu inamımızı həqiqətə çevirdi. Laçın tək laçınlıların deyil, hamımızındır. Mənim atam, anam, babalarım orda anadan olublar. Laçın, el-oba həsrəti ilə bu dünyadan köçən insanların hamısını xatırladım. Onların da bu gün ruhu yəqin ki, şaddır. Allah şəhidlərimizə rəhmət etsin. Biz bu sevincimizi onlara borcluyuq. Ağladıq, sevindik. Həm də şəhidlərimiz üçün ağladıq ki, onlar bu günləri bizə yaşatdılar.

- Günay xanım, Malik Fərruxun sözlərinə çox gözəl mahnılar bəstələnib. Amma bu mahnıların sözlərinin ona aid olmasını çox az adam bilir. Sizə elə gəlmir ki, atanızın yaradıcılığı kölgədədir?

- Bəli, haqlısınız. Hələ o vaxtlar onun şeirlərinə bəstələnən mahnılara efirdən qulaq asanda, deyirdim, ata, sənin adını çəkmədilər. Deyirdi, sən bu mahnının mənim olduğunu bilirsən? Cavab verirdim ki, hə. Deyirdi, bu mənə bəsdir. Amma yəqin ki, biz də onu layiqincə, yetəri qədər təbliğ edə bilmədik. Mən özümü bu barədə çox günahkar hiss edirəm. Hərdən yoldaşıma deyirəm ki, mən çox qorxuram ki, birdən mənə nəsə olar, atamın yaradıcılığı barədə heç nə edə bilmərəm. Düzdür, atamın şeirlərinə yazılan mahnılar çox gözəldir, məşhur insanlar tərəfindən ifa olunub və bu günə qədər də unudulmayıb. Onun yaradıcılığına xalq qiymət verib. Ona sevgi tükənmir, gənc müğənnilər indi də onun şeirlərinə müraciət edir. Amma onun yubileyi ilə bağlı, misalçün hansısa fəxri adın verilməsi haqqında heç nə olunmur.

- Atanızın ölümündən otuz ildən çox vaxt keçib. Kifayət qədər də ritmik həyat tərziniz var. Bu otuz ildə atanızı unudulmağa, yaddan çıxmağa qoymayan nədir?

- O, çox yaxşı insan idi. Ötüb gedən illər heç nəyi unutdurmur, bir övladım var. İndi atamı bir valideyn kimi daha yaxşı hiss edirəm. Bu gün atamın yoxluğu mənə daha çox təsir edir.

Anam həmişə deyir ki, mən sizdən arxayın və rahatam. Çünki sizin atanız yaxşı kişi olub. Atam sağ olanda anam hərdən qardaşıma acıqlanırdı. Atam da deyirdi, dəymə, işin olmasın. Onun tərbiyəsini Fərrux, Dadaş, ondan əvvəlki babaları verib. Başlayırdı bir-bir babalarının adını sadalamağa (gülür).

Təbii ki, mən onu bir ata kimi çox yaxşı xatırlayıram. Ağlayanda da onu ata kimi ağlayıram. Amma həm də bilirəm ki, o, təkcə bizim evdən yox, eldən gedib. O, sağ olsaydı, daha çox şeirlər yazardı, kitablarını çap etdirərdi, daha çox gənc onun yaradıcılığından təsirlənib şair olardı. Yəni atamı həm də elin itkisi kimi xatırlayıb, yad edirəm. Və bunu bütün məsuliyyətimlə sizə deyirəm ki, çox adam onun haqqında məhz belə düşünür. Onun haqqında heç kim boğazdan yuxarı danışmır. Onu həmişə gözəl xatırlayıblar.

- Onun itkisini yəqin ki, bu cür xatirələrlə kompensasiya edirsiniz?

- Əlbəttə. Yaxşı bir adamın övladı olmaq çox gözəl hisdir. Mənə dəfələrlə onun dostları, tanışları bu sözləri deyiblər. Sənin atan bir mələk idi, sən yaxşı kişinin qızısan.

- Yuxuda görürsünüz?

- İndi yox. Amma əvvəllər, qızım anadan olmazdan əvvəl yuxuda görürdüm onu. Axır vaxtlar isə heç yuxuma gəlmir.

- Ən çox nə zaman ona ehtiyac duymusunuz?

- Çətinliklərim, problemim olanda onu axtarıram. Özümün, bacılarımın toyunda gözüm atamı gəzirdi...

Mənim anam başqa cür qadındır. Ona görə də biz heç birimiz heç bir toyda ağlamamışıq. Anam qoymayıb. Deyib, ölüm haqdır, hamı ölür. Toya göz yaşı qatmayın. İndi çox istərdim ki, o, qızımı, bacılarımın uşaqlarını görsün, onlarla baba kimi vaxt keçirsin. Yəni o, nə nişan, nə toy, nə də nəvə görməyib. Biz elə məktəbi bitirdik, universitetə daxil olduq, dünyadan köçdü.

- Günay xanım, atanızın son gününü necə xatırlayırsınız?

- Rəhmətə getməzdən bir gün əvvəl axşam tərəfi mənə dedi ki, bir az ağrıyıram. Səhəri gün hamımız sağollaşıb evdən çıxdıq. Mən işə getdim. Axşam saat beşdə efirə çıxdım. Efirdən çıxandan sonra uşaqlar mənə yaxınlaşıb dedilər ki, Günay, sən evə get, atan deyəsən, yaxşı deyil. Mən də heç cür inanmırdım ki, o ölə bilər. Ümumiyyətlə bu fikir ağlıma da gəlmirdi. Uşaqlara dedim, onda gedim, atama dəyim, gəlib növbəti efirə də çıxaram. Mən o vaxta qədər ölümün nə olduğunu bilmirdim. İnsan həmin anı yaşamayana qədər bu barədə düşünmür.

İş yoldaşımla birgə evimizə getdim, qapıda qardaşım ağlaya-ağlaya məni qarşıladı. Dedi, Günay, sən güclü olmalısan, anaya, bacılara dayaq olmalısan. Amma mən yenə heç nə başa düşmədim. Dedim, narahat olma, yekə kişisən, belə olmaz. Ata özünü pis hiss edir, düzələcək. Amma yadımdadı ki, biz evimizə girən kimi anam dedi, “papan” ölüb. Onda mən başladım ağlamağa. Sonralar mən anama dedim ki, sən niyə o xəbəri mənə elə tez dedin? Cavab verdi ki, gizlətməyin mənası yox idi. Onsuz da üç addım atandan sonra biləcəkdin.

- Hansısa vəsiyyəti, son sözü olmamışdı?

- Yox, heç nə. Anam da həmişə deyir ki, mənə heç nə demədi son dəfə... Anam ondan sonra çox çətinliklər çəkib. Dörd uşaqla tək-tənha qalıb. Atamın son nəfəsində yanında Aynur bacım olub. Çünki anam görüb ki, atamın halı pisləşir, qaçıb ki, qonşulardan kimisə çağırsın. Bacım Aynur deyir, atamın başını qucağıma aldım, gördüm artıq o, son nəfəsini verir.

- Sonra düşünmədiniz ki, kaş, bacınızın yerinə atanınzın yanında son dəfə siz olardınız?

- Yox. Düşünürəm ki, elə yaxşı ki, Aynur olub. O, daha güclüdür. Atam da elə bil, bizim içimizdən onu seçdi son nəfəsində. Nə Zöhrab, nə Qəmər, nə də mən onun yanında ola bilməzdik. Həmin məqamda atamın yanında ancaq Aynur ola bilərdi. O, da oldu. Sonralar bacım dedi ki, mən efirdə olan zaman atam otağa girib, mənə salam verib, hamama girib əl-üzünü yuyanda yerə yıxılıb. Anam qonşuları çağırana qədər atam Aynurun qucağında keçinib. Onun ölümü hardasa otuz saniyə çəkib.

Ölüm 30 saniyə çəkə bilər. Əsas o 30 saniyəyə qədər yaşadıqlarındır. Atam 49 il yaşadı. Tez ayrıldı bizdən, amma, özündən sonra yaşından, böyük bir dünya qoydu. Mən o dünyanın bir parçası olduğum üçün xoşbəxtəm.

Foto: İlkin Nəbiyev

• “Sənətkarın dostu” layihəsi davam edir
• Bakı Dövlət Universiteti ilə Milli Kitabxana arasında memorandum imzalanıb
• Nikol Kidmanın ən böyük qorxusu