Kulis.az Xocalı faciəsinin 26-cı ildönümü münasibəti ilə Qarabağ mövzusunda yazılmış seçmə şeirləri təqdim edir.
Məmməd Araz
Dilənçi qaçqın
İlahi, varımdan yox oldum bu gün,
Mən öz yumruğumdan yıxıldım bu gün.
Elə bil dağ uçdu başıma birdən,
Bir uşaq dayandı qarşımda birdən.
Əl açdı, "rəhm edin", qaçqınıq - dedi:
Bir az aralıda dayanan qadın
Uşağın sözünü təsdiq elədi:
"Qaçqınıq - dedi"
Uşaq da ananı təsdiq elədi:
"Qaçqınıq - dedi".
İlahi, ilahi, yurd dağılarsa,
Qayalar, dağlar da sökülüb gələr.
Çaylar, bulaqlar da tökülüb gələr
Dərə aşağı...
Şirlər balasını öyrətməz belə,
Qurdlar balasını öyrətməz belə,
Quzğunlar, qartallar öyrətməz belə,
İlanlar - çayanlar öyrətməz belə,
"Kişiyəm" - deyənlər öyrətməz belə,
Bu da azadlıqdır, bəlkə, ilahi.
Dilənçi yetirir ölkə, ilahi!
Vuruşa bilərmi dilənçi sabah?
Kimə arxalana bu ölkə sabah...
Bir sürü canavar yığaq bəlkə biz,
Göndərək bizimçün vuruşa bəlkə,
Bir mərmi yükləyək hər quşa bəlkə,
Göndərək bizimçün vuruşa bəlkə...
Daşlara süd verən yurdum hardasan?
"Vətənim!" - hayqıran ordum, hardasan!
İlahi, kardımı, kordumu dünya!
Bu ağ həqiqəti görmürmü dünya?!
May, 1992
Tofiq Bayram
Qarabağı vermərəm!
Bütün aləm danışır
mənim səxavətimdən,
Dostlara pay verəndə
bahasını verərəm.
Qonağa süfrə açıb
öz halal nemətimdən,
Evimin ipəyini,
xarasını verərəm.
Lazım gəlsə yolunda
keçib, can sərvətimdən
Çıxarıb ürəyimin
parasını verərəm.
Kimlər ki, şəfqət tapır
öz ana təbiətimdən
Dərman kimi dağların
havasını verərəm.
Fəqət dağı vermərəm,
Mən heç zaman dönmərəm.
Fikrimdən, niyyətimdən,
lazım gəlsə, gözümün
Qarasını verərəm,
Qarabağı vermərəm!
Əgər yer-göy dağılıb,
dönsə baharım qışa
Parça-parça doğranıb,
yem olsam da qurd-quşa
Allah da göydən enib,
başlasa yalvarışa
Qara keşiş yumşalıb,
Kərəm ilə barışa
Göyçə gölü birləşib,
Göy-gölümlə qarışa
Yüz-yüz çaya Turşsutək
bir bulağı vermərəm
Mən canımı verərəm
Qarabağı vermərəm!
Bu necə qonşuluqdu,
üzük mənim qaş onun?
Mən öz başımdan keçim
çiynimdəki baş onun?
Torpağımdan pay verim
olsun könlü xoş onun?
Bu Qarabağ nə vaxtdan
məskəni olmuş onun?
Əli sınsın tarixi
belə düzüb, qoşanın.
Gözüm yoxdur üstündə
bircə qara daşının
Ağ dumanlar gəlinlik
duvağıdır Şuşanın.
Mən gəlinin üzündən
o duvağı vermərəm.
Namusum, ismətimdir
Qarabağı vermərəm!
Bu nə oyundu? - deyib
Vaqif qalxar məzardan,
Məqbərəsi od tutub
əriyər intizardan.
Lənət daşı yağdırar
Xan qızı daş hasardan.
Görən Üzeyir bəyə
çatıbdır bu səs hardan,
Qarabağın çənidir
tunc heykəli bozardan.
Nərə çəkir Koroğlu
cəngi çalır saz hardan.
Qıratdımı şığıyan
göyə qalxır toz hardan?
Çıxıb cıdır düzünə Nigar,
Xan Eyvaz hardan.
Kür burdan hay qoparır
kükrəyir Araz ordan.
Vətən satlıq mal deyil
əl çəkin bu bazardan.
Millətçilik deyilən
ən dəhşətli azardan.
Millət xilas olmasa
qurtarmaz ahu-zardan
Torpağıma girişən
Qarabağa gor eşən
Hər növ mərdi-məzardan,
cana doyub deyirəm
Əlin qopmasa ordan
köynəyim bayraq olub,
Seçilməz laləzardan,
mən əsgərəm əlimdən
O bayrağı vermərəm,
öz canımı verərəm,
Qarabağı vermərəm!
Fikrət Qoca
Qaçqın gəlinə
Yayda yaylağa gedərlər,
Səni sürdülər arana
Yayın cırcırama çağı
Mən də duz basdım yarana.
Xəyalın dağlar qoynunda,
Yarpızlı dovğa bulayır.
Dağda sənsiz qalan yurdun
Axşam qurd olub ulayır.
Evi viran qalan bacım,
Gözü-könlü talan bacım.
Ala gözə bulud qonur,
Göz yaşın qəlbinə axır.
Sinəni yandırır, yaxır,
Yuxarıdan tanrı baxır,
"Yaxan düymələ, düymələ".
Yollar uzun, dağlar uzaq,
Bu dərd varaqlara sığmaz,
Bu dərdi yollara yazaq.
Eyvanda qalan kitabı
İndi külək varaqlayır.
Siz dərəyə qaçan yerdə,
Hələ də bulaq ağlayır.
Məhlədə qalan yüyrüyü
Hansı xəyal yırğalayır?
Ağzı açıq qalan evlər
Axşam qurd olub ulayır.
Xəyal zəncir qırar qaçar,
O səsdən ürək çapalar,
Ürəyin sinəndən uçar,
"Yaxan düymələ, düymələ".
Bir gün köçün dönər geri,
Gözündə ümid işığı,
Ürəyində yanıq yeri…
Yurd üçün susuz dodağın,
"Oxqay" - deyib öpər yeri.
Darvazasız məhlələrin,
Divarı, daşı kövrələr.
Ürəyimdə daşa dönmüş,
Gözümün yaşı kövrələr,
Susub qəlbimdə inlərəm:
"Bəndləri uçuq ellərim,
Yaxası açıq evlərim,
Yaxan düymələ, düymələ".
Zəlimxan Yaqub
Xocalım, ay Xocalım
Bu dağların qoynunda yaşıl bir kənd varıydı,
Əlvan saray, güllü bağ, gen aynabənd varıydı.
Neçə dodağı şəkər, söhbəti qənd varıydı,
Neçə incəbel gözəl, zülfü kəmənd varıydı.
Yoxdu daha, nağıldı,
İtdi, batdı, dağıldı.
Mənim şirin qafiyəm, mənim üçcə hecalım,
Xocalım, ay Xocalım!
Ağzından alov saçan silahlar yedi səni,
İştahalar, nəfslər, tamahlar yedi səni.
Bağışlanmaz, yuyulmaz günahlar yedi səni,
Göydə Allahı danan “allah”lar yedi səni,
Heç Allah götürərmi qisasımı gec alım?
Xocalım, ay Xocalım!
Neçə ki yer üzündə yamanlar, pislər yaşar,
İçi dolu qurd olan nankor xəbislər yaşar,
Dumanlı beyinlərdə dumanlı hisslər yaşar,
Neçə ki bu şeytanlar, cinlər, iblislər yaşar,
Gərək hər gün, hər saat yağılardan öc alım,
Xocalım, ay Xocalım!
Quruyub cadar olmuş dodaqlara nə deyim?
Kəsilmiş biləklərə, barmaqlara nə deyim?
Qar içində buz olmuş ayaqlara nə deyim?
Yaxınlar eşitmirsə, uzaqlara nə deyim?
Tanrı rəva bilməsin, mən bu dərdlə qocalım,
Xocalım, ay Xocalım!
Nə möcüzə göstərim, nə cürə imkan tapım,
Qan itirən kəslərin damarına qan tapım?
Hansı yolu seçim ki, dərdinə dərman tapım,
Amansız cəmiyyətdə sənə nə aman tapım?
Millətəmi güvənim, torpaqdanmı güc alım?
Xocalım, ay Xocalım!
Sənə yas verənlərə yas dalınca yas gərək,
İgidlərim öyməli, oğullarım xas gərək.
Dəmirdən geyim gərək, poladdan libas gərək,
Ölümə ölüm gərək, qisasa qisas gərək,
Gərək səndən ötəri qala yıxım, bürc alım,
Xocalım, ay Xocalım!
Həyat şirin, yol çətin, ölüm ucuz, can baha,
Baş qaldırıb ağrılar, dözmür ürəklər daha.
Təslim olmaq yaraşmaz bu gün ağrıya, aha,
Yalvarmaq istəyirəm peyğəmbərə, Allaha,
Haqqımı qaytarmağa bir ömür də borc alım,
Xocalım, ay Xocalım!
Töküldülər üstünə quduz kimi, ac kimi,
Şumladılar yer kimi, qırdılar ağac kimi,
Dağıtdılar çöllərə əsir, yalavac kimi.
Səni qaldırammasam başım üstə tac kimi,
Tarixin yaddaşında çətin qalxım, ucalım,
Xocalım, ay Xocalım!
Bizdən ürək istədin, ürək vermədik sənə,
Bizdən kömək istədin, kömək vermədik sənə,
Bizdən qanad istədin, lələk vermədik sənə.
Aylarla su vermədik, çörək vermədik sənə,
Buraxdıq özbaşına əlimizdən cənnəti,
Sənsiz nəyimə gərək Məkkə görüm, Hac alım,
Xocalım, ay Xocalım!
Təzədən yandı xallar muğamın nəvasında,
Bayquşlar ötür bu gün bülbülün yuvasında.
Biqeyrət oğulların şan-şöhrət havasında,
Kəmfürsət övladların vəzifə davasında,
Harayına çatmağa tapılmadı macalım,
Xocalım, ay Xocalım!
Yerbəyer eləməmiş sevincimi, dərdimi,
Bir-birindən seçməmiş mərdimi, namərdimi,
Əjdahalar əlindən qurtarmamış yurdumu.
Tanrının qırmancına döndərməmiş ordumu.
Qoy gəlməsin ölümüm, qoy çatmasın əcəlim,
Xocalım, ay Xocalım!
Xocalım, ay Xocalım!!!
31 yanvar 1997
Sabir Rüstəmxanlı
Halımı sorma
Nəyi itirmişdim, nəyi qazandım,
Harda şaxta vurdu, harda qızındım?
Ömrün payızıdı,
Halımı sorma!
Bu da bir yazıdı,
Halımı sorma!
Vətənim yaralı, elim yaralı,
Ürəyim yaralı, əlim yaralı
Qaçqınam, köçkünəm -
Halımı sorma!
Sıx məni köksünə,
Halımı sorma!
Yarımçıq ürəklə - sevgimiz haram,
Mən belə səadət arzulamaram
Şəhidəm, itkinəm -
Halımı sorma!
Qisas gününəcən -
Halımı sorma!
Bəhmən Vətənoğlu
Darıxdım
Axşam da qəribdi, mən də qəribəm,
Nələr ürəyimdən keçdi darıxdım.
Zalım ayrılığın kamil ovçusu,
Ox atdı sinəmi deşdi, darıxdım.
Nə kövrək saatdı, nə kövrək andı,
Nəfəsim təngidi, ürəyim yandı.
Kəpəzdən bir əlçim bulud boylandı,
Xəyal uzaqlara uçdu, darıxdım.
Qoy yazım varağı, qalmasın ağı,
Kim çəkər həsrəti Bəhmənsayağı!
Çox da müqəddəsdir Gəncə torpağı,
Kəlbəcər yadıma düşdü, darıxdım.
Sücaət
Mən yaxşı bilirəm...
Mən yaxşı bilirəm qaçqınlıq nədir,
Mən yaxşı bilirəm "köç" nə deməkdir.
Doğma qardaşın da himayəsinə,
Sığınıb yaşamaq "heç nə" deməkdir.
Saxla qürurunu, get özün yaşa!
Çox da bel bağlama dosta, qardaşa.
Mən yaxşı bilirəm dildə "Düz başa -
Buyur" nə deməkdir, "keç" nə deməkdir.
İnsan göz dikibdi insan ətinə,
Dövran acıyarmı Sücaətinə?!
Mən yaxşı bilirəm: "Düşsən çətinə-
Utanma,yanıma qaç” - nə deməkdir.
Kərim Kərimli
Salam, Şuşam!
Salam, Şuşam, iki gözüm, əzizim!
Sürünüm yollarında mən dizin-dizin.
Sürtüm üz-gözümü “sürünçək” daşlarına,
Açım qollarımı gur sel yağışlarına,
Küləklərin oxşasın pərişan tellərimi,
Haraylayım, haylayım didərgin ellərimi.
Salam, Şuşam, mənim şəhdim, şəkərim!
Salam, Şuşam, mənim şəhid şəhərim!
Salam, Şuşam!
Oğulları qırılmış, kişiləri vurulmuş,
Od içində boğulmuş, qan içində yuyulmuş,
Buludları doluxmuş, çiçəkləri soluxmuş,
Körpələri qocalmış, qocaları yorulmuş,
Qananı “nadan” olmuş, nadanı “qanan” olmuş
Üfüqləri qaralmış, adamları saralmış,
Salam, Şuşam, tale ülkərim, salam!
Var ikən yox olan şəhərim, salam.
Salam Şuşam!
Xanimanı dağılmış, oy... yurdu yağmalanmış.
Sarayları sökülmüş, var-dövləti talanmış,
Min illik xəzinəsi tonqallara qalanmış,
Min cür böhtan, yalanla günahsız damğalanmış,
Uğrunda övlad qanı sellənmiş, laxtalanmış,
Ramizini itirmiş, çalın-çarpaz dağlanmış,
Salam, Şuşam, unudulmuş şəhərim!
Haqqına daş basılmış susdurulmuş şəhərim!
Salam, Şuşam!
Keçəydim yollarından elə payi-piyada,
İçəydim sularından min ləzzət dada-dada.
Qucaydım dağlarının başında buludları,
Görəydim mən ölməmiş o doğmaca yurdları.
Topa-topa daşlara lopa-lopa qar yağa,
Xizəkli körpələrin şütüsünlər sol-sağa.
Qarqar daşsın yaz ağzı, sellər, sular hayqırsın,
Şimşəklərin kişnəsin, qartalların qıy vursun.
Salam, Şuşam, basılmış basılmazım!
Gözgörəti satılmış basılmazım!
Salam, Şuşam!
Salam, Şuşam, siyasətin qurbanı!
Aman! Şuşam-xəyanətin qurbanı!?
Şuşasız bu ölkə Vətən deyilmiş,
Sənə bu dünyada da heç tən deyilmiş,
Gələcəm qoynuna dizlərim üstdə,
Ölsəm, Xarıbülbül məzarım üstdə,
Qalsam, bir daş kimi yonsunlar məni,
Uçuq divarına qoysunlar məni.
Salam Şuşam, iki gözüm, əzizim!
Sürünüm yollarında mən dizin-dizin...
Bakı 1993
Murad Köhnəqala
Ziyarət
Məkkəyə gedirsən ziyarətə
Cəhənnəmə,
gedirsən ziyarətə
Ziyarət ziyafət deyil
Ayağı aç
qarnı yalın
cocuq var nə qədər
zarafat deyil
Məkkəyə getmirsən
Sən məzhəkəyə gedirsən
Mənim ağzım əyilməz
Sənin ağlın əyilib
Səccadəyə qul olunca
Get bir yetimin saçını öp
Ərəbin daşını öpüncə
Xəritədə Laçını öp!
İlham Qəhrəman
Gedəcəm
Başımı götürüb çıxacam evdən,
O əsir dağları deyib gedəcəm.
Yoluma yeməyə çörək qoymayın,
Yol boyu həsrəti yeyib gedəcəm.
Gülün dəli üçün, havalı üçün,
Havalı başımın yığvalı üçün,
Birdən qayıtmadım - halallıq üçün,
Dədəmə, nənəmə dəyib gedəcəm.
Quşlar göy üzündə səf bağlasınlar,
İlham nələr çəkdi, hesablasınlar...
Deyin, ovçulara səhv salmasınlar,
Canavar dərisi geyib gedəcəm.
Şərif Ağayar
Humanizm
O dağın ətəyindəki kəndi görürsənmi
sakit və xoşbəxt həyatıyla
qibtə hissi doğurur adamda
evləri biri-birinin sobasına qızınacaq qədər yaxın
ağacları baş-başa verib pıçıldaşır küləklərin eşqinə
adamları mehriban
qızları gözəl
gəlinləri həyalı
itləri qonağa hürməz heç zaman
azan səsiylə oyanır o kənd
şəhadət kəlməsiylə yuxuya gedir
hücum etməli o kəndə!
kişilərini yerindəcə güllələməli
ağzı dualı qocalarını ağaclara sarıyıb yandırmalı
uşaqlarını dəmir borulara doldurub qaynaq etməli
hücum etməli o kəndə
qızlarını zorlamalı
saçından yapışıb sürüməli hamilə gəlinlərin
şişman qarınlarını nallı çəkmələrlə təpikləməli
süngüylə yırtıb çıxarmalı
canına yenicə qan hopmuş rüşeymləri
hücum etməli o kəndə
bağdakı itlərə belə aman verməməli
evlərin hamısına od vurmalı
dünyanın gözündən yayınıb
sakit bir guşədə şad-xürrəm yaşamağın
nə demək olduğunu anlatmalı onlara
darmadağın etməli o kəndi!
bir nəfər belə sağ buraxmamalı
…sağ buraxmamalı bir kimsəni
o kəndin acılarıyla yaşamağına qıymamalı
Zahir Əzəmət
Əsgər məktubu
sizə zəfər gətirəcəyik
bizə məktub yazın heç olmasa
sətirlərdən ürəyiniz boy versin
səbirlə dinləyin şikəst qayıdan
əsgər yoldaşlarımızın gecə sayıqlamalarını
üz çevirib getməyin uşaqlarımız dilənəndə
su verin
çörək verin!
atalarımıza siqaret
analarımıza ürək-dirək verin…
sizə zəfər gətirəcəyik
bizə barıt qoxusu dadmayan
səhər saxlayın
bir az günəş
bir az dəniz…
bir az da soyuq xırdalan pivəsi
şəxsən mənim üçün
və sevməyin ay əclaflar
bizi gözləyən qadınları...
Aqşin Yenisey
26 fevral 1992
Sudan keçərkən adamlar
Aldatmaq üçün düşməni
Kişiyə oxşadı su
Qadına oxşadı su
Qarışdı kişi və qadın sular
Su gözlü çocuqlar doğdu çay.
İlk dəfə deyildi ki,
Böyüklər kimi öldürülürdü çocuqlar
Balaca cənazələri
Böyüklərin cəsədləri arasında
Bir “və” bağlayıcısı
Dəhşət önündə
Səsə çevrildi çocuqlar
çocuq səsin, səs çölün içində gizləndi
Səs çölün balasıydı
Sonsuzdur səssiz çöl!
Çocuq qadının, səs çölün balasımı?
Balası...
Çocuq və səs
Görən hara getdilər bəs?
Çöl və qadın
Qan izinə üz tutub
Gəzər balalarını
Qan izi ümid yoludur.
Pərviz Axund
Hana quracaqdı anam
Hana quracaqdı anam
Bir qucaq yun əyirdi də
Yel döyürdü qapımızı
Biz köçüncə döyürdü də
Hər yerdə qıran-qırana...
Dağdan yol aldıq arana
İt hürdü bizim karvana
Arxamızca yüyürdü də!
Gözüm gördü bir qayanı
Yəqin qürbətdi o yanı
Atam bu əclaf dünyanı
Aradabir söyürdü də
Fələk, susursan niyə sən?
Çox şey bilirsən guya sən?
Xətrinə dəydim deyəsən,
Fikir vermə... şeirdi də...
Ramil Əhməd
Müharibədən sonra
Müharibədə ayağını, qolunu
itirmiş kişilərdən qorxub
qaçardıq həmişə...
Hərdən yuxuma girirdi
Qədim kişinin itkin əlləri,
tutub boğurdu məni.
Böyük uşaqlar ölümün
nə demək olduğunu bildiyindən
başa düşürdülər atalarının öldüyünü.
Analarından gizlədərdilər
küçədə döyüldüklərini.
Taxtadan tapança düzəldərdilər
atalarının qisasını almağa...
Canavarlar Qarabağda qaldı,
hərə əlində bir ovuc torpaq,
ağzında bir qurtum su,
ciyərlərində bir udum hava gətirdi ordan...
Sözlü qızlar sevgilərini
qaçaqaçda salıb itirdilər.
Hər şəhid bir ananın ümidiydi,
məryəm qızların toppuş
çocuqlarının atasıydı...
Hər evə böyüdülmüş
bir əsgər şəkli qaldı və...
qızlar bu şəkillərə baxıb doğdular...
Bu şəkil çocuqlar öz atalarının ögey balalarıydı...
Nə qonşulardan bir havar varıydı,
nə qohumlardan.
Neçə gündü tifilləri ac qalan
dul Sürəyya
pəncərə önündə çarmıxa çəkilmişdi,
yardım maşınını gözləyirdi...
Qurdlu ciyər,
qaralmış ət,
iylənmiş ürək satan qəssab Qulam
“Bu üç yetimi necə dolandırır,
bəlkə, ürəyini satır xəbərimiz yoxdu?”, – deyirdi...
Balaca qızcığaz
gizlənqaç oynayırdı ki,
gözlərini açanda atasını tapsın...
Sürəyya deyirdi:
“Boyu uzun buray qızım,
saçı uzun suray qızım,
üç gecə yatandan sonra atan gələcək”.
O üç gün gəlib çıxmadı –
qızcığaz saymağı bacarmırdı çünki...
