Bu gün musiqişunas, tədqiqatçı Firudin Şuşinskinin doğum günüdür.
Kulis.az Aslan Kənanın musiqişunas, tədqiqatçı Firudin Şuşinski haqqında yazısını təqdim edir.
XX əsrin görkəmli musiqi tədqiqatçısı Firidun Şuşinski 1925-ci ildə Azərbaycanın gözəl guşəsi olan Şuşa şəhərində anadan olmuşdu.
Bu adı ona əmisi Şəmil görkəmli ədəbiyyatşünas, alim, yazıçı-publisist, xain əli ilə güllələnmiş Firidun bəy Köçərlinin şərəfinə qoyub.
Firidun Şuşinski uşaqlıqdan musiqinin vurğunu idi. Ustad sənətkarların vaхtaşırı gəlib-getdiyi bu ocaqdan musiqi sədaları kəsilməzdi. Bu sehrli səslərin təsirinə düşən balaca Firidun bəzən tay-tuşlarından ayrılıb, özünü sakit bir guşəyə verər və Cabbar əminin oхuduqlarını pəsdən zümzümə etməkdən yorulmazdı. Görünür, həmin vaхtlardan C.Qaryağdıoğlu onun qəlbinə hakim kəsilmişdi. Lakin ona məlum deyildi ki, qəlbini fəth etmiş bu ustad sənətkarlar haqqında gecəli-gündüzlü aparacağı araşdırmalar, yazacağı məqalələr, nəşr etdirəcəyi kitablar bəzi “sənətkarlar” tərəfindən qısqanclıqla qarşılanacaq və onlar Firidun bəyə mənəvi zərbə vurmaqdan həzz alacaqlar.
O, orta məktəbdə oxumaqla yanaşı, musiqi məktəbində skripka dərsinə gedirdi.
F.Şuşinski orta məktəbi başa vurduqdan sonra təhsilini davam etdirməyi qarşısına məqsəd qoyur. O sənədlərini Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsinə verir və qəbul olunur. Fitri istedadı və bacarığına görə tezliklə müəllim və tələbələrin sevimlisinə çevrilir.
1948-ci ilin may ayında Bakının ali məktəblərinin birində elmi konfrans keçirilir. Elmi konfransa münasibət ciddi olduğundan təşkilat komitəsinə Heydər Hüseynov, Abdulla Qarayev, Mirəli Qaşqay, Məhəmməd Əfəndiyev, Mehdi bəy İrəvanski, Zülfəli İbrahimov, Əli Sultanlı, Cəfər Xəndan, Səməd Vurğun, Qasım Cəfəroğlu kimi alimlər daxil idi. Firidunun mövzusu “Vaqif və Qarabağ” idi.
Mövzularla tanış olan təşkilat komitəsinin üzvü, şair Səməd Vurğun öz çıxışında Firidunun yazdığı məruzəni tərifləyir və əsərin ən yüksək qiymətə layiq olduğunu bildirməklə yanaşı, müəllifə məruzənin adını “Vaqif bir dövlət xadimi kimi” adlandırmasını məsləhət bilir. Sessiyanın son iclasında elmi katib Mirəli Qaşqay məruzənin birinci yerə layiq görüldüyünü elan edir. Həmin məruzə Səməd Vurğunun göstərişi ilə nəşr olunur. Bununla da “Vaqif bir dövlət xadimi kimi” əsəri Firidunun ilk mətbu yazısı olur.
F.Şuşinski ali məktəbi bitirəndən sonra bir müddət Ağdamda müəllimlik edir. Sonra Bakıya gəlir. 1953-1954-ci illərdə 61 və 45 nömrəli orta məktəblərdə direktor vəzifəsində işləyir. Daha sonra Bakı şəhər 1 saylı fəhlə-gənclər məktəbində tarix fənnindən dərs deyir, yerli komitənin sədri olur.
Universitet illərində olduğu kimi Firidunu arxivlərdə, kitabxanalarda araşdırma aparmaq arzusu sakit buraxmırdı. Xüsusən, onu ən çox cəlb edən Azərbaycan musiqi tarixini araşdırmaq idi.
Bununla da F.Şuşinski maarif sahəsindən uzaqlaşaraq üzünü musiqimizin tədqiqinə çevirdi. O, nəinki Azərbaycanın, hətta SSRİ-nin (MDB-nin) bir çox şəhərlərində tədqiqat işi aparmaqla Azərbaycan muğam tarixinin açılmamış səhifələrini vərəqləməyə başladı. Bu məqalələr “F.Məhəmmədoğlu”, “F.Həsənov”, “Firidun Həsənov”, “Firidun Şuşinski”, “F.Şuşinski”, “Firidun Şuşalı”, “Firidun bəy Şuşalı” imzaları ilə dərc olunurdu. O, mətbuat aləmində “Şuşinski” kimi tanınsa da, ömrünün sonlarında məqalələri “Şuşalı” imzası ilə dərc edilirdi.
Qarabağın tacı Şuşanın füsunkar gözəlliyinə, məftunedici təbiətinə kifayət qədər məqalə, irihəcmli əsərlər yazılmış, şeirlər, mahnılar qoşulmuşdu. F.Şuşinskinin Şuşa haqqında yazdığı əsəri isə həmin yazılanlardan fərqlənir. Onun bu əsəri uzunillik yaradıcılıq axtarışlarının nəticəsində yaranmışdı. O, altmışıncı illərin axırlarında tez-tez Tiflisə, Moskvaya, Leninqrada (indiki Sankt-Peterburq) gedər, arxiv sənədləri ilə tanış olar və araşdırmalar aparardı. Çox zaman Azərbaycan musiqisinə aid olan qiymətli sənədləri müxtəlif yollarla və öz hesabına arxivlərdən və yaxud ayrı-ayrı şəxslərdən alardı.
Şuşanın tarixini geniş, əhatəli şəkildə araşdırmaq tədqiqatçının ən böyük istəyi idi. O bu vüqarlı qalanın əzmliliyi, basılmazlığı ilə fəxr edirdi. Digər tərəfdən isə mənfur ermənilərin Şuşada və onun ətraf bölgələrində hansı tarixi səbəbdən məskən salmaları həmişə F.Şuşinskini düşündürmüş və bunu aydınlaşdırmağa çalışmışdı. Bunun nəticəsi idi ki, müəllif hələ universitetdə təhsil aldığı illərdə doğma Şuşanın tarixi haqqında sənədlər toplamaq üçün dövlətdən heç bir maliyyə yardımı almadan SSRİ-nin bir sıra şəhərlərinin arxivlərində, muzeylərində tədqiqatlar aparmışdı. Azərbaycana aid olan bir çox sənədləri ayrı-ayrı şəxslərdən əldə edən, bütün çətinliklərə sinə gərərək gecə-gündüz gərgin işləyən Firidun bəy məhz bu kitaba görə gələcəkdə onu nələr gözləyəcəyini düşünmürdü. Hələ məlum deyildi ki, keçirdiyi yuxusuz gecələrin müqabilində “Şuşa” bir tərəfdən ona şöhrət gətirəcəksə, digər tərəfdən onu uzun müddət təqiblərə məruz qoyacaq.
F.Şuşinski nəhayət 1962-ci ildə qüdrətli sənətkarlar məskəni olan Şuşa şəhəri haqqında yazdığı əsərini nəşr etdirir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində mühüm bir hadisəyə çevrilən “Şuşa” kitabı rus dilinə tərcümə edilənə qədər oxucular, tarixçilər tərəfindən təqdir olunmuş, əsərə yüksək qiymət verilmişdi. Bu tarixi əsər artıq əl-əl gəzməyə başlamışdı.
“Şuşa” 1968-ci ildə rus dilinə tərcümə ediləndən sonra müəllif kitabın bir nüsxəsi SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin üzvü və SSRİ Ali Sovetinin deputatı olan daşnak Anastas İvanoviç Mikoyanın əlinə keçir. Əsəri oxuyandan sonra Mikoyan Moskvada vəzifədə oturan bir qrup erməni ilə birgə “Şuşa” əsərinə görə respublikanın rəhbərliyindən F.Şuşinskinin cəzalandırılması üçün ciddi tədbir görülməsini tələb edir. Səbəb isə Azərbaycan xalqının qatı düşmənləri, daşnak partiyasının köpəklərindən olan general Andronik, Dro, Nejde, Tevan və başqalarına qarşı F.Şuşinskinin sərt və barışmaz mövqeyi idi. Bununla da kitab böyük hay-küyə səbəb olur.
Ağrıdıcı haldır ki, Azərbaycan xalqının çörəyini yeyib, tarixinə ləkə vuran, onu təhqir etməkdən xəcalət çəkməyən, nadürüst, dələduz Zori Balayan “Ocaq” adlı iftira dolu kitabını nəşr etdirəndə nədənsə bizim “ziyalılarımız” buna heç bir reaksiya verməmiş, etirazlarını bildirənlər isə susdurulmuşdu. Bunun müqabilində də həmin erməni dələduzu Ermənistanın qəhrəmanı kimi təqdir olunmuşdu. Lakin günahsız qanlar tökmüş, simasızlıqda ad qazanmış türk dünyasının qatı düşmənləri – general Andronik, Dro, Nejde, və Tevanın quldur dəstələrinə qəzəbini gizlətməyən Firidun bəyə qarşı “səlib yürüşü” etmişdilər.
F.Şuşinski “Şuşa” kitabında türk xalqının qatı duşməni Andronikə öz nifrətini kəskin şəkildə bildirməkdə məqsədi, Şuşa şəhərinin ermənilər tərəfindən ələ keçməsi qorxusu idi.
Müəllifin eyni zamanda bu sətirləri yazmaqda məqsədi həmin ərəfələrdə Andronikin İrəvanda heykəlini qoymağa hazırlaşanlara qarşı bir etiraz səsi idi. Bunun müqabilində özümüzünkülər yazılarına qadağa qoyub, F.Şuşinskiyə “xalq düşməni” adı verərək onun məsələsini Mərkəzi Komitənin plenumuna çıxarmağa müvəffəq olmuşdular. Plenuma qoyulan məsələdə göstərilir ki, Firidun Şuşinski Androniki ifşa etməklə, guya, millətlərarası ədavəti qızışdırır və ona görə də “Şuşa” kitabının bütün tirajı məhv edilməlidir.
“Şuşa” kitabına görə Firidun Şuşinski uzun müddət təqiblərə, tənqidlərə, iftiralara məruz qalanda onların qarşısını Ümumilli lider Heydər Əliyev aldı. “Qətiyyətin təntənəsi” əsərində Ulu öndərin 1968-ci ildə nəşr olunmuş “Şuşa” kitabı haqqında fikri daha maraqlıdır:
“...Hesab edirəm ki, respublikaya rəhbərlik elədiyim müddətdə də Qarabağın inkişafı üçün az iş görməmişəm. Xüsusilə, Şuşaya çox fikir verirdim. 70-ci illərin əvvəllərində biz Şuşanın daha da inkişaf etdirilməsi haqqında xüsusi qərar qəbul elədik. Xatirimdədir, mən hələ MK-nın birinci katibi seçildiyim ərəfədə Şuşa haqqında bir kitab çıxmışdı. Səhv eləmirəmsə, müəllifi Firidun Şuşinski idi. Bu kitabı çox gözümçıxdıya salmışdılar. Xüsusən, ermənilər. Təəssüflər ki, Bakıda olan ziyalılar da bu kitabın qəti əleyhinə çıxmışdılar. Mənə həmin kitabı çatdırdılar. Oxudum, gördüm ki, kitab yaxşı kitabdı. Düzdür, müəlliflə tanış deyildim, ancaq kitab yaxşı yazılmışdı... Nə isə, mən o zaman ermənilərin hücumunun qabağını aldım. Beləliklə də, həmin kitabın taleyi müsbət həll edildi və Azərbaycanda bu kitaba qarşı olan qeyri-sağlam əhvali-ruhiyyə tamamilə dağıldı”.
Beləliklə Ümummilli liderimizin göstərişi ilə bu qeyrətli tədqiqatçı-alimin təqib olunmasına son qoyuldu. Sonralar Firidun bəy etiraf edirdi ki, Heydər Əliyev olmasaydı, bu qarğa-quzğunlar, az qala onun dərisini soyacaqdılar.
Səksəninci illərin sonunda SSRİ-nin birinci və sonuncu prezidenti M.S.Qorbaçov Qarabağla bağlı Moskvada plenum çağırır. Plenumdan əvvəl o, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi olmuş Əbdürrəhman Vəzirovdan “erməni müəllifi Zori Balayanın Qarabağ haqqında əsəri var, bəs sizin?”–– soruşmuşdu. Katıb öyrənir ki, Azərbaycanda da belə bir əsər yazılıb və müəllifi də Firidun Şuşinskidir.
Ə.Vəzirov əsəri əldə etmək üçün aparatın məsul şəxslərindən birini Firidun bəyin yanına göndərir.
Müəllif ilk öncə kitabı verməkdən imtina edir, lakin sonra biləndə ki, Moskvada Qarabağ məsələsinə baxılacaq, o zaman özündə olan son nüsxəni vermək qərarına gəlir.
Bakıda “Muğam mərkəzi” yaratmaq və Cabbar Qaryağdıoğlunun adını əbədiləşdirmək F.Şuşinkinin ən böyük arzusu idi. Bununla əlaqədar o, böyük müğənninin 100 və 125 illik yubileylərini keçirmək üçün 1961-ci il fevral ayının 14-də Azərbaycan KP MK katibi olmuş Nazim Hacıyevə, sonralar Azərbaycan KP MK-nin birinci katibi Kamran Bağırova və mədəniyyət naziri Zakir Bağırova müraciət etməsinə baxmayaraq, bu məsələ barədə heç bir əməli tədbir görülməmişdir. 1985-ci ildə F.Şuşinski bu barədə yazırdı:
“... İfaçılıq sənətindəki xoşagəlməz “mənzərələrin” yaranmasının bir səbəbi də odur ki, bizdə elə bir klub, məclis, yığıncaq yeri yoxdur ki, işdən sonra oraya yığışıb poeziyadan, musiqidən, ifaçılıq sənətinin bir çox problemlərindən bəhs edəsən, oxuyub-çalana qulaq asıb fikir mübadiləsi aparasan. Yaxın vaxtlarda “Muğam sarayı”, “Muğam evi”, “Muğam klubu” və s. musiqi ocaqlarının yaranması haqqında söz-söhbət gedir, lakin nədənsə hələlik samballı bir şey yoxdur. Şübhəsiz ki, əgər şəhərdə “Muğam sarayı” yaradılarsa, bu, milli musiqimiz üçün böyük fayda verərdi”.
Bəli, həmin gün gəldi. 2005-ci ildə Respublikanın Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə muğam ustalarından ibarət dəyirmi masa keçirilir. Burada, respublikamızın paytaxtında Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin yaradılması qərara alınır. 2006-cı ilin aprel ayının 6-da Prezident İlham Əliyev cənabları Bakıda Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin yaradılması haqqında sərəncam imzalayır. Tez bir zamanda Bakıda Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin layihəsi tərtib edilir.
Həmin ildən də Heydər Əliyev Fondu muğam sənətinin qorunub saxlanılması, zəngin tarixə malik ifaçılıq sənətinin gələcək nəsillərə çatdırılması, yeni ifaçılar nəslinin yetişdirilməsi məqsədi ilə “Muğam televiziya müsabiqəsi” keçirir.
Qeyd edək ki, birinci muğam müsabiqəsi 2005-ci ildə görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəylinin anadanolmasının 120 illik yubileyinə həsr olunur. Muğam sənəti bilicilərindən bir qrupu müsabiqənin münsiflər heyətinə dəvət olunurlar. Müsabiqə dövründə münsiflər heyəti tərəfindən Azərbaycanın bütün bölgələrindən gələn 500-ə yaxın gənc ifaçı dinlənilmiş və onların içərisindən yalnız 20 iştirakçı seçilmişdir. Noyabr ayının 21-dən başlanmış müsabiqənin gedişi sona qədər birbaşa efirdən yayımlanmışdı.
2008-ci il dekabrın 27-də Azərbaycanın Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyeva Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin açılışını edir.
Hələ keçən əsrin axırlarında heç kimə gizli deyil ki, qədim musiqi alətlərimizə, muğamlarımıza qarşı düşünülmüş şəkildə ögey münasibət yaranmışdı. O zaman nə tanınmış muğam ifaçıları, nə muğamsevərlər, nə də ümumilikdə xalq bu özbaşınalığa bir reaksiya vermirdi. Son anda bu qədim muğamlarımızın qorunmasına dayaq duran tapıldı. Bununla da xalq öz qədim mirasına sahib durdu. Bu qədim xəzinənin yaşamasında nəinki muğam ustaları, bütün xalqımız Mehriban xanım Əliyevaya minnətdar olmalıdır.
Maraqlıdır ki, bu təşəbbüsdən sonra muğam ifaçıları “fəallaşmağa” başladılar. Müxtəlif hökumət mükafatlarına sahib oldular. Onlar hər bir musiqi yarışlarında, yığıncaqlarda öndə getdilər. Bununla da onlar muğamın təəssübkeşləri olduqlarını sübut etməyə çalışırdılar. Lakin xalqın gözü tərəzidir.
15 may 2010-cu il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev cənabları ustad sənətkar Cabbar Qaryağdıoğlunun 150 illik yubileyinin təntənəli surətdə keçirilməsi barədə sərəncam imzaladı.
2011-ci ildə Azərbaycan vokal sənətinin banisi Cabbar Qaryağdıoğlunun anadan olmasının 150 illiyi təntənə ilə qeyd edilməsi də Firidun Şuşinskinin arzularının gerçəkləşməsi idi.
Sərəncamda AMEA-ya C.Qaryağdıoğlunun həyat və fəaliyyəti haqqında əsər yazılması tövsiyə edilmişdir. Lakin təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, sərəncamı icra edənlər F.Şuşinskinin vaxtilə böyük xanəndə haqqında qələmə aldığı kitabı “yaddan çıxarmış”, bu əsərin varlığı ilə maraqlanmağa belə cəhd etməmişlər. Nəticədə dahi sənətkar haqqında monoqrafiya yazmağa “xüsusi” sifariş alan müəllifin Firidun bəyin qələmə aldığı “Cabbar Qaryağdıoğlu” əsərindən sonra hər hansı yeni bir söz deyəcəyi inandırıcı deyil.
Beynəlxalq Muğam Mərkəzi bir anlığa məni keçən əsrin musiqi məclislərinə çəkib apardı. Elə bil burada Sadıqcanın, Bülbülcanın, Cabbarın, Qurbanın ifalarının canlı şahidi olurdum. Bu sənətkarları xalqımız tərəfindən tanınmasında tədqiqatçılarımızın əməyi danılmazdır. Əks təqdirdə gələcək nəsillər öz sənətkarlarını tanımaqdan məhrum olacaqdılar.
Belə tədqiqatçılardan biri və birincisi, görkəmli sənətşünas-alim Firidun Şuşinski olmuşdur. Çox təəssüf ki, ömrünün 40 ilini muğam tariximizin tədqiqinə sərf etmiş, 100-dən çox musiqi ifaçısını xalqımıza tanıtmış, əvəzolunmaz musiqi tədqiqatçısının büstü tədqiq etdiyi sənətkarların arasında yoxdur...
Firidun Şuşinskinin yaradıcılığını daim diqqət mərkəzində saxlayan dünya şöhrətli bəstəkar Fikrət Əmirov yazırdı: “Firidun Şuşinski həm bir alim, musiqişünas, həm də şəxsiyyət kimi aləmdir, əvəzsiz və bircədir, misilsizdir. Deyir və düşündürür. Biz Azərbaycan millətinin inkişafı və sağlamlaşması naminə Firidundan muğayat olmalıyıq”.
Professor Ədalət Tahirzadənin Meydan kitabının I cildində Firidun Şuşinskinin 21 noyabr 1988-ci ildə Azadlıq meydanında etdiyi mitinqdəki çıxışı verilmişdir.
Unutmaq olmaz ki, musiqişünası ermənipərəstlikdə təqsirləndirənlərdən fərqli olaraq mitinqdə mənfur ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı ediləcək xəyanəti ilk dəfə 1968-ci ildə F.Şuşinski tərəfindən açıldığı bildirilir:
“Mən 20 il bundan qabaq yazmışdım ki, Qarabağı almaq cəhdi aradan qaldırılmayıb. Bunun üstündə 8 il məni incitdilər, çap olunmağa qoymadılar. Qarabağı vermək Xan qızı Natəvanın namusunu verməkdir.
Azərbaycan xalqının “türk” adı özünə qaytarılmalıdır. Familiyamız qaytarılmalıdır. “Qulu” Quludur, “-yev” nədir, “Məmməd” Məmməddir “ov” nədir?
Stalini Moskvada ifşa edirlər, ancaq onun “velikorus şovinizmi”nə toxunmurlar. Çünki sərf etmir.
Dünən Topxanaya 73 maşın gəlib. İş dayanmayıb. Ora 50 min erməni dığası yerləşdirmək istəyirlər”.
70-ci illərdə “armyanskiye muqamı” ifadəsi mətbuatda özünə yer tapmışdı. Etinasızlıq gör nə yerə çatmışdı ki, həmin ifadəni bəzi üzdəniraq “musiqişünaslar”ımız da işlədirdilər. Firidun müəllim bu ifadə ilə qəti razılaşmırdı. O qətiyyətlə həmin ifadənin əleyhinə çıxaraq yazılarında göstərirdi ki, sənətkar milliyyətcə erməni olsa belə, o, Azərbaycan musiqisini ifa edir. 1978-ci və 1983-cü illərdə Səmərqənddə keçirilən Beynəlxalq Muğam Simpoziumunda iştirak edən ermənipərəstlər, R.Zöhrabov kimi “alimlər”in yazılarına sərt cavabı yalnız F.Şuşinski vermişdir. Lakin ona “ermənipərəst” yarlığı yapışdırmaq istəyənlər bu məqamda ağızlarına su alıb dururdular.
T.Kərimova yazırdı: “Simpoziumda Özbəkistanda təqribən iyirmi məruzə dinlənilir. Erməni musiqişünasları erməni muğamını (?!) həm nəzəri, həm də əməli surətdə nümayiş hüququna nail olurlar”.
Buna cavab olaraq F.Şuşinski yazırdı: “Burda müəllifin (T.Kərimova ––A.K.) “erməni muğamı” məfhumu çox gülüncdür. Görəsən, müəllif “erməni muğamı” sözünə harda rast gəlib?! Bu, sadəcə müəllifin “Don-Kixot” gopçuluğu və yaxud dərviş bayatılarıdır. Çünki Şərq musiqisinə aid olan heç bir ədəbiyyatda, nə də Əbu Nəsir Fərabi, Əbu Sina, Səfiyəddin Urməvi, Əbdülqadir Marağayi, Ruhulla Xaliqi kimi nəhəng Şərq musiqişünaslarının musiqiyə aid kitablarında “erməni muğamı” sözünə rast gəlmək olmur. Şübhəsiz ki, bunu T.Kərimovaya heç cür bağışlamaq olmaz. Bir də oxucuya onu demək istərdik ki, bu dərviş bayatısını təkcə T.Kərimova yox, konservatoriyanın başqa müəllifləri də işlətmişlər. Yaxşı yadımdadır ki, bir dəfə yenə Səməqənddən muğam simpoziumundan qayıdan dosent R. Zöhrabov televiziya ilə çıxış edərkən dedi: Simpoziuma ermənilər də öz muğamlarını gətirmişdilər...
Amma gəlin R.Zöhrabovdan və T.Kərimovadan xahiş edək ki, erməni muğamlarından birinin adını çəksinlər”.
F.Şuşinski hətta Tiflisdə ermənilərdən qrammofon vallarını və şəkilləri şəxsi pulu ilə alarkən deyərdi ki, vaxt gələcək, bu hərəkətlərinə görə onlar çox peşmançılıq çəkəcəklər. İndi Firidun müəllimə irad tutanlar gərək 1987-ci ilə qədər ermənilərə öz iradlarını bildirməyə cəsarət tapaydılar.
İctimai və siyasi xadim, jurnalist, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı Qənirə xanım Paşayeva dünya şöhrətli rəssam Tahir Salahovla anadan olmasının 80 illik ərəfəsində görüşmüş və ondan maraqlı müsahibə almışdı. Həmin müsahibədə Qənirə xanım dahi rəssamdan görkəmli musiqi tədqiqatçısı Firidun Şuşinski barədə fikirlərini öyrəndikdən sonra onunla həmrəy olduğunu belə ifadə etmişdir:
“(Firidun Şuşinskinin–A.K.) Sənətini heç vaxt satmaması onun ən yaxşı xüsusiyyətidir. Qarabağ hadisələrindən xeyli əvvəl böyük musiqişünasımız Firudin Şuşinski milli musiqi alətlərimiz haqqında bir kitab yazmış və ermənilərin tarixi saxtalaşdırmaq, milli musiqi alətlərimizi mənimsəmək cəhdlərinə layiqli cavab vermişdi. Bu, musiqişünasın ermənilər və onların tərəfdarları ilə müəyyən problemlərinin ortaya çıxmasına səbəb oldu. Şuşa üçün bu çətin günlərdə portretini yaradan Tahir Salahov onunla həmrəyliyini açıq şəkildə nümayiş etdirdi və əsl azərbaycanlı kimi bir vətəndaş mövqeyindən danışdı! Sözün həqiqi mənasında o, bir Vətəndaşdır!”
F.Şuşinskinin bu qiymətli “Şuşa” kitabı hələ də latın əlifbasında işıq üzü görməyib. Müasir oxucularımız, xüsusilə gənclərimiz bu qiymətli əsər haqqında təsəvvürləri yoxdur. Məgər Şuşada imkanlılarımız yoxdur ki, erməniləri və onun havadarlarını qorxuya salan bu kitabın nəşrini öhdəsinə götürsün? Budurmu Firidun Şuşinskiyə yerlilərinin qiyməti? Çox təəssüf olunandır.
Vaxtilə qeyd kitabçasına yazdığım misralar bir anlığa hafizəmdə silkələndi:
Gedən bizdən gedir,
Gələn bizə gəlmir. Modern.az
