Bu gün görkəmli frnasız yazıçı, Nobel mükafatçısı Romen Rollanın anım günüdür.
Kulis.az Tural Cəfərlinin onun haqqında yazısını təqdim edir.
Romel Rollanın tərcümeyi-halı 29 yanvar 1866-cı ildə Fransanın cənubundakı Klamsi şəhərində yaşayan notarius işi ilə məşğul olan ailədən başlayır. Oğluna musiqi sevgisi anasından miras qalmışdı. Pianoda ifa etməyi öyrənən oğlan pianoçu olmaq arzusunda idi və taleyi fərqli yaradıcılıq növü ilə bağlı olsa da, musiqi sənəti onun həyatında mühüm yer tuturdu.
1880-ci ildə valideynləri oğlunu oxutmaq üçün Parisə köçdü. Altı il sonra Romel Böyük Lui Liseyini bitirərək, Fransanın ən yaxşı təhsil müəssisələrindən biri olan Ekol Normala daxil oldu. Orada gənc yazıçı fəlsəfə öyrənsə də, hakim ideologiyaya tabe olmamaq üçün bu istiqaməti tərk etmişdi.
1889-cu ildə tarixçi kimi təhsil alan Rollan Romaya təcrübə keçməyə yollandı. Sonrakı iki il yazıçının yaddaşına parlaq şəkildə həkk olundu. Vizual və musiqi sənətinin mərkəzi olan İtaliya Romelə İntibah dövrünün şah əsərlərini görmək, həmçinin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı namizədi Fridrix Nitsşe ilə dostluq edən Malvida fon Meyzenburqla görüşməkdən həzz almaq imkanı yaratdı.
Əsərlərinin həddindən artıq pafoslu olması fransız dramaturq kimi ictimaiyyətin yaddaşında qalmadığı üçün o, epoxalıq əsərlərə diqqət yetirirdi. İlk ciddi əsər "Mikelancelonun həyatı" və "Tolstoyun həyatı" tərcümeyi-halı ilə birlikdə "Qəhrəmanlıq həyatı" silsiləsini formalaşdıran "Bethovenin həyatı" hesab olunur.
Rollan bu kolleksiya ilə göstərdi ki, bundan sonra qəhrəmanlar generallar və siyasətçilər deyil, sənət nümayəndələridir. Yaradıcı fərdlər, yazıçının fikrincə, adi insanlardan daha çox məşəqqət və iztirab yaşayırlar, çünki onlar istehlakçıların: oxucuların, dinləyicilərin, tamaşaçıların cəmiyyətinin zövqü naminə tənhalıq, xəstəlik və yoxsulluqla mübarizə aparmağa məcbur olurlar.
Rollan dramaturq kimi sənətdə iz buraxmağı bacardı. O, xalq teatrını xüsusilə bəyənirdi, müəllif, hətta buna bir sıra qeydlər də həsr etmişdi və burada yazırdı ki, yeni teatrın yaranması o zaman mümkündür ki, səhnə tamaşaçıya, xalqa əlçatan olsun və onlar birbaşa iştirakçıya çevrilsinlər. Bu qeydlər "Dramaturq" jurnalında dərc edilmiş və sonralar "Xalq Teatrı" essesində toplanmışdır. Traktatda dramaturgiya sənətinin ustadlarından: Vilyam Şekspirdən, Molyerdən, Fridrix Şillerdən tənqidi mövzularda danışırdı. Bu müəlliflər, Rollanın fikrincə, kütlənin maraqlarını güdmür, elita üçün əyləncə icad edirdilər.
Birinci Dünya müharibəsi illərində yazıçı hərbi əməliyyatlara qarşı çıxıb, pasifizm ideyalarını təbliğ edib. O, iki müharibə əleyhinə məqalələr toplusunu nəşr etdi - "Döyüşdən yuxarı" və "Öncələr". Romel Mahatma Qandinin siyasətini dəstəkləyirdi. 1924-cü ildə Rollan hindlinin tərcümeyi-halını nəşr etdi və altı ildən sonra onlar tanış oldular.
Yazıçının yekun işi xatirələr kontekstində din və cəmiyyətdən bəhs edən "Pegi" məqaləsi oldu. Bu müddət ərzində o, artıq vərəm xəstəliyindən ağır xəstə idi və həmin xəstəlik nəticədə onun ölümünə səbəb oldu. Bu, 30 dekabr 1944-cü ildə baş verdi. Məşhurun məzarı doğulduğu şəhərdəki qəbiristanlıqda yerləşir.
Yazıçı haqqında bir neçə fakt var ki, oxucular üçün də maraqlı olar. Pasifist olmasına baxmayaraq, Rollan İosif Stalini dövrünün ən böyük adamı hesab edirdi. 1935-ci ildə Maksim Qorkinin dəvəti ilə Sovet İttifaqına səfər edib və Stalinlə görüşüb. Müasirlərinin xatirələrinə görə, Stalinlə Rollan arasında baş tutan dialoq müharibə və sülh ideyasının, repressiyanın mənasının müzakirəsinə əsaslanırdı. Görüşdə Rollanın həyat yoldaşı, əslən rus olan Mariya Pavlovna iştirak edib və söhbəti fransız dilində lentə alıb. Fransız dilindən tərcüməçi Xarici Ölkələrlə Mədəni Əlaqələr üzrə Ümumittifaq Cəmiyyətinin sədri Aleksandr Arosev idi.
Ertəsi gün "Pravda"da qısa bir xəbər çıxdı ki, iyunun 28-də yoldaş Stalinin Rollanla söhbəti olub, söhbət bir saat qırx dəqiqə davam edib və dostluq xarakteri daşıyır.
