Bakı Kitab Mərkəzində XIX əsrdə Azərbaycana səyahət etmiş tanınmış rus fotoqrafı Dmitri Yermakov tərəfindən çəkilmiş fotoşəkillərdən ibarət kitab-albomun təqdimatı olub.
O dövrdə hökumət dairələrinin müəyyən dəstəyindən istifadə edən Dmitri Yermakov çoxlu səyahət edirdi. O, həm hakimiyyətin, həm də ayrı-ayrı şəxslərin sifarişlərini yerinə yetirirdi. Bunun nəticəsində əlimizdə həmin dövrdə baş verənlər və yazılı mənbələrdən bildiyimiz faktlar haqqında vizual təsəvvürlər mövcuddur.
Kulis.az xəbər verir ki, Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə ərsəyə gəlmiş “Odlar yurduna səyahət” kitabındakı materiallar 1880-cı illərin sonundan XX əsrin əvvəlinədək olan dövrü əhatə edir. Gürcüstan Milli Muzeyinin Yermakov Fondunda saxlanılan bu fotoşəkillərin əksəriyyəti indiyədək dərc olunmayıb.
Kitabın elmi redaktoru, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Səbuhi Əhmədov deyir: “Dmitri Yermakovun fotoşəkilləri unikaldır. Birincisi, onlar tarixi mənbə kimi qiymətlidir. İkincisi, bu fotolar bədii və sənədli film çəkənlər üçün əvəzolunmaz materialdır. Onların vasitəsilə həmin dövr haqqında bədii əsərlər də yazmaq olar. Çünki bu mənbələr bilinməyən hadisələr barədə əyani vəsaitdir. Daha bir məqamı qeyd etmək yerinə düşər. Yermakov peşəkar hərbi topoqraf və xəritəçəkən olub və ona görə də işıqların fonunda, hava şəraiti, günün müəyyən vaxtı və digər amillərdən asılı olaraq obyektin çəkilişinin rakursunu müəyyən etmək üçün fotoaparatı quraşdıracağı məkanı çox gözəl bilib. O, ən yaxşı nəticəyə nail olmaq üçün çəkilişin bütün mühüm tərkib hissələrinə yaxından bələd olub. Bu səbəbdən bizdə olan fotoşəkillər çox keyfiyyətlidir. Gürcüstan Milli Muzeyində də bir neçə materiallar, o cümlədən aparatura var. Bütün bunlar göstərir ki, Yermakov zəruri texniki effekt əldə etmək üçün məhz həmin aparatura ilə eksperimentlər edib”.
Azərbaycanda çəkilmiş fotoşəkillər silsiləsi qəsəbələri, küçələri, kənd təsərrüfatı sahələrini, balıqçı vətəgələrini əks etdirir. Toplanan materialların həcmi az deyil. Bu, Yermakovun dəfələrlə Bakıda və digər bölgələrdə olmasından xəbər verir. Onun əsərlərində maarifləndirici xarakter daşıyan, o dövrün ayrı-ayrı neft sənayeçiləri və mühəndislərinin evlərinin interyerlərinə qədər sənədli və bədii mətnlərdə oxuduqlarımızı, təsəvvürümüzə gətirdiklərimizi aydın şəkildə göstərən məqamlar çoxdur.
“Dmitri Yermakovun fotoşəkilləri bir çox cəhətdən dəyərlidir, çünki onlarda dövrümüzə qədər gəlib çatmamış bir sıra abidələr var”, - deyə Səbuhi Əhmədov davam edir. – “Məsələn, materiallarda XX əsrin 20-30-cu illərində - sovet dövründə dinə və onun qalıqlarına qarşı mübarizə mərhələsində dağıdılmış dini abidələrin çoxlu fotoşəkilləri mövcuddur. Sonra belə tikililər - məscidlər, məqbərələr, kilsələr, ibadətgahlar nəinki zərər gördü, onların bir çoxu məqsədli şəkildə dağıdıldı... Bunların hamısı onun əsərlərində öz əksini tapıb və bu gün biz bu tikililərin necə gözəl olduğunu görə bilirik”.
Bakıda çəkilmiş fotoşəkillər əsasən neft mədənləri, Qız qalası və mərkəzi küçələri əks etdirir.
“Rus çarları dövründə İçərişəhərin, Şirvanşahlar sarayının necə olduğunu görə biləcəyiniz gözəl mənzərələri qeyd etməmək mümkün deyil. Bununla belə, Yermakov baxımsız vəziyyətinə baxmayaraq, bu abidənin gözəlliyini görə bildi, əvəzolunmaz sənədlər qoyub getdi və bu, sonradan son bərpa işlərində mütəxəssislərə çox kömək etdi”, - deyə Səbuhi Əhmədov qeyd edib.
Nə qədər qəribə səslənsə də, fotoşəkillərin ayrıca seriyası Azərbaycan hamamlarına həsr olunub. Üstəlik, Yermakov bir masajçının müştəriyə köpük tətbiq etməsindən tutmuş, bədənin hansı hissələrini masaj etməsinə qədər bütün iş prosesinin göstərib. Bu seriyanın o dövrün masajçıları üçün metodik vəsait olduğunu deyə bilərik.
Yermakovun 1902-ci il zəlzələsindən dərhal sonra Şamaxıda çəkdiyi fotoşəkillər fəlakət zamanı şəhərin vəziyyəti haqqında məlumat almağa kömək edir. Rəsmi tapşırıqla təbii fəlakət yerinə göndərilən Yermakov zəlzələnin nəticələrinin - əhalinin vəziyyətinin, yardım komitəsinin, xeyriyyə təşkilatlarının və xilasedicilərin fəaliyyətinin fotoşəkillərini çəkib. Beləliklə, həmin dəhşətli təbiət hadisəsi ilə əlaqəli bütün proses vizual olaraq sənədləşdirilib.
Maraqlı silsilələr etnoqrafik xarakter daşıyır ki, burada ipək istehsalı dəqiqliklə və addım-addım təsvir edilir, sırf texnoloji və yüksək peşəkarlıqla lentə alınır. Halbuki, baramaların isladılması, ondan sapların açılması prosesindən silsilə hazırlanarkən, hazır kəlağayının üzərinə qəlib qoyulan son ana qədər baş verənlərin əks edilməsi fotoqraflar üçün nadir yanaşmadır.
Qeyd edək ki, 260-dan çox unikal fotoşəkil əsasında Azərbaycan və ingilis dillərində tərtib olunmuş kitab-albomda Azərbaycanın Ağdaş, Bakı, Gəncə, Lənkəran, Şamaxı, Şuşa, Şəki şəhərləri, dəmir yolu vağzalları, memarlıq abidələri, sənaye və kənd təsərrüfatı obyektləri öz əksini tapıb.
Nəşrin elmi redaktoru Səbuhi Əhmədov sözlərinə davam edir: “Kitab-albomda təqdim olunan fotoşəkillər toplusu Azərbaycanın bütün mənzərələri, hətta o günlərdə fotoşəkili çəkilməyən yerləri baxımından unikaldır. Məsələn, Muğan və Mil çöllərinin mənzərələri. Əslində, onlar bizim üçün böyük maraq kəsb edir, həm insanların iş günləri, həm də şumdan traktora rahat keçid sənədləşdirilib. Bu, kənd təsərrüfatı və sənayenin inkişafını, tərəqqinin insanların həyatına necə təsir etdiyini öyrənmək baxımından çox mühüm məqamdır”.
Dmitri Yermakov fotoqrafiya tarixinə təkcə peşəkar fotoqraf kimi deyil, həm də ən böyük fotostudiyalardan birinin yaradıcısı, ən əsası, foto bankı yaratmağa başlayan bir insan kimi daxil olub. O, həmçinin fotoqrafiyanı bir növ biznesə çevirib, digər fotoqraflardan fotoşəkillər alıb, onları toplayıb, tematik qaydada qruplaşdırıb, ən başlıcası isə kataloq sistemi ilə təsnif edib. Bunun nəticəsidir ki, bu gün bizim əlimizdə Qafqaz mənzərələrinin 25 min fotoşəkildən ibarət çox müfəssəl kolleksiyası var. Bu kolleksiya tədqiqatçının və geniş ictimaiyyət nümayəndəsinin arzulaya biləcəyi demək olar ki, bütün məqamları əks etdirir. Yəni, XIX əsrin sonundan XX əsrin əvvəllərinə qədər olan Azərbaycan mənzərələri. Burada təkcə sənaye bumu və onun doğurduğu bütün nəticələr deyil, həm də o dövrdə meydana çıxan nəqliyyat vasitələri - gəmilər, buxar lokomotivləri, paroxodlar, yeni dəmir yolu, neft yataqları var. Lakin həmin dövrdə adi hal kimi qəbul edilənlər belə, bir etnoqraf kimi Yermakovun özü üçün də maraqlı idi. Bu, Qafqazda yaşayan müxtəlif etnik qruplara məxsus insanlarının həyatı, evlərinin interyeri, geyimləridir. Redaksiya heyətinin qeyd etdiyi kimi, şübhəsiz ki, təqdim olunan materiallar tədqiqatçıların və alimlərin diqqətini cəlb edəcək. Axı indi Azərbaycan Dmitri Yermakovun əvəzsiz rəqəmsal fotoşəkillər arxivinin sahibinə çevrilib ki, bu da bizə ölkəmizin mədəni irsinin müxtəlifliyini ən xırda təfərrüatı ilə öyrənməyə, onun əvvəllər araşdırılmamış səhifələrini kəşf etməyə imkan verir.
