Kulis.az "Mifologiya nədir? Necə formalaşıb?" adlı araşdırmanı təqdim edir.
Mifologiya əfsanələr haqqında elm deməkdir. Miflərin mənşəyi haqqında müəlliflər arasında ümumi fikir birliyi yoxdur. Bəzi yazıçılar mifologiyaların tamamilə şüuraltı və təxəyyüldən asılı olduğunu, bəzi yazarların isə cəmiyyətlərin öz ehtiyaclarından istifadə edən dini və siyasi liderlərin dəstəyi ilə formalaşdığı qənaətindədirlər.
Mifologiya bir yaradılış hekayəsidir. Bir şeyin necə yarandığını və necə meydana gəldiyini izah edir. Bir inanc sistemi olaraq miflərin ictimai nizamı yaratmaq və saxlamaq kimi vəzifələri vardır. Onların əksəriyyətində fərdlərin əlaqə saxlaya biləcəyi və hətta öyrənə biləcəyi hekayələr olur. Əksər mədəniyyətlərin öz mifologiyası var.
Mifologiyanı ən ümumi şəkildə bölgələrə görə təsnif etmək olar:
• Asiya mifologiyası
• Avstraliya və Okeaniya mifologiyası
• Avropa mifologiyası
• Yaxın Şərq Mifologiyası
• Amerika mifologiyası
Amma mifologiya deyiləndə bu gün ilk ağla gələnlər Yunan, Roma, Türk, Fars mifologiyaları olur. Yunan mifologiyası kainatın yaradılması, tanrıların və qəhrəmanların yaşadıqları hadisələri təsvir edən hekayə və təlimlərdən ibarətdir.
Bundan əlavə, Qədim Yunanıstanda dinin əsasını da mifologiya təşkil edirdi. Əksər Avropa və Yaxın Şərq mifologiyalarına da təsir edən yunan mifologiyası Romalılar tərəfindən də qəbul edilmiş, lakin fərqli adlarla istifadə edilmişdir. Yunan mifologiyasında yaradılış prosesi sonsuz boşluqdan qaya, tartaros, eros, erebos, efir və hemeranın varlığı ilə başlayır.
Skandinaviya mifologiyası xristianlıqdan əvvəlki Skandinaviya icmalarının dinləri, inancları və əfsanələrindən ibarətdir.
Türk mifologiyası da digər mifologiyalarda olduğu kimi öz mənbəyini dastanlardan götürür. Digərlərində olduğu kimi türk mifologiyasında da süjeti tutmaq çox çətindir. Bundan əlavə, türk dastanlarındakı insanların tarixdəki real insanlarla əlaqələndirilməsi bu dastanların mif olmadığı barədə yanlış ümumi təsəvvürün yaranmasına səbəb olur. Yaradılış dastanı, Oğuz dastanı, Ergenekon və Bozqurt dastanı kimi digər türk dastanları mifologiyadır. Türk mifologiyası tək mənbəli mifdən alınan mifologiyalar kimi deyil, müstəqil əfsanələrdən ibarətdir.
Mifologiya bir çox dinlərdə mühüm rol oynayır. Bu gün istifadə ediləndən fərqli olaraq, miflər, əslində, bir hekayəni birmənalı olaraq yalan və ya həqiqət kimi izah etmir. Daha doğrusu, doğru və ya yanlış anlayışlarının mənəvi, psixoloji və xüsusilə simvolik tərəflərini vurğulayır.
Bu gün geniş yayılmış dinlərə bağlı insanlar inanclarının mənşəyindəki rəvayətləri tarixi hadisələr kimi zənn etsələr də, bu hadisələri öz inanc sistemlərinin obrazlı təmsilləri kimi görənlər də var. İnanc faktları və rəvayətləri xarakterlərinə görə elmi mənada mifologiya ola bilər.
Bu cür terminlər həmin dindəki müəyyən anlayışların mənəvi, psixoloji və ya simvolik cəhətlərini mədəni fenomen kimi vurğulayan istinadlar kimi qəbul edilməlidir. Bu o demək deyil ki, dinlərin məfhum və rəvayətləri doğru və ya batildir.Tərifindən də aydın şəkildə başa düşüldüyü kimi, mifologiyanın obyektiv olaraq həqiqət anlayışı yoxdur, belə bir məqsədi də yoxdur. Cəmiyyətlər dini mifologiya ilə qarışdırmamalıdır. Çünki din və mif tamam fərqli termin və anlayışlardır. Dini anlayışların mifoloji əksini tapması dini arxa planda qoymamalıdır. Aralarında bir çox əlaqələrin olmasına baxmayaraq din və mif çox fərqli şeylərdir.
