Bu yaxınlarda şirkətlərin birinə məxsus dəftərin üz qabığında Nizami Gəncəvi haqqında yazılanlar birmənalı qarşılanmayıb. Böyük şairin fotosunun altında bunlar yazılıb:
“Əbu Məhəmməd ibn Yusif daha çox Nizami Gəncəvi ləqəbi ilə tanınır. Orta əsrlər şərqinin ən böyük şairlərindən biri, fars epik ədəbiyyatının ən böyük romantik şairi, farsdilli epik poeziyaya danışıq dili və realistik stili gətirmiş sənətkardır”.
Nizami Gəncəvinin həmişə fars şairi kimi təqdim olunması qalmaqala səbəb olub. İran Nizamini fars şairi kimi təqdim edir, ancaq çoxları düşünür ki, əsəri hansı dildə yazmaq önəmli deyil.
Bəs Nizami Gəncəvi hansı poeziyaya aiddir? Onu fars şairi kimi təqdim etmək doğrudurmu?
Kulis.Az məsələ ilə bağlı sorğu keçirib. Cavabları təqdim edirik.
Aydın Talıbzadə
Sənətşünas alim
- Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" əsərinin hermenevtik təhlilini vermiş bir adam kimi bunları deyə bilərəm: Nizami fəlsəfi, bədii düşüncənin elə bir zirvəsindədir ki, orada hər hansı bir "xalq", "millət", "etnos" anlayışı ona yapışmır və yaraşmır. "Poeziyanın Allahı" kimə mənsub ola bilər ki? Allah hamınındır. Bu, bir.
İkincisi: Orta çağların Yaxın Şərq dünyasında mövcud şair, alim, memar və filosofların hamısı islam mədəniyyətinin faktıdır və bu dönəmdə kim nə yazıbsa, farsca yazıb bir qayda olaraq, dövrün dəbinə müvafiq olaraq.
Üçüncüsü: Künyəsi Cəmaləddin Əbu Muhamməd, nisbəsi Gəncəvi, təxəllüsü Nizami, adı İlyas ibn Yusuf ibn Zəki Muayyəd olan şair Şeyx Nizami bizim Gəncədəndir, Azərbaycan torpağındandır və türkdür.
Dördüncüsü: İngiltərədə yaşayıb, ingiliscə yazıb Nobel mükafatı almış Kazuo İşiquronu ingilislər məgər yaponların əlindən ala bilərlər? Bu, absurddur. Çünki onun bütün əsərləri yapon kimi "nəfəs alır".
Əsəd Cahangir
Tənqidçi
- Farsdilli poeziya başqadır, farsdilli ədəbiyyat başqa, fars poeziyası, fars şairi başqa. Bunlar ayrı-ayrı anlayışlardır. Nizami farsdilli poeziya nümayəndəsidir, amma fars poeziyasının nümayəndəsi deyil. Onun yazdıqlarında fars poeziyasından kəskin fərqlənən cəhətlər var: üslub fərqləri, metodoloji fərqlər, obrazlar sisteminin fərqliliyi. Fars şairləri daha çox virtual poeziyadan yazırdılar, realist yazmayıblar. Onlar virtual aləmdən yazıblar, mistikaya meyl ediblər. Nizami Gəncəvinin yazdıqları isə realizmə meyllidir. Onun əsərlərində canlı insan xarakterləri, realist mənzərələr, süjet var. Bu, o vaxt fars poeziyasına xarakterik deyildi. Türk, Azərbaycan poeziyasına xarakterik idi. O vaxtlar buna fars poeziyası deyil, Azərbaycan səpkisi, “səpki Azərbaycan” deyirdilər. Nizami Gəncəvi və Xaqani Azərbaycan səpkisinin iki ən böyük nümayəndəsi hesab olunur. Farsdillilər Nizami Gəncəvinin yazdıqlarına “türkanə” deyirdilər. Axsitan “Leyli və Məcnun”u yazmağı sifariş verəndə Nizamiyə demişdi ki, sən türkanə üslubunda yazma, fars poeziyasına xas üslubda yaz. Nizami də onun sözlərinə əsəbiləşmişdi. Nizami Gəncəvi fars şairi deyil, Azərbaycan şairidir. Dil faktoru zahiridir, həlledici fakt deyil. Məzmun etibarilə Nizami Gəncəvi Azərbaycan şairidir. İngilisdilli şairlər olub fransız dilində yazıblar, ancaq onlar fransız ədəbiyyatı sayılmırlar. Çingiz Aytmatov rus dilində yazıb, Çingiz Abdullayev rusca yazır, ancaq onlar rus ədəbiyyatı hesab olunmurlar. Eləcə Latın Amerikası ədəbiyyatı və s.
Şəmşad Ağa
Yazar
- Nizami kimi dahi şəxsiyyətləri hanısa millətə bağlayıb xırdalamaq mümkün deyil. Nizami bəşəri şairdir, ümumilikdə isə Şərq fenomenidir. Onun fars kimi təqdim edilməsi də yanlışdır. O, farsdilli şeirin ən böyük nümayəndəsidir. Bu da dövrün tələbi olub. Nizami şeirin Nuh tufanıdır. Cami ona şeirin Allahı deyirdi.
Höte isə deyirdi ki, Nizamini 4 yerə bölsələr, Şərqin və Qərbin şairləri yığışıb onun bir parçasını daşıya bilməz. Baxın, görün dünya Nizamiyə hansı kontekstdə yanaşır, biz hansı baxış açısından...
Şərif Ağayar
Yazar
- Bu barədə Məmmədəmin Rəsulzadənin gözəl bir kitabı var: “Böyük Azərbaycan şairi Nizami”. Kim Nizaminin bir şəxs olaraq Azərbaycanlı olduğuna şübhə edirsə, o kitabı oxusun. O ki qaldı şair-romançı Nizamiyə, o, hamınındır. Və biz farsların, əfqanların, taciklərin Nizamini özlərininki hesab etməsini sadəcə sevinməliyik.
