Bu gün Yeni Zellandiya əsilli ingilis yazıçı Katrin Mansfildin anım günüdür.
Kulis.az onun “Şüyüd turşusu” hekayəsini təqdim edir.
Altı ildən sonra qadın bir vaxtlar sevdiyi kişini gördü. Kişi kağız nərgizlərlə dolu yapon güldanıyla bəzədilmiş balaca, bambuk masada oturmuşdu. Qabağında meyvə ilə dolu dərin bir boşqab vardı. Diqqətlə portağal soyurdu.
Qadın onu tanıdığı üçün sarsılmışdı. Deyəsən, kişi nəsə hiss etdi. Başını qaldırıb ona baxdı. Baxışlar toqquşdu.
Mümkünsüz idi! Onu tanımadı. Qadın gülümsədi. Kişi qaşlarını çatdı. Qadın ona yaxınlaşdı. Kişi bir anlıq gözlərini yumdu. Gözlərini açanda qəfildən üzü aydınlandı. Elə bil qaranlıq otaqda kibrit alışmışdı. Portağalı boşqaba qoydu, stulunu geri itələdi. Qadın balaca, isti əlini əlcəkdən çıxarıb ona tərəf uzatdı.
- Vera, - deyə ucadan dilləndi, – qəribədir, bir an səni tanımadım. Oturursan? Günorta yeməyi yemisən? Qəhvə içmək istəyirsən?
Qadın duruxdu. Bunu bilə-bilə, qəsdən edirdi.
- Hə, qəhvə içərəm, - deyib, kişiylə üzbəüz oturdu.
- Dəyişmisən, çox dəyişmisən, - dedi kişi. Aydınlanmış, istəkli baxışlarla qadına baxdı, – çox yaxşı görünürsən. Əvvəllər bu qədər yaxşı göründüyün heç yadıma gəlmir.
- Doğrudan? – Qadın üzündəki tül niqabı qaldırdı, kürkünün dik yaxalığındakı düymələri açdı, – özümü elə də yaxşı hiss etmirəm. Bilirsən də, belə havanı sevmirəm...
- Hə, soyuğa nifrət edirsən sən...
- İyrənirəm soyuqdan. İşin ən pis tərəfi odur ki, yaşlılar...
Kişi onun sözünü kəsdi:
- Üzr istəyirəm, - masaya vurub ofisiantı çağırdı, – zəhmət olmasa, qəhvə və piroq gətirin, – qadına tərəf çevrilib – nəsə yemək istəmirsən? Bəlkə, meyvə yeyəsən? Buranın meyvələri çox gözəl olur.
- Yox, çox sağ ol, heç nə istəmirəm.
- Yaxşı onda, – portağalı yenidən əlinə götürdü, – deyirdin ki, yaşlılar daha çox...
- Üşüyür, – qadın bunu deyib güldü.
Kişinin bu hiyləsini çox gözəl xatırlayırdı – qadının sözünü yarıda kəsməyini... Altı il əvvəl onun bu xasiyyəti qadını dəli edirdi. Həmin vaxtlar nəsə danışanda, kişi qəfildən barmağını onun dodaqlarına qoyur, ya da, üzünü başqa tərəfə çevirib nəyləsə məşğul olur, bir az sonra yenidən qadına tərəf çevrilib guya diqqətini ona verirdi...
- Daha çox üşüyür, – qadının dediyini təkrarladı və güldü – ahh, sən hələ də eyni şeyləri deyirsən. Və səndə hələ də dəyişməyən bir şey var - səsin. Sənin gözəl səsin, danışıq tərzin – o, indi ciddi idi. Qadına tərəf əyildi. Ondan kəskin portağal qoxusu gəlirdi.
- Sən bircə kəlmə dillənsən, mən yüzlərlə səsin arasından sənin səsini seçə bilərəm. Bilmirəm nədir, amma nəsə sənin səsini beynimin içində bir xatirəyə çevirib. “Kev” bağında keçirdiyimiz o ilk günorta yadına gəlir? Çiçəklərin heç birinin adını bilmədiyim üçün necə təəccüblənmişdin. Yeri gəlmişkən, hələ də eyniyəm. Amma nə vaxt hava gözəl, ilıq olsa, parlaq rənglər görsəm, qəribədir ki, sənin səsini eşidirəm. Deyirsən ki, “bu ətirşahdır, bu gülümbahar, bu da verbena”... Hərdən elə bilirəm ki, bu üç söz hansısa unudulmuş bir dilin müqəddəs kəlmələridir... Xatırlayırsan o günortanı?
- Hə, hə, yaxşı yadımdadır.
Aralarındakı kağız nərgizlərin gözəl qoxusu gəlirmiş kimi dərin bir nəfəs aldı. O xüsusi günortadan yadına gələn tək şey çay süfrəsinin absurdluğu idi. Çin fincanlarında çay içən bir topa adam... Eşşək arısı ucbatından gic-gic hərəkətlər edən - əl-qolunu yellədərək arıları qovmağa çalışan, həsir şlyapasını sağa-sola yelləyən, ciddi, qəzəbli o adam... Çay içə-içə xısın-xısın gülüşən adamlar əməlli-başlı əylənmişdilər. Qadın isə çox narahat olmuşdu.
İndi kişi danışarkən o duyğular əriyib getdi. Bu daha real idi. Hə, hə, möhtəşəm günorta idi - ətirşahlarla, gülümbaharlar və verbenalarla, ilıq günəş şüaları ilə dolu... İlıq günəş şüaları haqda düşünəndə başqa bir xatirə canlandı... Qadın çəmənlikdə oturub... Kişi yanında uzanıb. Uzun səssizlikdən sonra kişi ona tərəf çevrilir, başını qucağına qoyur.
- Kaş ki... Kaş ki, indi zəhər içmiş olaydım, - deyir – elə burdaca öləydim...
Elə bu vaxt ağ geyimli, əlində böyük, üstündən su damcılayan nilufər tutmuş balaca bir qız süpürgələrin arxasından çıxıb onlara boylanır, sonra yenə süpürgələrin arxasına girir. Kişi bunu görmür. Qadın ona doğru əyilir.
- Niyə belə deyirsən? Mən belə deməzdim...
Kişi qadının əlini öz yanağına qoyur.
- Çünki səni hədsiz dərəcədə sevəcəyimi bilirəm, - deyir - sonsuz sevgiylə... Çox acı çəkəcəm, Vera, çünki sən heç vaxt məni sevməyəcəksən...
Kişi indi o vaxtkından daha yaraşıqlı görünürdü. Bütün o xülyalı naməlumluğu, qərarsızlığı itmişdi. İndi güvən verən bir adam havası var idi, qısası, çəkici idi. Deyəsən, maddi vəziyyəti də pis deyildi. Yaxşı geyinmişdi. Bu vaxt cibindən rus siqareti çıxartdı.
- Siqaret çəkirsən?
- Hə, birini istəyərəm, - əlini qutunun üstünə qoydu, – yaxşı siqaretə oxşayır.
- Məncə də, yaxşıdır. “Ceyms” küçəsindəki balacaboy kişiyə hazırlatdırıram. Məxsusi olaraq mənim üçün hazırlayır. Çox çəkmirəm. Mən sənin kimi deyiləm. Amma çəkiyim siqaretin dadı yaxşı olmalıdır. Mənim üçün siqaret çəkmək vərdiş deyil, lüksdür - ətir kimi. Hələ də, ətirləri çox sevirsən? Ah, mən Rusiyada olanda...
- Doğrudan, Rusiyaya getdin?
- Hə. Bir ildən çox qaldım orda. Ora getmək xəyallarımızı unutmamısan?
- Yox, unutmamışam. Yadımdadır.
Kişi kürəyini stula söykədi, – qəribədir, - dedi, – birgə planladığımız, xəyal etdiyimiz bütün səyahətlərə çıxdım. Xeyli müddət də qaldım. Həqiqətən, həyatımın son üç ilini səyahətlərdə keçirtdim. İspaniya, Sibir, Rusiya, Misir... Bircə Çin qalıb. Müharibə bitsin, ora da gedəcəm.
Kişi siqaretin külünü külqabıya çırpıb sakitcə danışdıqca, qadın içində yuxulayan bir canavarın gərnəşib əsnədiyini, ayağa durub qulaqlarını dikəltdiyini, uzaqlara boylandığını hiss etdi. Amma sadəcə gülümsəyib dilləndi:
- Sənə lap paxıllığım tutdu.
- Çox qeyri-adi idi. Xüsusilə də, Rusiya. Tam xəyal etdiyimiz kimi idi. Volqa çayında qayıqda bir-iki gün qaldım. Bir vaxtlar çaldığın qayıqçı mahnısını xatırlayırsan?
- Hə, - dedi – beyninin içində musiqi çalınmağa başladı.
- İndi də çalırsan?
- Yox. Pianinom yoxdur.
- O qəşəng pianinon necə oldu? – Kişi təəccübləndi.
- İllər öncə satmışam, – qadın alnını qırışdırdı.
- Sən musiqini çox sevirdin.
- İndi belə şeylərə vaxtım yoxdur.
- O çaydakı həyat, – kişi davam elədi – çox gözəldir. Bir-iki gün sonra o həyatdan başqa bir həyat arzulamırsan. Heç dili bilmək də lazım deyil - gəmidəki həyat insanlarla sənin aranda güclü bir bağ yaradır. Onlarla birgə yeyib-içirsən, əylənirsən. Axşamlar da ki, o mahnılar...
Qadın ürpərdi. Elə bil qayıqçı mahnısının uca səsli girişini eşidir və kənarı boyunca kədərli ağaclar düzülmüş o çayda yırğalanan qayığı görürdü...
- Hə, - dedi – mən də istəyərdim...
- Sən Rusiyadakı həyatı çox sevərdin. Qaydalardan uzaq, azad... Kəndlilər çox mehribandır. Çox istiqanlıdırlar. Dostlarla bir axşam əylənməyə çıxdıq. İki dostum, birinin həyat yoldaşı və mən Qara dənizin sahilində gəzintiyə çıxdıq. Özümüzlə axşam yeməyi və şampan götürmüşdük. Otluqda yeyib-içdik. Biz yemək yeyəndə, bir arabaçı yaxınlaşdı. “Turşu götürün” – dedi – yeməyini bizimlə bölüşmək istəyirdi, başa düşürsən? Nə dediyimi anlayırsan?
Qadın həmin vaxt o çəmənlikdə oturduğunu xəyal etdi... Məxmər kimi qara, sirli, səssiz, məxmər dalğalarla astaca sahili yalayan Qara dənizin sahilində... Yolun kənarındakı arabaçını, ay işığında əlləri və üzləri dümağ görünən o adamları görürdü. Qadının solğun paltarının ətəkləri yerə yayılmışdı. Günəş çətiri böyük inci, ya da, küpür kimi çəmənliyə atılmışdı. Arabaçı onlardan bir az kənarda idi. “Turşu götürün” – deyirdi...
Qadın bu turşunun nə olduğunu bilmirdi. İçində tutuquşu dimdiyi kimi parıldayan qırmızı bibərlər olan yaşılımtıl şüşə bankanı görürdü. Yanaqlarını sordu. Bu turşu çox duzlu olmalıydı...
- Hə, nə demək istədiyini başa düşürəm, – dedi.
Bir anlıq sükut çökdü. Bir-birlərinə baxdılar. Keçmişdə bir-birinə bu cür baxanda aralarında sonsuz bir anlayış bağı hiss edirdilər. Elə bir ruhlarının qolları bir-birinə dolanırdı, birlikdə özlərini dənizə atır, qəmli aşiqlər kimi boğulmaqdan xoşbəxt olurdular. İndi isə, maraqlısı o oldu ki, kişi sanki geri çəkildi. Belə dedi:
- Nə möhtəşəm dinləyicisən sən. Bu atəşli gözlərinlə mənə baxanda, heç kimlə bölüşə bilmədiklərimi sənə deyə bilərəm kimi hiss edirəm.
Kişinin səsində nəsə istehzalı bir şey vardı, ya da qadına belə gəlirdi. Əmin ola bilmədi.
- Səninlə tanış olmamışdan əvvəl heç kimə özüm haqda danışmırdım. Yaxşı yadıma gəlir, bir gecə - sənə o balaca yolka ağacını gətirdiyim gecə - oturub bütün uşaqlığımı danışmışdım. Necə əzab çəkdiyimi, evdən qaçıb iki gün bağçadakı at arabasının altında gecələdiyimi... Sən məni dinlədin. Gözlərin parıldayırdı. Hətta, mənə elə gəlirdi, sən pəri nağıllarında olduğu kimi, balaca şam ağacını da məni dinləməyə məcbur etmisən...
Amma qadının o gecədən xatırladığı tək şey bir banka kürü idi. Yeddi şillinq, altı pens etmişdi. Kişi bunu qəbul edə bilmirdi. Düşünürdü ki, bu balaca kürü bankası üçün yeddi şillinq altı pens ödəmək ağlasığmazdır. Qadın yeyərkən kişi ona baxır və şok keçirirdi.
- Yox, bu pulun özünü heç bu bankaya yerləşdirə bilməzsən. Bu elə pulu yemək deməkdir. Düşün ki, bu pula ... – Sonra da bir xeyli qəliz hesablamalar aparmışdı...
İndi isə, kürüyə əlvida. Balaca şam ağacı masanın üstündə idi. Həyətdəki iti başının altına yastıq eləmiş balaca oğlan arabanın altında yatırdı...
- İtin adı “Bosun” idi, – sevincək dilləndi.
- Hansı it? Sənin itin vardı ki? Heç yadıma gəlmir it – kişi keçidi tuta bilməmişdi.
- Yox, yox, sən balaca oğlan olanda sizin həyətdəki it.
Kişi gülüb siqaret qutusunu bağladı.
- Doğrudan? Unutmuşdum bunu. Elə bil, əsrlər əvvəl idi... Bütün bunların altı il əvvəl baş verdiyinə inana bilmirəm. Bu gün səni tanıyandan sonra o qədər keçmişə sıçramalı oldum ki, - o keçmişə qayıda bilmək üçün bütün həyatımın üstündən adlamalı oldum. Necə uşaq idim o vaxtlar – barmaqları ilə stola taqqıldatdı – tez-tez düşünürdüm ki, yəqin, səni çox sıxmışam. İndi o vaxt mənə niyə elə yazdığını yaxşı başa düşürəm. Həmin vaxt o məktub mənim bütün həyatımı məhv etmiş olsa da... Ötən gün yenə əlimə keçmişdi. Oxuyanda qeyri-ixtiyari güldüm. Çox ağıllıca idi – o məktubda mənim gerçək portretimi yaratmışdın – baxışlarını qaldırıb qadına baxdı – getmirsən ki?
Qadın yaxasını düymələyib, tülü üzünə endirmişdi.
- Hə, təəssüf ki, getməliyəm, – zorla gülümsədi - indi kişinin istehza etdiyini anlayırdı.
- Yox, xahiş edirəm, – kişi yalvardı – bir az da qalmasının üstündəki əlcək tayını qapdı, sanki bu onun gedişinə mane olacaqmış kimi möhkəm-möhkəm əlində tutdu – son vaxtlar dərdləşə biləcəyim çox az adamla rastlaşıram. Demək olar ki, ibtidai insanlara dönmüşəm. Xətrinə dəyən nəsə dedim?
- Yox, – qadın yalan deyirdi – amma kişinin əlcəyi ehmalca barmaqlarına keçirtməyini izlədikcə, qəzəbi söndü. Bu vaxt kişi eynilə altı il əvvəlki halına bənzəyirdi...
- O vaxtlar istədiyim tək şey, – səsi ipək kimi yumşaq idi – xalça olmaq idi. Özümü sənin üstündə yeriməyin üçün bir xalçaya döndərmək istəyirdim. Beləcə, nifrət etdiyin iti daşlar, palçıq səni incidə bilməzdi... Getdikcə, sehrli xalça olmaq istədim... Səni görmək istədiyin bütün torpaqlara daşıya biləcək sehrli xalça...
Kişi danışarkən qadın nəsə içirmiş kimi başını yuxarı qaldırdı. Köksündəki qəribə canavar xırıldamağa başladı...
- Sənin bu dünyada çox tənha olduğunu hiss edirdim. Elə bil, sən dünyadakı tək canlı idin... Vaxtsız doğulmuşdun, - əlcəyi sığalladı.
İlahi, o neynəmişdi? Xoşbəxtliyi belə asanlıqla, əlinin arxasıyla necə itələmişdi? İndiyəcən onu başa düşən yeganə kişi o imiş... Görəsən, çox gec idi?
- Sənin heç dostun yox idi. İnsanlarla dostluq edə bilməməyin... Bunu elə gözəl anlayırdım ki. Çünki mən də dost ola bilmirdim... İndi də eləsən?
- Hə, - dedi qadın – hələ də eləyəm. Həmişəki kimi tənhayam.
- Mən də, - kişi güldü – mən də eləyəm.
Qəfildən, cəld hərəkətlə qadının əlcəyini geri qaytardı. Stulunu bir qədər geri sürüdü.
- O vaxtlar mənə sirli görünən o şeyləri indi yaxşı başa düşürəm. İkimiz də çox eqoist idik. Ancaq özümüzü düşünürdük. Öz içimizə elə qapanmışdıq ki, qəlbimizdə başqa biri üçün balaca bir yer də qalmamışdı. Bilirsən, - deyə ucadan dilləndi - indi o yenidən altı il yaşlanmış halına qayıtmışdı – Rusiyada olanda beyin sistemini araşdırmağa başladım. Gördüm ki, biz heç də qeyri-adi deyilmişik. Bu çox yayılmış üsulu..
Qadın getmişdi. Kişi orda bir az oturdu. Sözlərlə ifadə edilməyəcək qədər çaşqın idi. Elə bil, ildırım vurmuşdu onu. Bir qədər oturandan sonra ofisiantı çağırıb hesabı istədi.
- Piroqa toxunmadıq, - dedi - xahiş edirəm, onun pulunu hesaba qatmayın.
Tərcümə: Fəridə
