Yazıçı-publisist Ayxan Ayvazın yazdığı “Rövşən Abdullaoğlu və digərləri” adlı yazısı ədəbi mühit tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Tənqidi yazı polemikaya səbəb olub. Kulis.az yazıçı-tərcüməçi Etimad Başkeçidin məsələ ilə bağlı yazısını təqdim edir.
Əvvəlcə hamının bildiyi bir gerçəkliyi xatırladım: ciddi və ya yüksək oxucu zövqünə hesablanmış ədəbiyyat nümunələrinin kütləvi uğur qazanması həmişə çətin olub.
Müasir dünyada “geniş oxucu kütləsi” qavramı, ilk növbədə əyləncə və ya macəra xarakterli, kommersiya layihələri kimi meydana çıxan ədəbi əsərlərlə assosiasiya olunur. Belə əsərlər, bir qayda olaraq, artıq çoxdan məlum olan qaydalar əsasında yazılır, yazıçı burada heç kəsdən gizlətmək istəmədiyi bir strategiya izləyir - məqsəd oxucunu şoka salmaq, xüsusi emosional vəziyyət yaratmaq və nəticə etibarilə, kitabın daha çox satılmasını təmin etməkdir.
Sözsüz ki, burada fərdi yazıçı üslubu, özünəməxsus yazı manerası yalnız vasitəçi rol oynayır və çox zaman arxa planda qalır. Çünki kütləvi ədəbiyyat və kütləvi mədəniyyət əsasən hazır mədəni standartları asanca qəbul edən insan çoxluğunun reflekslərinə hesablanır.
Kütləvi ədəbiyyat və ya bestsellerlər industriyasının dünyanı başına götürməsi onu göstərir ki, adını unutduğum bir sənətkarın dediyi kimi: “qəhrəmanlar gedib, kütlə qalıb”.
Qrafomanlara, yəni ümumiyyətlə yazıçılıq qabiliyyəti olmadığı halda yazıçılığa hədsiz həvəs göstərən əzabkeşlərə gəlincə, bunlar bütün toplumlarda çoxluq təşkil edir. Bunlar təmtəraqlı prezentasiyalar keçirməyə, özləri haqqında bəzəkli məqalələr yazdırmağa, yalan-palanla havanı korlayıb “istehlakçı” tutmağa meylli sənətkarlardır. Pul-para müqabilində belələrinin könlünü oxşamaq, tərif vurmaq üzrə ixtisaslaşmış zümrə isə başını qaşımağa vaxt tapmır. Necə deyərlər, olmasaydı bu dünyada sarsaqlar...
Amma və lakin... Onları söyüb-yamanlayarkən bir qədər ehtiyatlı olmaq lazımdır. Çünki pop-mədəniyyəti xarakterizə edən əlamətlərin hamısı, ondan da çoxu, məsələn, antik ədəbiyyatda da var.
Bizdə problemin kökü ədəbiyyatşünaslıq sferasındadır.
Tənqidçilik fəaliyyəti, ağırlıqlı olaraq, yazıçılarımızın təriflənmək istəyinin proyeksiyasıdır. Ona görə, bizim tənqidçilərimiz başqası yumurtlayanda onun yerinə qaqqıldayan adam təsiri bağışlayırlar.
Onlardan hər hansı qradasiya aparmaq, yaxşını pisdən ayırmaq, təmənnasız təhlillərlə zövqlü əsərləri oxucuya təqdim eləmək kimi yaxşılıqlar gözləməyə dəyməz. Halbuki qərbdə öz şəxsiyyətinin və reputasiyasının qeydinə qalan, qərəzsiz və tərəfsiz olduğunu sübuta yetirmiş adamlar var ki, bir sözüylə əsər ətrafında ajiotaj yarada bilir və böyük tirajla satışını təmin edir.
Bizim sənətkarlar isə o qədər pis işlərə bulaşıblar ki, hansısa əsərdən yazanda, müəllifinin başına daş salmış kimi olurlar. Yəni əks reaksiya yaranır. Təbii, burada istisnalardan danışmıram. Amma istisnalar da qaydanı təsbit edir...
Hələ bu harasıdır! Bu günlərdə filoloq dostum özünü obyektivli mücəssəməsi kimi təqdim edən bir sənətkarın məqaləsini mənə göstərdi. Cinsini zikr eləmək istəmirəm, amma məlum oldu ki, bu vətən övladı bir rus ədəbiyyatşünasının başqa birisi haqqında yazdığı yazının cümlələrini olduğu kimi tərcümə eləyib, öz yazarımızı “təhlil” eləyir. Heç nə, “maşallah” deməkdən savayı əlimizdən nə gəlir?
