Kulis.az Səddam Laçının "Anka - Ölümsüzün ölümü" adlı yazısını təqdim edir.
Dünən Nadir Yalçının bir statusunu oxudum. Orxan Həsənin yeni hekayəsi haqqında yazmışdı. Deyirdi ki, belə atmosfer yaradan hekayələr barədə susmaq lazımdır.
Danışmağı sevən adamların susmağı məni həmişə narahat edib. Elə adamlar ya deməyə sözləri olmayanda susurlar, ya da o qədər şey olur ki, hardan başlayacağını bilmirlər. Mən düşündüm ki, Nadirdə ikincidir. Yoxsa niyə "“Anka”nın havası ilə bir müddət dolaşmaq, yenidən yerin üstünə çıxanda, yenidən avtobusa minəndə, axşam Hövsana qayıdanda bu hava ilə yaşamaq arzulayıram" desin ki?
Digahın neft qoxan havasını ciyərlərimə çəkə-çəkə başlayıram Orxanın "Anka"sını oxumağa. Hekayənin yarısına çatanda ürəyim üzülür. Yoruluram, sıxılıram. Amma bir yandan da “Anka” hekayəsini hiss etmək…", "belə mətnlər də var…" demək istəyirəm.
Yadıma Çarlz Dikkensin "İki şəhərin hekayəti" romanı düşür. Onu da oxuyanda oxşar hislər keçirmişdim. Əvvəli hədsiz sıxıcı, yorucu idi. Ya da mənə elə gəlmişdi. Hər nə idisə davamını oxumaq istəmirdim. Oxuduqca anladım ki, hökm verməkdə tələsirmişəm. Dünya şöhrətli yazıçının dünya şöhrətli əsərini bitirməmiş qiymətləndirmək naşılıqdan başqa bir şey deyilmiş. Çünki müəllif bütün bunları məqsədli edir, əsərin bir yerindən sonra əvvəldəki bütün mənasızlıqlar mənalı görünməyə başlayır. Yazıçı ustalıqla iki yüz səhifədir nəsə tikən xalanın, hər gecə harasa gedən dayının, klubda boşboğazlıq edən adamın qaranlığına işıq tutur. Bütün əskik parçalar yerinə oturur. Nə etdiklərini, nə üçün etdiklərini anlayırsan.
Həmin romandan sonra heç bir əsəri yarımçıq saxlamıram. Həm Dikkensdə yanılan oxucu kimi, həm də Nadirin ədəbi zövqünə bələd biri kimi “Anka”nı sona qədər oxudum. Heç nə dəyişmədi. Yenə bəyənmədim. Mənə görə müəllif hekayədə istədiyi heç nəyi tam çatdıra bilməmişdi. Hər şey yarımçıq qalmışdı.
Başlayaq elə hekayənin adından - Ankadan.
Qismət yazmışdı ki, "Anka” hekayəsinin kişi personajı qurbağa səsi eşidir. Bu, çöldən gələn yox, təhtəlşüurdan gələn səsdir. Qurbağa mifoloji mətnlərdə metamorfozu, keçidi ifadə canlıdır, çünki həm quruda, həm suda yaşayır, yəni həm ana bətninə aiddir, həm də işıqlı dünyaya. Qurbağa embrionun uşağa çevrilməsinin (yaxud çevrilməməsinin) metaforasıdır.
Əgər müəllif Qismətin dediyi kimi qurbağa səsindən simvolika kimi istifadə edibsə, heç şübhəsiz Anka adını da təsadüfən seçməyib. Anka quşu dəyişimi, yeni həyatı, dirçəlişi simvolizə edir. Müəllif isə hekayə boyu Anka quşu ilə Anka xanım arasında əlaqə yaratmağa çalışsa da, yetərincə əsaslandırmayıb. Çünki xarakterin emosional dərinliyi demək olar ki, yoxdur. Hər şey çox tez və səbəbsiz baş verir. Hekayədə Anka Ayla, Aytən, Aydan olsa, heç nə dəyişmir.
Hekayədə bəyənmədiyim bir nüans da müəllifin hər şeyi bizə - oxuculara hazır şəkildə təqdim etməsidir. Sanki biz taksi sürücüsünü də, Ankanı da, onun bivec sevgilisini də illərdi tanıyırıq. Onlar haqqda kifayət qədər məlumatımız var. Ona görə də bizə - oxuculara obrazlar barədə nəsə demək ehtiyacı duymur. Nə deyirsə, simvollarla, bədii təsvir vasitələri ilə çatdırmağa çalışır. Ümumi cümlələr qurur. Belə cümlələr estetik görünsə də, hadisəni, duyğunu çatdırmaqdan çox elə estetikaya xidmət edir. Bu da hekayənin ruhunu öldürür. Onu sadəcə qaydayalara riayət edilmiş ölü bir mətn halına salır.
Həmçinin hekayə boyu Ankanın hamilə olmasına eyham vurulsa da, sonda onu da müəmma kimi saxlamaq mənə mənasız görünür. İki variant var: ya Anka artıq abort edib və bu görüşlə haqlı olduğunu özünə sübut edir, ya da hamilədir, bu görüşdən sonra abort qərarı verir. Hər iki halda müəllif bu məqamları da havada qoyub. Ankanın psixoloji vəziyyətini, emosiyalarını bizə çatdırmayıb.
Sonda isə onu deyim ki, hekayədə xeyli cümlə var ki, redaktəyə ehtiyac duyur. Məsələn, gənclərin ayaqları bir-birinə təmas etməməlidir. Ya toxunmalıdır, ya dəyməlidir.
Redaktəyə ehtiyac duyan cümlələrə çox fokuslanmadan yazımı tamamlamaq istəyirəm.
Bizi Telegram-da izləyin
t.me/kulis_az
Bizi Instagram-da izləyin
Bizi Facebook-da izləyin
Bizi Twitter-da izləyin
