Balaca vağzalın saatı dünən gecə on biri göstərirdi. Mən mehmanxanaya sarı yönəldim. Burada həmişə olduğu kimi dinclik və rahatlıq hiss edirdim, bu hisslər çoxdan tanış yerlərdə olan zaman adamın içindən keçir. Geniş darvazalar taybatay açılmış, malikanə isə alatorana qərq olmuşdu. Mən içəri girdim, orada bulanıq güzgülər interyerin detallarını və gülləri qeyri-müəyyən şəkildə əks etdirirdi. Qəribədir ki, mehmanxananın sahibi məni tanımadı. Sadəcə, qeyd kitabını mənə uzatdı. Mən lələyi götürüb onu tunc mürəkkəbqabının içinə batırdım və açılmış kitabın içinə baxıb bu gecə qarşıma hələ xeyli çıxacaq gözlənilməzliklərdən birincisi ilə qarşılaşdım. Mənim adım – Xorxe Luis Borxes kitabın səhifəsinə yazılmışdı, hələ heç mürəkkəbi də qurumamışdı. Sahib mənə dedi:

− Mənə elə gəlirdi ki, siz artıq yuxarı qalxmısınız..., − amma mənə daha diqqətlə baxıb üzr istədi. – Üzr istəyirəm, senyor. O adam sizə çox oxşayır, ancaq siz daha cavansınız.

− O hansı otaqdadır? – mən soruşdum.

− O, on doqquzu istəmişdi, − cavabını aldım. Mən də elə bundan qorxurdum.

Lələyi piştaxtanın üstünə tullayıb pilləkənlə qaça-qaça yuxarı qalxdım. On doqquz nömrəli otaq ikinci mərtəbədə yerləşirdi, pəncərələri içəri həyətə − kənarları məhəccərlə əhatə olunmuş yalqız və atılmış bağa açılırdı, səhv etmirəmsə, orda bir çimərlik skamyası da vardı. Bu, mehmanxananın ən böyük otağı idi. Mən qapını itələdim, o açıldı. Çılçırağın işıqları yanırdı. Onun qəddar işığı altında olan adama baxıb özümü tanıdım. Ensiz çarpayıda uzanan mən idim, qocalmış və şişmiş halda tavanın lepkalarına baxırdım. Mən səs eşitdim. Tam olaraq mənimki deyildi – rəngsiz, qulağayatmayan, lent yazısına bənzər.

− Qəribədir, − o dedi, − biz iki nəfərik, həm də bir adamıq. Amma yuxuda gördüklərimiz bizi təəccübləndirməməlidir.
Mən sıxıla-sıxıla soruşdum:

− Deməli, bu yuxudur?

− Özü də sonuncu yuxu, − o, əli ilə yan masadakı boş dərman şüşəsinə işarə etdi. – Bu gecəyə çatana kimi sən, yəqin ki, hələ çox yuxular görəcəksən. Sənin təqvimində ayın neçəsidir?

− Dəqiq bilmirəm, − mən karıxmış halda dedim. – Amma dünən mənim altmış bir yaşım tamam oldu.

− Yuxusuzluq səni bu gecəyə gətirib çıxaranda sənin düz səksən dörd yaşın tamam olacaq. Bu gün avqustun iyirmi beşi 1983-cü ildir.

− Nə çox gözləyəcəyəm... − mən pıçıldadım.

− Mənim üçün isə bir şey qalmayıb, − o sərt şəkildə dedi. – Ölüm istənilən vaxt gələ bilər və mən naməlumda itib-batacağam, orada isə məni ayrı yuxular gözləyir. Güzgülərlə Stivensonun mənə aşıladığı ayrılmaz fikir.

Stivensonun adının xatırlanması mənim üçün söhbəti davam etməsinə deyil, bitməsinə işarə edirdi. Mən çarpayıda uzanan adam idim, ona görə də başa düşürdüm. Şekspir olmaq və unudulmaz sətirləri yazmaq üçün təkcə faciəvi anlar yaşamaq yetmir. Söhbəti dəyişmək üçün mən dedim:

− Bilirdim ki, bu, sənin başına gələcək. Elə buradaca, bir neçə il əvvəl, birinci mərtəbənin otaqlarından birində biz səninlə bu cür sui-qəsdin cızmaqarasını yazmışdıq.

− Hə, − deyib o, mənim dediyimi xatirələrə dalmış halda təsdiq etdi. – Amma mən bunlar arasında əlaqə görmürəm. Həmin qaralamada mən Adroqeyə qədər aparan qatara bilet götürür və “Las Delisyas” mehmanxanasında ən axırda olan on doqquz nömrəli otağa qalxırdım. Orada da həyatımla vidalaşırdım.

− Elə ona görə də burdayam, − mən dedim.

− Burada? Biz elə həmişə burdayıq da. Burada mən yuxumda səni Mannudakı otağımızda görürəm. Mən anamıza məxsus olan otaqda gəzişirəm.

− Anamıza məxsus olan otaqda, − anlamağa çalışmadan təkrar etdim. – Mənsə səni içəri həyətin üstündə quraşdırılmış on doqquzuncu otaqda görürəm.

− Kim kimin yuxusuna girir? Mən bilirəm ki, sən mənim yuxuma girirsən, lakin özümün sənin yuxuna girib-girməməyimdən xəbərsizəm. Adroqedəki mehmanxananı çoxdan söküblər, ya iyirmi, ya otuz il bundan qabaq.

− Yuxunu görən mənəm, − meydan oxuyarcasına dedim.

− Sən təsəvvür etmirsən, nə qədər vacibdir ki, aydınlaşdıraq – bir nəfər yuxu görür, yoxsa iki nəfər bir-birinin yuxusuna girib.

− Mən Borxesəm və sənin adını sakinlərin adları sırasında görüb
bu otağa qalxmışam.

− Borxes mənəm və mən özümü Mannu küçəsindəki evdə öldürmüşəm, − bir az susduqdan sonra o dedi. – Gəl yoxlayaq. Bizim həyatımızdakı ən dəhşətli hadisə hansıdır?

Mən ona sarı əyildim və biz eyni anda danışmağa başladıq. Mən bilirdim ki, ikimiz də yalan danışırıq.

Qocalmış sifətdə yüngül bir gülümsəmə sezildi. Mən hiss edirdim ki, onun üzündəki gülüş mənimkinin zəif əksidir.

− Biz yalan danışırıq, − o dedi, − çünki özümüzü eyni deyil, iki ayrı insan kimi hiss edirik. Əslində isə biz bir nəfərik, həm də ikiyik.
Mən bu söhbətdən bezdim və bunu açıq şəkildə etiraf etdim. Bir də əlavə etdim:

− Yəni sən bu 1983-cü ildə mənim növbəti illərdə nələri yaşayacağımı danışmaq istəmirsən?

− Sənə nə deyim axı, yazıq Borxes? Başına yenə də müsibətlər gələcək, sənsə buna artıq alışmısan. Evində tək qalacaqsan. Hərfləri olmayan kitablara baxacaq, Svedenborqun barelyefinə və içində Xaç ordeni olan qaba toxunacaqsan. Korluq qaranlıq deyil, bu tənhalığın bir növüdür. Sən yenə də İslandiyada olacaqsan.

− İslandiyada! Dənizlərin içində olan İslandiyada!

− Romada isə sən Kitsin sətirlərini dayanmadan təkrarlayacaqsan, onun da adı digərlərinki kimi əbədi deyil.

− Mən heç vaxt Romada olmamışam.

− Hələ çox şey baş verəcək. Sən bizim ən yaxşı şeirimizi – elegiya yazacaqsan.

− Onun ölümünə? – adını çəkməyə belə qorxdum.

− Yox-yox. O, səndən çox yaşayacaq.

Bir az susduq. O davam etdi.

− Sən bizim çox arzuladığımız kitabı yazacaqsan. Təxminən 1979-da isə başa düşəcəksən ki, sənin bu kitabın cızmaqaradan başqa bir şey deyil və sən Dahi kitab yazmaq kimi özünüaldanışdan xilas olacaqsan. Hötenin “Faust”u, “Salambo”, “Uliss” kimi əsərlərin bizə aşıladığı aldanışdan. Mən inanılmaz dərəcədə çox yazmışam.

− Axırda da anladın ki, uğursuzluğa düçar olmusan.

− Daha pis. Mən anladım ki, sözün ən ağır mənasında emalatxana işi görmüşəm. Mənim xoş niyyətlərim ilk səhifələrdən o tərəfə getmirdi, sonra labirintlər, bıçaqlar, özünü kölgə hesab edən insan, real olmağa iddialı kölgə, gecə pələngələri, qana boyanan döyüşlər, dönməz və kor olan Huan Muranya, Masedonionun səsi, ölülərin dırnaqlarından düzəldilmiş gəmi, axşamlar qədim ingilis dili dərsləri ortaya çıxmağa başladı.

− Bu nadir əşyalar otağı mənə tanışdır, − mən təbəssümlə dedim.

− Bundan başqa saxta xatirələr, simvolların ikili oyunu, uzun sıralamalar, qeyri-simmetrik reallığın asanca qəbul olunması... Bunların hamısını tənqidçilər şadyanalıqla aşkar etdilər.

− Sən kitab nəşr etdirdin?

− Bəzən ağlıma melodramatik bir fikir gəlirdi – onu yandırmaq istəyirdim. Axırda mən onu Madriddə təxəllüslə çap etdirdim. Kitabı istedadsız bir təqlid hesab etdilər, müəllifini isə məşhur yazıçını təkrarlamaqda günahlandırdılar.

− Təəccüblənəcək bir şey yoxdur, − mən dilləndim. – Hər bir yazıçı axırda öz-özünün istedadsız şagirdinə çevrilir.

− Digərləri ilə birlikdə elə həmin kitab da məni buraya gətirib çıxardı. Digərlər deyəndə, qocalıq əzabını, yaşamalı olduğun zamanı yaşayıb bitirdiyinə əminliyi nəzərdə tuturam.

− Mən o kitabı yazmayacağam, – onu inandırmağa çalışdım.

− Elə yazacaqsan ki. Mənim sözlərim sənin xatirəndə, sadəcə, yuxu kimi qalacaq.

Onun mürşid kimi ağıl verməsi məni əsəbiləşdirirdi, şübhəsiz, bu, mənim mühazirələr zamanı danışdığım səs idi. Bizim bu dərəcədə oxşamağımız və ölümünün yaxınlığının ona qazandırdığı cəzasızlıqdan bu şəkildə sui-istifadə etməsi məni qıcıqlandırırdı. Bunun əvəzini çıxmaq üçün mən soruşdum:

− Əminsən ki, ölürsən?

− Hə, – o cavab verdi. – İndiyədək heç vaxt hiss etmədiyim rahatlıq və dinclik var içimdə. Hisslərimi sənə çatdırmaq üçün sözlər azdır. İnsan ancaq yaşadığı təcrübəni paylaşa bilir. Mənim dediklərim niyə sənə belə toxunur?

− Ona görə ki, biz çox oxşarıq. Sənin sifətindən iyrənirəm, çünki mənimkinin karikaturasıdır, səsindən iyrənirəm, çünki mənimkinin zəif təqlididir, sənin özündənrazı danışıq tərzindən iyrənirəm, çünki o da mənimkidir.

− Elə mən də, – o cavab verdi, – ona görə də özümü öldürəcəyimə qərar vermişəm.

Bağçada bir quş azacıq oxudu.

− Sonuncudur, – o dedi.

Sonra da əliylə məni yaxına çağırdı. Əli mənimkini axtarırdı. Vahid olacağımızdan qorxaraq dalı-dalı getdim. O dedi:

− Stoiklər deyir: həyatdan şikayətlənmək olmaz, həbsxananın qapıları açıqdır. Mən bunu hər zaman hiss edirdim, amma tənbəlliklə qorxaqlığım qarşımı kəsirdi. İki həftə bundan qabaq mən La Platada “Eneida”nın altıncı kitabı haqqında mühazirə deyirdim. Birdən, heksametrləri ucadan deyərkən, nə etməli olduğumu anladım. Qərar verdim. Həmin andan mən özümü sarsılmaz hiss etdim. Mənim taleyim sənin olacaq, sən latın dilinin və Vergilinin hesabına böyük kəşf edəcəksən, iki fərqli məkanda və iki fərqli zamanda baş vermiş bu maraqlı dialoqumuzu isə tamamilə unudacaqsan. Sən bu yuxunu bir də görəndə mən olacaqsan və mənim yuxuma çevriləcəksən.

− Mən bu yuxunu unutmayacağam. Elə günü sabah yazacağam onu.
− O, sənin üst-üstə qalaqlanmış yuxularının dərinliyində qalacaq.
Yazıya köçürdükdən sonra sən onu fantastik bir hekayəyə çevirmək istəyəcəksən, amma bu, sabah deyil, uzun illərdən sonra baş verəcək.

O susdu və mən anladım ki, o, artıq ölüb. Elə mən də hansısa formada onunla birlikdə öldüm, qəmli halda mən çarpayıya yaxınlaşdım, ancaq orada heç kim yox idi.

Mən otaqdan qaçaraq çıxdım. Orada nə içəri həyət, nə mərmər pilləkən, nə yuxuya dalmış böyük malikanə, nə evkaliptlər, nə köşk, nə fontan, nə də geniş darvazalar vardı. Orada məni gözləyən təkcə yeni yuxular idi.


Tərcümə: Svetlana Quliyeva

• "Soyuzmultfilm" 50-dən çox filmini satdı
• Həftənin ən yaxşı yazıları - TOP 10
• Fərid Hüseyn: "Kömək etdiklərimizin içində öz aləmində AYB-ni lağa qoyan adamlar var" - Müsahibə