Kulis.az Yusif Səmədoğlunun "Qətl günü" romanından bir parçanı təqdim edir.

Şairi zindandan çıxarıb edam yerinə aparanda al günəş dağların başında qan tuluğu kimi sallanıb durmuşdu. Şair boğazını, çənəsini, gözlərinə kimi sifətinin bütün əzalarını deşim-deşim deşən ağrıdan inildədi, əlləri arxasında toqqa gönü ilə bərk-bərk bağlı olduğuna görə, hər ilin sarımtıl xəzanı gələndə, qürub çağı günəşi belə alqırmızı görəndə, həmişə elədiyini indi eləyə bilmədi: şair salavat çevirmək istədi, mümkün olmadı. Xudaya, bu nə ağrıdır?.. Bir də günəşə baxdı, qırmızı işığın şöləsi ağrı içində qovrulan şairin sifətində elə bil çıraq kimi yandı, amma bu yanğıdan üzü-gözü bir qədər sərinlədi... Vəzir, vəkil və bir neçə sərkərdə, hökmdardan xəlvət və edamdan qabaq gizli məşvərət keçirib qərara gəlmişdilər ki, şairin başı bədənindən ayrılana qədər, dilini kəssinlər. Kəssinlər ki, edam mərasimi zamanı, bu xaraba məmləkətin şairi, vəziri, vəkili acıladığı kimi, hökmdarı acılamasın, hökmdara acı söz deməsin. Vəzir ömründə təsəvvür edə bilməzdi ki, ölümqabağı şairlərin dili belə acı olarmış! Bu gün hökmdarın böyük bayramlarından biri idi və belə bir bayramın qanqaralığı ilə bitməsi vəzirə, vəkilə çox baha otura bilərdi. Vəzir də, vəkil də həmişə görmüşdülər ki, qırmızı libaslı cəlladın iti baltası havaya qalxmamışdan qabaq, edama məhkum olanların hamısı hökmdarın qarşısında diz çöküb, ondan imdad diləmişdilər. Vəzir də, vəkil də bilirdi ki, şair heç kəsdən imdad istəməyəcək, ağzını dağıdıb, acı sözlərlə böyük bayramı böyük matəmə çevirəcək. Buna görə də pıçıldaşıb-qıqqıldaşıb, şairin dilini kəsdirmişdilər. Şair isə bayaq, potaboy, ağzında bir dənə də dişi qalmamış bir kişinin əlində qırmızı ət parçasını görsə də, indi dilinin kəsildiyini hiss eləmirdi, əksinə, ona elə gəlirdi ki, dili ağzında şişib və bu müsibətli ağrı o şişin ağrısıdır. Bir yandan da qüruba enən günəşin bu qırmızı müsibəti!
Kimsə arxadan onu itələdi və nizəli-qalxanlı iki keşikçi qabağa keçdi, dili kəsiləndən sonra, ağrı şairi haldan salandan sonra, o, dünyanın bütün iyi-qoxusundan məhrum olmuşdu. Amma bu iki sərbaz qabağa keçəndə tünd tər iyi burnuna dolub, elə bil ağrılarını daha da artırdı. Edam yerinə gedə-gedə şair, gözlərini çulğamış dumanın içərisindən ağaclara baxırdı, xəzan vaxtının sarı-sarı, qırmızı-qırmızı yarpaqlarına baxırdı və ürəyində deyirdi ki, xudaya, bəs bu dünyanın yaşıl yarpaqları hanı, vaxtsız əcəl niyə məni son məqamımda yaşıl yarpağa həsrət qoydu?.. Şair uzaqdan, yenə də ağrının zillətindən toxunmuş seyrək duman içərisindən ağ sarayı görəndə başa düşdü ki, edam sarayın qabağında olacaq, bu, həm edamdır, həm də tamaşa... O, xədim xanı heç bir vaxt görməmişdi, amma nədənsə, həmişə onun sifətini xəyalında heyva çürüsünə bənzədirdi. Sonra birdən şairə elə gəldi ki, günəşin bugünkü allığı, qürubun bugünkü qırmızılığı məmləkətdə tökülən qanın buxarından əmələ gəlib. Dilsiz ağzı söz demək istədi, amma ağrı qılıncını oyadıb, dilsiz ağzı açılmağa qoymadı. Şair qalan yolu gedə-gedə daha gözlərini al günəşdən çəkmədi. Şairin gözündən bir damla yaş yanağına yuvarlandı, bu damla ağ deyildi, bu damla qıpqırmızı idi...
Şairi edam yerinə qaldırdılar. O, gözlərini qıyıb əvvəl-əvvəl aşağıda, meydançanın ortasında taxtda əyləşmiş hökmdarı gördü və şairin gözləri qaqqanaq çəkib güldü: xədim xanın çöhrəsi heyva çürüsündən də artıq qırış idi və xədim xanın uşaq başı boyda balaca bir başı vardı. Sonra şair başını ağır-ağır endirib sərbazlara baxdı: sərbazlar təzək iyi verirdilər. Sağ tərəfdə dayanıb, qorxu içində şairin edamına tamaşa edən öz obalılarını - qocaları, qarıları, cavan oğlan uşaqlarını və nəhayət, ömrü boyu uca qamətlərini və ala gözlərini vəsf elədiyi gəlinləri, qızları görəndə gözündən bir damla da yaş axdı: bu damla da ağ deyildi, bu damla da qırmızı idi. Çünki şairin ürəyi od tutub yandı, şair bildi ki, qara telləri çiyinlərinə tökülüb məlul-məlul dayanmış, göz yaşları qurumuş bu gəlinlərin, bu qızların hər birinin bətnində indi neçə-neçə sərbaz toxumu var. Gözlərinə qırmızı yaş gəldi və şair ürəyində öz obalılarından halallıq istədi. Sonra şair hamıdan qabaq, büzüşüb dayanmış bir kəndli baba gördü: əynində yamaqlı kirli çuxa, başında motal papaq. Şair onu tanıdı. Ağıllı təlxəyi tanımamaq olardımı? .. Təlxəyin gülümsər gözləri şairə zillənmişdi, amma sifəti ağlayırdı və təlxəyin bu gülümsər gözlərində şair elə bir şey oxudu ki, qaməti düzəldi, köksünə uzaq yaylaqların sərin havası doldu: şair təlxəyin gözlərilə dediklərini kəlmə-kəlmə eşitdi. Təlxək daha dayanmadı, əvvəla, şairin edamına dözə bilməyəcəkdi, ikinci də, şairin sifətinə qonmuş təbəssümdən anladı ki, o da arxayındır: şair özü bu dünyadan gedir, amma sözü-söhbəti bu dünyada qalır. Göz yaşlarını boğa-boğa, hıçqırığını içərisinə salıb, təlxək ustalıqla geri çəkildi və izdihamdan çıxdı. Və yalnız dərəyə enəndə arabasına yanaşıb dayandı, daha özünü saxlaya bilmədi, qatırın boynunu qucaqlayıb, ürəyi boşalana kimi ağladı. Sonra arabaya mindi, qatırı mahmızlamamışdan qabaq başını qaldırıb qaranlıq dərədən yuxarıdakı səmanın qırmızılığına baxdı.
Çığırdı:
- Tfu sənin təxtinə, ey çərxi-fələk!
... Hamı ikiqat olub qalmışdı: hökmdara ilk anlar elə gəldi ki, bütün əyanları, sərkərdələri, ətrafında kim vardısa, hamını gözəgörünməz bir qılıncla yarı bölüblər. Hökmdarın ürəkbulanması bu dəfə qalxıb lap hülqumunda dayandı, özünü o qədər pis hiss elədi ki, istədi xacə Ənvəri yanına çağırsın: yanar dağ püskürtüsü kimi birdən başlayan qəzəbin istisi başına vurdu, üç-dörd gün bundan qabaq keçirdiyi qızdırmalı gecələri xatırladı, ovqatı təlx edən bəzi xırda-para əhvalatları da yadına saldı və hökmdar bir neçə anın içərisində zəifləyib elə hala düşdü ki, vəzir-vəkilin, əyan-sərkərdənin gözləri qarşısında az qala yıxılacaqdı. Xacə Ənvər uzaqdan nəsə hiss elədi, hökmdardan rüsxət gözləməyib, gəlib onun yanında dayandı. Elə bu vaxt hökmdar, xacə Ənvər, vəzir, vəkil, saray bağına axşam gəzintisinə çıxmış əyanlar, sərkərdələr hardansa bir qadın səsi eşitdilər; kimsə ağı deyirdi, yanıqlı-yanıqlı kimisə oxşayırdı.
- Bu nədi belə?
Sərkərdələrdən biri yerindən götürülüb, tez də qayıtdı.
Hökmdar inildədi.
- Kəsin onun səsini! - deyib, əllərini arxasında cütlədi və birbaş sarayın iri qapısına sarı yollandı.
... Sərkərdə, enlikürək, çatmaqaş, əzələləri poladdan tökülmüş otuz-otuz beş yaşlı bir kişi təzədən saray bağından çıxdı, axşamkı edam yerinin arxa tərəfindəki təpəliklərə yanaşdı. Ay bura elə işıq salmışdı ki, baxan deyərdi gündüzdür. Büzüşüb yumaq boyda olmuş qoca bir qarı başsız bədənin yanında dizləri üstə oturub, bədənini yırğalaya-yırğalaya ağı deyirdi. Sərkərdə yanaşıb qarının üstünü kəsdirdi.
- Ay arvad, - çığırdı, - Dur get xarabana!
Qarı başını qaldırıb gözləri qabağında dayanmış qaraltını əməlli seçə bilmədi.
- Ay bala, - dedi, səsi gordan çıxdı. - Mənnən işin olmasın. Qoy ürəyimi boşaldım, savabdı.
Sərkərdə gülümsündü, toqqasından sallanmış qamçısını götürüb var gücü ilə yox, elə-belə, arvadı ağrıtmaq üçün arıq kürəyinə yüngülcə zərbə endirdi. Amma sərkərdənin xəbəri yox idi ki, bu arıq bədəndə daha hey deyilən şey qalmamışdı və bu yüngül qamçı zərbəsindən, şairin bədəni üstündə dünyanın ən yanıqlı ağısını deyən qoca qarı - Üfləmə Qasımın iki ayağı gorda olan, gözlərinə ağ gəlmiş nənəsi böyrü üstə düşüb, canını allaha tapşırdı. Məmləkətin ən qoca ağbirçəyinin dediyi son ağı-laylay yayılıb, nazik, yanar ipə dönüb, uzanıb-uzanıb, dağlar aşıb, ormanlar keçib, gəlib Baba Kahanın həndəvərindəki daşlardan birinə ilişdi və bu daşdan elə bir ah qopdu ki, Baba Kahanın oyumundan gələn səs dünyanı lərzəyə gətirdi:
- Sizin kökünüz kəsilsin, ay ikiayaqlı bəndələr!

• Azərbaycan xalq nağılları Türkiyədə çap olunub
• Ölümü təcrübə adlandıran ateist - Aygün Əziz
• Ayaqları tutulan, qürbətdən qayıdan Məmməd İsmayılın yubileyindən reportaj