Kulis.az Rəna Nevzatın yeni yazısını təqdim edir.

Azərbaycanda rus dilində tədrisin davam etdirilməsi məsələsi son illərdə ictimai müzakirələrin, media debatlarının və siyasətçilərin çıxışlarının gündəmindən düşmür. Bir tərəfdən rus dilində təhsil milli dilin və kimliyin sıxışdırılması kimi qiymətləndirilir, digər tərəfdən isə bu təhsil forması Azərbaycanın çoxmədəniyyətli strukturunun və tarixi reallıqlarının bir parçası kimi müdafiə olunur.

***
SSRİ dövründə rus dili imperiyanın əsas ünsiyyət vasitəsi idi və sovet respublikalarında, o cümlədən Azərbaycanda rusdilli təhsil geniş yayılmışdı. Rusdilli məktəblər elitanın uşaqları üçün əsas təhsil ocağı sayılırdı. Bu məktəblər yüksək səviyyəli pedaqoji bazaya, zəngin dərslik fonduna və çox vaxt daha yaxşı şəraitə malik idi. SSRİ dağıldıqdan sonra, əksər müstəqil respublikalar bu sistemi ləğv etsələr də, Azərbaycanda rus bölməsi qalmağa davam etdi.

Bu, həm ölkədəki rusdilli əhalinin (ləzgilər, ruslar, ukraynalılar və sair), həm də rus mədəniyyətinə bağlılıq hiss edən azərbaycanlıların maraqları ilə əsaslandırıldı. Beləcə, rus bölməsi bir çox məktəbdə saxlanıldı, universitetlərdə rus bölməsi fəaliyyətini davam etdirdi.

***
Azərbaycan Konstitusiyasının 21-ci maddəsinə əsasən, ölkədə dövlət dili Azərbaycan dilidir. Dövlətin bütün qurumlarında, təhsil sistemində, mətbuatda və ictimai həyatda Azərbaycan dilinin üstünlüyü təmin edilməlidir. Bəzi ziyalılar və dilçi alimlər hesab edirlər ki, rus dilində tədrisin mövcudluğu bu prinsipə ziddir.

Milli kimlik və dövlətçilik baxımından, təhsilin əsasən milli dildə olması vacib şərtdir. Erkən yaşlardan etibarən, uşaqların öz ana dilində, yəni Azərbaycan dilində təhsil alması onların milli düşüncə, tarix, mədəniyyət və ədəbiyyatla bağlılığı baxımından çox əhəmiyyətlidir. Rus bölməsində oxuyan bir çox şagird Azərbaycan dilində sərbəst danışmaqda çətinlik çəkir, onların ana dilində ünsiyyət imkanları zəifləyir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan və Rusiya arasında strateji tərəfdaşlıq münasibətləri, ticarət, turizm, miqrasiya və humanitar sahələrdə əməkdaşlıq genişdir. Azərbaycandan hər il minlərlə gənc Rusiyada təhsil alır, işləyir və yaşayır. Rus dilini bilmək bu insanlara ciddi üstünlük verir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bəzi şirkətlər rusdilli kadrlara üstünlük verir.

Rus bölməsi bir çox valideyn üçün də alternativ sayılır. Onlar hesab edirlər ki, rus dili beynəlxalq elmi mənbələrə çıxış, müasir ədəbiyyata və rusdilli medianın təhlil imkanlarına yol açır.

Bəzi valideynlər rus bölməsinə keyfiyyətli təhsil əldə etmək məqsədilə üstünlük verirlər. Onların fikrincə, rus bölməsində müəllimlərin hazırlıq səviyyəsi, dərs materiallarının zənginliyi və ümumi tədris mühiti daha peşəkardır. Bu isə Azərbaycan bölməsi ilə müqayisədə rus bölməsinə marağı artırır.

Lakin bu fərq dil ilə deyil, sistem və resurslarla bağlıdır. Əgər Azərbaycan bölməsində də eyni səviyyədə pedaqoji kadrlar və dərs bazası olsa, bu üstünlük aradan qalxar. Deməli, problemin əsas kökü dil deyil, təhsilin ümumi keyfiyyətidir.

***
Bu gün bir çox gənc rusdilli kontentlə – yutub kanalları, teleqram qrupları, rus kanalları ilə formalaşır. Onlar milli informasiya məkanından qismən uzaqlaşmış olurlar. Bu isə zamanla cəmiyyətin daxilində fərqli informasiya şəbəkələrinin yaranmasına səbəb olur.

Azərbaycan çoxmillətli və çoxtərəfli bir cəmiyyətdir. Ölkədə rus, talış, ləzgi, gürcü və digər etnik qruplar yaşayır. Onların dillərində təhsil hüquqları beynəlxalq hüquq və Azərbaycan qanunvericiliyi ilə qorunur. Rusdilli təhsil də bu mənada yalnız ruslara deyil, digər azsaylı xalqlara da xidmət edir. Bu hüququ ləğv etmək beynəlxalq aləmdə Azərbaycana qarşı mənfi imic yarada bilər.

Həmçinin, rusdilli təhsilin tamamilə qadağan olunması radikal və kortəbii addım ola bilər. Daha çox mərhələli azaldılma, inteqrasiya və təkmilləşdirmə mexanizmləri üzərində düşünmək lazımdır.

Bəziləri hesab edir ki, rus və Azərbaycan bölmələrinin ayrı-ayrı fəaliyyət göstərməsi əvəzinə, vahid model tətbiq oluna bilər: bütün şagirdlər əsas dərsləri Azərbaycan dilində, ikinci dərəcəli fənləri isə (məsələn, fizika, informatika və ya ədəbiyyat) rus və ya başqa dildə keçə bilərlər. Bu həm inteqrasiyanı təmin edər, həm də rus dilinin öyrənilməsinə imkan yaradar.

Sonda sualımıza qayıdaq: Azərbaycanda rus dilində təhsil qadağan olunmalıdırmı?

Rusdilli təhsilin birdən-birə qadağan olunması nə qanunvericilik, nə beynəlxalq hüquq, nə də ictimai sabitlik baxımından rasional görünür. Lakin mövcud modelin milli maraqlara uyğun şəkildə transformasiyası, təhsildə milli dili və vətənpərvərlik dəyərlərini mərkəzə qoyan sistemə keçid labüddür. Bu keçid mərhələli, planlı və maarifləndirici şəkildə aparılmalıdır.

Azərbaycan həm milli dilə hörmət edən, həm də çoxmədəniyyətli dəyərlərə sahib çıxan bir dövlət kimi öz modelini yaratmalıdır. Bu modeldə nə rusdilli uşaqlar kənarlaşdırılmalı, nə də milli kimlik zəiflədilməlidir.

• Həyatın kədərli yumorunu anlamalısınız! - Herman Hesse
• Arif Quliyevin oğlu: "Son sözləri o oldu ki..." - Müsahibə
• Uşaq - Sabir Etibarlının hekayəsi