Təyyarə qəzaları aviasiya tarixində ən böyük faciələrdən biri hesab edilir. Bu cür hadisələr nəinki yüzlərlə insan həyatını itirməsi ilə nəticələnir, həm də ailələrə və cəmiyyətlərə dərin təsir göstərir. Təyyarə qəzalarının baş vermə səbəbləri müxtəlifdir: texniki nasazlıqlar, pilot səhvləri, hava şəraiti, terror aktları və ya idarəetmə sistemindəki nasazlıqlar. Hər bir qəza təkcə faciə deyil, həm də aviasiya təhlükəsizliyində irəliləyişlərə yol açır.
Bu qəzaların araşdırılması nəticəsində dünya üzrə təhlükəsizlik standartları təkmilləşdirilmiş, təyyarə dizaynları daha etibarlı edilmiş və uçuş qaydalarına ciddi nəzarət təmin olunmuşdur. Bununla belə, keçmişdə baş vermiş bu hadisələr aviasiyanın mürəkkəbliyini və insan həyatının dəyərini bir daha xatırladır.
Kulis.az aviasiya tarixində baş vermiş ən böyük təyyarə qəzalarının bəziləri və onların səbəbləri, həmçinin nəticələri haqqında maraqlı məlumatları təqdim edir.
1. Tenerife Hava Limanı Fəlakəti (1977)
1977-ci il martın 27-də Kanar adalarındakı Los Rodeos Hava Limanında dünyanın ən ölümcül təyyarə qəzası baş verdi. İki böyük Boeing 747 təyyarəsi – biri KLM (Hollandiya Krallığı Hava Yolları) və digəri Pan Am (Amerikan Hava Yolları) – eniş zolağında toqquşdu. Bu toqquşmanın əsas səbəbləri pis hava şəraiti (qalın duman aeroportun görünüşünü məhdudlaşdırırdı), radionun qarışıq siqnalları və əlaqə problemləri (pilotlar və hava nəzarətçiləri arasında anlaşılmazlıqlar oldu), KLM pilotunun icazə almadan təyyarəni havaya qaldırmağa çalışması idi. Nəticədə, KLM təyyarəsindəki 248 nəfərin hamısı həlak oldu. Pan Am təyyarəsində olan 396 sərnişindən isə 335-i öldü, yalnız 61 nəfər sağ qaldı. Ümumilikdə 583 nəfərin ölümü ilə bu qəza mülki aviasiya tarixində ən ağır hadisə olaraq qeyd olunur.
2. Japan Airlines Flight 123 (1985)
1985-ci il avqustun 12-də “Japan Airlines”a məxsus Boeing 747 təyyarəsi Tokio Hava Limanından qalxdıqdan sonra qəza baş verdi. Təyyarənin quyruq hissəsindəki əvvəlki texniki nasazlıq düzgün təmir edilməmişdi. Uçuş zamanı quyruq hissə kəsildi və bu, kabin təzyiqinin itirilməsinə səbəb oldu. Təyyarə idarəetmədən çıxaraq Takamagahara Dağlarına çırpıldı. Qəza nəticəsində təyyarədə olan 524 nəfərdən yalnız 4 nəfər sağ qaldı. Qəzadan sonra texniki xidmət və yoxlamalarla bağlı yeni təhlükəsizlik standartları tətbiq edildi.
3. Charkhi Dadri Toqquşması (1996)
1996-cı il noyabrın 12-də Hindistanın Dehli şəhəri yaxınlığında “Saudi Arabian Airlines”a məxsus Boeing 747 və “Kazakhstan Airlines”a məxsus İlyuşin təyyarəsi havada toqquşdu. Toqquşma havada təhlükəsizlik qaydalarının pozulması nəticəsində baş verdi. Saudi təyyarəsi enməyə hazırlaşırdı, digəri isə qalxırdı. Əlaqə və idarəetmə səhvləri səbəbindən təyyarələr eyni hündürlükdə uçurdu. Hər iki təyyarədə olan 349 nəfərin hamısı həlak oldu. Hadisədən sonra Hindistan aviasiya sistemində yeni radar və təhlükəsizlik standartları tətbiq edildi.
4. Turkish Airlines Flight 981 (1974)
1974-cü il martın 3-də “Turkish Airlines”ın DC-10 təyyarəsi Parisin yaxınlığında qəzaya uğradı. Təyyarənin yük qapısı düzgün bağlanmadığı üçün uçuş zamanı qapı qopdu. Bu, kabin təzyiqinin ani şəkildə itirilməsinə və təyyarənin idarəetməni itirərək yerə çırpılmasına səbəb oldu. Təyyarədə olan 346 nəfərin hamısı öldü. Qəza yük qapılarının dizaynında dəyişikliklərə səbəb oldu.
5. Saudia Flight 163 (1980)
1980-ci il avqustun 19-da Lockheed L-1011 təyyarəsi Riyad Hava Limanından qalxdıqdan qısa müddət sonra kabinədə yanğın baş verdi. Təyyarə hava limanına qayıtdı və təcili eniş etdi, lakin yanğın sürətlə yayıldı. Təyyarənin qapıları vaxtında açılmadı və sərnişinlərdən heç biri təxliyə oluna bilmədi. Təyyarədə olan 301 nəfərin hamısı həyatını itirdi. Bu qəza aviasiyada yanğın təhlükəsizliyi qaydalarının gücləndirilməsinə səbəb oldu.
6. Malaysia Airlines Flight MH370 (2014)
2014-cü il martın 8-də “Malaysia Airlines”ın Boeing 777 təyyarəsi Kuala Lumpurdan Pekinə uçarkən radarlardan itdi. Təyyarənin sonuncu siqnalı Hind okeanı üzərindən gəldi, lakin qəzanın dəqiq yeri hələ də bilinmir. Bunun texniki nasazlıq, qaçırılma və ya digər səbəblərlə bağlı olduğu barədə fərziyyələr var. 239 nəfərdən heç birinin meyiti və təyyarənin əsas qalıqları tapılmadı. Təyyarələrin izlənməsi sistemlərində ciddi dəyişikliklər edilməsi qərara alındı.
7. Air India Flight 182 (1985)
1985-ci il iyunun 23-də “Air India”ya məxsus Boeing 747 təyyarəsi Londondan Hindistana uçarkən Atlantik okeanı üzərində partladı. Partlayışın səbəbi Kanadada yerləşən Sikh separatçıların yerləşdirdiyi bomba idi. Təyyarə 31,000 fut hündürlükdə olarkən havada parçalandı. Təyyarədəki 329 nəfərdən heç biri sağ qalmadı. Qəza beynəlxalq terror aktı olaraq qiymətləndirildi və hava limanlarında təhlükəsizlik tədbirlərinin sərtləşdirilməsinə səbəb oldu.
8. American Airlines Flight 587 (2001)
2001-ci il noyabrın 12-də Airbus A300 təyyarəsi Nyu Yorkun JFK Hava Limanından qalxdıqdan bir neçə dəqiqə sonra qəzaya uğradı. Pilotun sərt manevrləri nəticəsində təyyarənin quyruq stabilizatoru qırıldı və təyyarə yaşayış bölgəsinə çırpıldı. Təyyarədə olan 260 nəfərin hamısı və yaşayış yerində olan 5 nəfər həyatını itirdi. Qəza pilot təlimləri və təhlükəsizlik prosedurlarının yenidən nəzərdən keçirilməsinə səbəb oldu.
9. Ethiopian Airlines Flight 302 (2019)
2019-cu il martın 10-da Efiyopiyaya məxsus “Ethiopian Airlines”ın Boeing 737 MAX təyyarəsi Addis Abebadan qalxdıqdan qısa müddət sonra qəzaya uğradı. Avtopilot sistemindəki (MCAS) nasazlıq səbəbindən təyyarə idarəolunmaz hala gəldi və yerə çırpıldı. Bu, Boeing 737 MAX seriyasının ikinci belə qəzası idi. Təyyarədə olan 157 nəfərin hamısı öldü. Qəza nəticəsində Boeing 737 MAX təyyarələri bütün dünyada uçuşlardan kənarlaşdırıldı və şirkətə böyük iqtisadi və imic ziyanı vuruldu.
10. Lion Air Flight 610 (2018)
2018-ci il oktyabrın 29-da “Lion Air”ə məxsus Boeing 737 MAX təyyarəsi İndoneziyada uçuşa qalxdıqdan bir neçə dəqiqə sonra Cava dənizinə çırpıldı. Bu qəzanın səbəbi də avtopilot sistemindəki (MCAS) nasazlıq idi. Təyyarədə olan 189 nəfərin hamısı həlak oldu. Bu qəza, Ethiopian Airlines Flight 302 ilə birlikdə, Boeing şirkətini ağır tənqid hədəfinə çevirdi və MAX seriyasının təhlükəsizliyini sual altına qoydu.
