Kulis.az Aqşin Yeniseyin "İstanbul Beynəlxalq kitab fuarından qayıdan “Fəxri qonağ”ın əhvalatı" yazısını təqdim edir.
İstanbulda küçədə bir səhnəylə qarşılaşdıq. İnsanların sürü instinktiylə keçdiyi körpünün üstündə bir dilənçi səsi gəlirdi, yalvarırdı ki, ona kömək edək. Amma dilənçi özü yox idi; yalvarışını bir səs aparatına yazıb gətirib qoymuşdu körpünün üstünə, qarşısına da bir qutu. Özü isə çıxıb getmişdi. Dilənçinin yerinə texnoloji avadanlıq dilənirdi.
Yəni artıq dünyanın dilənçisi də folklordan uzaqlaşıb, texnoloji çağda yaşadığının fərqindədir.
İstanbul beynəlxalq kitab sərgisi bir daha göstərdi ki, Azərbaycan mədəniyyətinin yeni bir startegiyaya ehtiyacı var. Biz uzun illərdir Azərbaycandan mədəniyyət adına dünya meydanlarına ancaq folklor nümunələri daşıyırıq. Dünya isə o meydanlarda folklorla təmsil olunmur. Dilənçisi belə texnoloji şüura sahib olan dünyada peyda olan qucağı tar-qavallı, ağzı zurnalı heyətimiz bizi qədim dünya sakinlərinə bənzədir.
Kitab sərgiləri yazarların yox, kitabların sərgisidir. Buradan-bura Anadolu türkcəsinə tərcümə olunub, təbliğ olunan bir yazarımız yoxdur. TÜRKSOY aşıq Azaflını tərcümə edib gətirmişdi. Azaflının gözünə qatdığı ərzurumli aşıq da “bir gecə ansızın gələ bilərik” başlıqlı əndirəbadi bir qoşma oxuyub düzü-dünyanı təhdid etdi.
Dünyada elə bir xalq yoxdur ki, folkloru olmasın, amma dünyada folklordan başqa heç bir mədəni dəyər yarada bilməyən bir xeyli xalq, toplum var.
Biz dünyaya folklorla çıxıb yeni mədəni dəyər yarada bilmədiyimizi öz görüntümüzlə etiraf edirik. Azaflını göstərib car çəkirik ki, bizim stendə müasir yazıçı, filosof, şair görmək üçün yaxınlaşmayın, bizim olanımız bu saz çalan əzabkeş kişidir. Ay beynəlxalq ellər, biz azərbaycanlılar milli təkamülün Dədə Qorqud mərhələsində donub-qalmışıq.
Folklorun təkcə yol xərcinə bu vaxta qədər ən azı üç, dörd yerli yazıçını, intellektualı bir neçə xarici dilə tərcümə və təbliğ edə bilərdik. Cəmiyyətdə belə bir yanlış fikir formalaşdırılıb ki, ədəbiyyatımız zəifdir deyə dünyaya çıxmır. Mən son illər Buker, Nobel mükafatı almış onlarla dünya yazarının kitablarını oxuyub, sadəcə, zibil torbasına atmışam. Çünki boş və mənasız konyuktura ədəbiyyatı olduqlarını o kitablar özləri nişan veriblər. Amma nə olsun! Sabah bir qıyıqgöz cənubi koreyalı Nobel mükafatı almış o mənasız yazıçısının adını çəkib məni ölkəmlə birlikdə mədəni şəkildə aşağılayacaq haqqı qazanıb artıq.
Nobel mükafatı peşəkar ədəbiyyatı deyil, “yumşaq gücü” təmsil edir, yazıçının deyil, ölkənin mədəni gücünü göstərir. Azərbaycanda bu mükafatlara layiq qat-qat yaxşı kitablar yazılır, amma məsələ dünyaya çıxmağa gələndə bir təyyarə dolusu nağaraçalan göndəririk. Təsəvvür edin, beynəlxalq gözəllik müsabiqəsinə gedirsiniz, özünüzlə Koroğlunun Nigarını aparırsınız.
İngilis, fransız, alman, yapon bizim gəncləri folkloruyla “yemir”, müasir mədəni dəyərləriylə özününküləşdirir. Əmin olun, bizim folklor da heç bir əcnəbi gənci üçün maraqlı deyil, əgər elmi iş yazmırsa.
Folklor xırda xalqların salındığı “dələ təkəri”dir. Hətta postmodernizmin də postkolonial xalqlar öz keçmişlərində eşələnsin deyə onlar üçün ortaya atılmış bir karnaval mexanizmi olduğunu yazan kitablar var.
Ağıllı sözə dərimizin deyil, əqlimizin qalınlığıyla reaksiya verməyi, nəhayət ki, öyrənməliyik.
Dünyada Azərbaycandan qidalanan yüzlərlə diaspor təşkilatımız var, hərəsi bir yerli yazıçının, alimin əsərlərinin təbliğiylə məşğul olsa, bu cür sərgilərə gedəndə eynən Bakıdakı kimi özümüz çalıb, özümüz oynamarıq. Məsələn, “Fəxri qonaq” olduğumuz İstanbul fuarında Türkiyədəki səfirimiz, ümumiyyətlə, gözə dəymədi, heç olmasa, gəlib “Fəxri qonaq” seçdiklərinə görə təşəkkür edə bilərdi. Etmədi, görmədik, eşitmədik.
Buna görə də türk arkadaşlarımızın bizə soyuq münasibət bəsləmələrini qınamağa adamın dili gəlmir.
Türk mediasından yalnız bir xanım gəlib “Fəxri qonaq” haqqında bir-iki kəlmə yazdı, onu da Şəhriyar Del Gerani şəxsi dostu kimi dəvət etmişdi.
Müstəqil dövlətin müstəqil mədəniyyət strategiyası olmalıdır. Biz mədəniyyətlərin toqquşduğu çağda yaşayırıq. Bu gün ölkənin toprağını deyil, insanını işğal edirlər. Azərbaycan torpağını işğaldan azad etmək üçün yeni qan lazım idi, tökdük. Azərbaycan insanını da işğaldan azad etmək üçün yeni mədəniyyət lazımdır.
Mədəniyyət nazirliyinin son illərdəki fəaliyyətini danmaq insafsızlıq olar. Ancaq bir məsələni xüsusi qeyd etməliyik ki, bu nazırlik insanlara deyil, əsərlərə xidmət göstərən qurumdur. Çünki insan gec-tez ölüb gedir, qalan əsərdir, fikirdir, düşüncədir. Narazı qalmasınlar deyə şair, yazıçı, alim adı altında gizlənmiş yüzlərlə müftəxoru yığıb sürü halında ölkədən-ölkəyə daşımağın heç bir önəmi yoxdur. Unutmayaq ki, istedadsız adam həmişə narazı olar. Fazil Mustafanın sözü olmasın, biz narazıların yox, narahatların qeydinə qalmalıyıq.
Sonda: Mədəniyyət nazirliyi hər beynəlxalq tədbirə uyğun dünya ölkələrinin təcrübəsinə əsaslanan bir mədəniyyət strategiyası hazırlamalıdır. Bu strategiya şəxslər, titulllar üzərində deyil, prinsiplər üzərində qurulmalıdır və bu prinsiplər hansı əsər (müəllif), harada və nəyə görə sualları əsasında tərtib olunmalıdır.
Əks halda, biz dünyaya get-gəl edəcəyik, inteqrasiya etməyəcəyik.
