Kulis.az Əli Zərbəlinin "Yay tətilini necə keçirdim..." hekayəsi haqqında Ulucay Akifin yazısını təqdim edir.
Üç-dörd gün qabaq bir hekayə oxudum. Oxuyan kimi hekayə haqqında fikirlərimi yazmaq istədim, amma sonra barmaqlarımı saxladım.
Həm bir az məişət qayğıları imkan vermədi fikrimi yazıya cəmləməyə, həm də bir başqa məsələ.
Başqa məsələ o idi ki, istədim, gözləyim, görüm, ədəbi cameəmizdə bu mətnə necə reaksiya verilir?
Çünki fikir vermişəm, biz (yəni "Kulis" redaksiyası) hansısa bir mətnin müzakirəsini təşkil etməyəndə həmin mətn it-bat olur.
Və gözlədiyim kimi də oldu.
Heç kim o hekayə haqqında bircə cümlə də yazmadı, danışmadı. Elə bil belə hekayə heç yazılmayıb, heç yoxdu belə hekayə...
Bax, biz Kulis-də bununla məşğul oluruq. Diqqətəlayiq mətnlərin it-bat olmamağı üçün onları təbliğ edirik, müzakirəyə çıxarırıq, mübahisəyə, polemikaya şərait yaradırıq.
Sözü çox uzatmadan keçim haqqında danışmaq istədiyim hekayəyə. Söhbət gənc yazıçı Əli Zərbəlinin “Yay tətilini necə keçirdim” hekayəsindən gedir.
Hekayə iki oğlanın oğurluq üçün bir evə girməyindən bəhs edir. Başdan ayağa dialoq üzərində qurulmuş bu hekayənin mövzusu xoşuma gəldi.
Yazılı mətnlər iki səsdən ibarət olur: biri müəllifin səsi, biri isə müəllifin yaratdığı obrazın səsi. Bu hekayə əvvəldən sonacan dialoq üzərində qurulduğu üçün müəllifin səsini eşitmirik.
Özünü “səssiz rejimə” almış müəllif dialoq köməyi ilə iki obrazın da xarakterini uğurlu şəkildə açmağı bacarıb. Düzdü, dialoqun bəzi hissələrində müəllif düzgün ifadələri tapa bilməyib. Məsələn:
“ – Nə edərdik? Ağ kostyum geyinərdik?”
Məncə, real həyatda heç kim, xüsusilə də, oğrular belə danışmaz. Bu, bədii mətn dilindən çox amerikan filmlərinin dublyajına bənzəyir.
Hekayədəki bu cür cümlələri (sayı çox deyil) sadalayıb xırdaçılıq etmək istəmirəm, amma sırf dialoq üzərində qurulan mətndə müəllif bu şeylərə maksimum həssaslıqla yanaşmalıdır.
Digər qüsur müəllifin bəzi yerlərdə söhbəti lazımsız dərəcədə uzatmağıdır. Şəxsən mən bir-iki yerdə obrazları qarışdırdım, məcbur həmin hissələri təkrar oxudum. Ki, heç dialoqun əhəmiyyətli yerləri də deyildi o hissələr.
Obrazların astadan danışığı, ehtiyyatlı davranışlarına uyğun monotonluqla başlayan mətn obrazların həyəcan və təlaşının artmasıyla canlanır. Müəllif obrazların səsi (!) ilə oxucunu kuliminasiyaya doğru daşıyır.
Artıq oxucu da özünü həmin evin içində hiss edir. Oğrulardan birinin rahatlığı bir az qeyri-təbii görünsə də, real həyatda bundan daha absurd situasiyaların da gerçəkləşdiyini bilirəm.
Məsələn, yadıma düşür, narkotiki oğurlanan bir adam polis bölməsinə zəng edib bununla bağlı şikayət etmişdi, polis də gəlib elə şikayət edən adamın özünü həbs eləmişdi.
Yəni real həyatda irrasional hadisələr daha çox baş verir, nəinki bədii mətndə. Bu səbəbdən müəllifin mətninə rahatlıqla inandım.
Açığı, hekayəni oxuduqca təxmin etmişdim ki, müəllif bu mətnin kuliminasiyasını sona saxlayacaq. Ancaq çox istəyərdim, kuliminasiya bu mətnin düz ortasında baş versin. Kuliminasiya mətnin ortasında olanda, bu, uca bir dağın zirvəsinə dırmaşıb sonra zirvədən dağın o biri tayına keçməyə bənzəyir. Və əslində, dağın zirvəsinə çıxmaqdan da çətini o zirvədən səliqə ilə aşağı düşə bilməkdir.
Kuliminasiya mətnin mərkəzində olsa, müəllifin o dağın zirvəsindən necə endiyini görmək imkanımız da olacaqdı. Kuliminasiya hekayənin sonunda olanda müəllifin “razvyazka” bacarığını nümayiş etdirmək üçün fürsəti olmur.
Hər halda, müəllifə “elə yox, belə yazardın...” demək də doğru deyil. O, kuliminasiyanı sona saxlamaq istəyib, mətni bu cür görüb, bu cür yazıb və sonluq da, əslində, uğurlu alınıb.
Əli Zərbəli bundan əvvəlki bəzi hekayələrində də uğurlu mövzular seçib həmin mövzuları mətndə qismən həll edə bilmişdi.
Müəllifi təbrik edirəm!
