Kulis.az Murad Köhnəqalanın "Antisovetskaya pravda" yazısını təqdim edir.

Tələbə vaxtı yanvar buraxılışına gəlmişdim. Ayaz Mütəllibovun hakimiyyəti dövrü idi. Bakıda 20 Yanvar qırğınından bir gün qabaq Prezident Aparatının qarşısında müxalifətçilər tərəfindən rəhbərliyə üsyan mitinqi düzənlənmişdi. Aparatın qabağında simvolik dar ağacı da qurulmuşdu. Şair dostum Şaiq Vəli ilə birgə mitinqçilərin çıxışına qulaq asırdıq. Havada qorxunc bir gərginlik vardı…

Gecə marşrut avtobuslarının basabasında birtəhər Sumqayıta, Şaiqgilə getdik. Səhər hər yanı başına götürən həyəcan siqnalına ayıldıq. Şaiq dedi, yəqin zavodların hansındasa qəza baş verib. Çox ertə idi, televizor vaxtı deyildi, radionu açdıq, xışıltıdan başqa heç nə eşitmədik. Evdə telefon da yox idi. Çay içdik, siqaret çəkdik, televizorun vaxtı çatdı, açdıq, orda da heç nə görsənmədi. Küçəyə çıxdıq, adamlar panik bir vəziyyətdə şəhərin mərkəzinə axışırdı. Deyirdilər, rus qoşunu Bakıda minlərlə soydaşımızı qırıb. İnsan axını bizi Sumqayıt mədəniyyət sarayının qarşısında keçirilən mitinqə gətirib çıxardı. Çıxışçılar rus qoşunlarının Bakıda qırğın törətməsindən danışıb adamları məlumatlandırırdı.

Ürəyimiz partlayırdı, görəsən, dostlardan kim ölüb, kim qalıb? Bakıya gəlmək istədik, lakin maşınların işləməsinə qadağa qoyulmuşdu. Həmin gün məcburən Sumqayıtda qaldıq. Bakı ilə telefon əlaqəsi saxlaya bilənlərin danışdıqları fərqli şayiələr şəklində çayxanaları dolaşırdı.

Sabah bir neçə marşrut dəyişərək Bakıya gəldik. Fürsətcil taksi şoferləri qiyməti onqat artırmışdılar. Yolların kənarına oyuncaq kimi səpələnmiş əzik-üzük, qanlı, güllə deşmiş maşınları görəndə həyəcanımız daha da artırdı...

Mən bir neçə gündən sonra Moskvaya yola düşdüm. Onda beşinci kursda oxuyur, həm də gecələr Azərbaycanın Rusiyadakı səfirliyinin binasındakı otelin girişində gözətçi işləyirdim. Ona görə institutun yataqxanasına getmir, səfirlikdəki otağımda gecələyirdim.

Otelin təsərrüfat işlərinə bizim institutu təzəcə bitirmiş Adil Əlioğlu baxırdı. Adil BBC kompaniyasından gəlmiş Etibar Cəfərov adlı bir rusdilli jurnalist soydaşımıza da otaq ayırmışdı. Etibar Bakıdan oğrun gətirdiyi kasetlərdən montaj vasitəsilə yığcam kasetlər düzəldib, faciəni xarici kanallara ötürürdü...

Axşam mənə Leninqrad şəhərinin (indiki Sankt-Peterburq) bir telefon nömrəsini verib, “təcili zəng eləməlisən”, dedilər. Zəng elədim, Saatlıdan olan tələbə yoldaşım Şamil Bahadur yubanmadan Leninqrada gəlməyimi istədi. Məni qatardan qarşılayıb “Pribaltiysk” otelinə aldılar. Həmin qarışıq siyasi məsələlərə görə burda Azərbaycan pasportu ilə otelə düşmək mümkün deyildi. Bu səbəbdən bizi, Şamilin Əli adlı dəliqanlı dostu özünün Leninqrad qeydiyyatlı pasportu ilə otelə yerləşdirdi.

Demək, mən gələnə qədər Şamil Leninqraddakı soydaşlarımızı bir zala toplayaraq oğrun vasitələrlə gətirdiyi videokasetləri görüntüləmiş, 20 Yanvar hadisələrini onlara şərh eləmişdi. Saatlıda tarix müəllimi işləyən Ramazan Səmədov adlı cəsur və mehriban bir oğlan da Şamillə gəlmişdi. Məqsəd Bakı qırğınını Rusiya mətbuatı və televiziyaları ilə yaymaq idi. O vaxtlar Moskvadan fərqli olaraq Kremlin siyasətini Leninqrad ictimaiyyəti qəbul eləmirdi. Şamil rus tələbə yoldaşlarını da bu işə səfərbər eləmişdi. Marina Paley, Serqey Paxomov və Pyotr Kojennikov bizə yaxından köməklik göstərirdilər.

Nəhayət, Kojennikovun da çalışdığı Leninqradın ən populyar “Pyatoye koleso” (Beşinci təkər) adlı televiziyasında 20 Yanvarın izahlı görüntülərini yaydıq...

Həmin vaxtlar Saşa Boqdanov adlı gənc və cəsur jurnalist Leninqrad şəhərində “Antisovetskaya pravda” adlı bir listdən ibarət qəzet buraxıb, hər həftə Moskvanın mərkəzində şəxsən özü satırdı. Saşa qatardan düşüb gələnə qədər moskvalılar qəzet üçün növbəyə dururdu. O, tirajı iri əsgər heybəsi ilə belində gətirib Puşkin meydanı tərəfdə satışa çıxarırdı. Qəzet daima Qorbaçovun imperialist siyasətini məqalə və karikaturalarla darmadağın eləyirdi. Biz Şamilin dostlarının tövsiyəsi və vasitəçiliyi ilə Saşayla tanış olduq. Saşa qəzetin iki nömrəsini - Sumqayıt hadisələrindən tutmuş 20 Yanvara qədər - Qorbaçovun Azərbaycan siyasətinə həsr elədi.

Mən Şamillə Ramazanı bir çamadan qəzetlə Moskva Domodedovo hava limanından yola salmalı idim. Biz Bakı reysinə cəmi bir bilet tapa bildik və qəzeti Ramazan aparası oldu. Uzun bir kəndirlə düyün-düyün bağladığımız qəzet ölçüsündə olan çamadanı keçid şüasından ötürəndə təəccüb elədilər. 1000 nüsxəyə yaxın kip yığılmış qəzet listi çamadanda bütöv bir qara daş kimi görünürdü. “Bu nədi?” – milislər soruşdu. Həyəcandan rəngimiz qaçmışdı. Məsələnin üstü açılsaydı, hər birimizi 7 ilə qədər həbs cəzası gözləyirdi. Ancaq Ramazan əvvəlcədən bizə demişdi, işin üstü açılarsa guya sizin xəbəriniz yoxdu, qəzetlər mənlikdi.

Nəzarətçi rus milislərinə dedik, gizli bir işimiz yoxdu, yazıçı adamlarıq, çemodandakılar da kağız-kuğuzdu, kip yığılıb, ona görə belə görünür. Qəsdən reysin axırlarında gəldiyimiz üçün milis çamadanın düyünlü kəndirinə baxıb, vaxt darlığına görə açdırmaqdan vaz keçdi...

Özümüzdə qalan qəzetləri paketləyib, Şamillə rus ziyalılarının ev ünvanına göndərir, qədim Arbat küçəsinin divarlarına yapışdırırdıq. Çox vaxt küçənin o başından qayıdanda görürdük ki, yapışdırdığımız qəzetləri ermənilər divardan cırıb atıb, məcburən yenidən işimizi təkrarlayırdıq.

Ramazan qəzetləri Azərbaycana çatdırmışdı. Sonralar Şamildən eşitdim, Ramazanı Rusiyada öldürüblər. Maddi ehtiyac ucbatından Rusiyada qara işlərdə çalışan tarix müəllimi Ramazan heç 40 yaşına da çatmadı...

Keçən il Şamil mənə o qəzetlərin hərəsindən bir nüsxə bağışlayanda gülərək: “Eşitdim, kimsə yazıb, guya bu qəzetləri o çap elətdirib” - söylədi…

• Ölü əsgər haqqında ballada - Bertold Brext
• Bizim insanların mənəviyyatını korlayan budur! - Aqşin Yenisey
• Azərbaycanın Xalq artisti vəfat etdi