Şərif Ağayar
Tanınmış yazar Əlif Şafak ərinmədən roman yazmağın kurallarını sıralayıb. Sıralamada ilgimi çəkən nüanslardan biri budur: yazmaq üçün 12 faiz istedad yetərlidir... Qalanı, əslində hamının bildiyi şeylərdir: zəhmət, mütaliə, vərdiş, təcrübə və s.
Usta yazarın (yalnızca “Aşk” romanı bunu deməyə əsas verir) bu qənaəti doğrudan da irihəcmli nəsr əsəri yazan və yazmaq istəyən qələm adamları üçün maraqlı gələ bilər...
Bir azdan qayıtmaq şərti ilə Əlif Şafakı burada qoyub Orxan Pamukla Səfər Alışarlıdan bəhs edim...
İş elə gətirdi ki, “Qar” (O.Pamuk) romanı ilə “Maestro”nu (S.Alışarlı) eyni vaxtda oxudum. Hacıkəndin havası təmiz, sakit meşəliyindəki istirahət evində. Kəndimi kapatdım kitablara... Və, indi dəqiq deyə bilmirəm, o vaxt gəldiyim qənaət bu idi: Orxan Pamuk Səfər Alışarlıdan istedadlı deyil. Bəs çatışmayan nədir?! Əlbəttə ki, mühit!
Bax Əlif ablamız öz kurallarında bunu nəzərə almayıb.
Mən istedadın 12 faizliyini başa düşürəm. Təxminən bir radio düşünək. 9 voltla Pavarotti də oxuya bilir, bizim Faytonçi Nazim də. Söhbət istedadın keyfiyyətindən və səviyyəsindən deyil, bir nəsr əsəri üçün xərclənəcək minimumdan gedir.
Məsələn, İsa Hüseynovun “İdeal” romanına xərclədiyi istedad və enerji Azərbaycanda heç bir əsərlə müqayisə oluna bilməz. Amma, inanın, yalnız ədəbi dəyərlər baxımından yanaşsaq o Mirzə Cəlilin istənilən hekayəsinə uduzur. İsa Hüseynov çay yuxarı üzmək iddiasındadır... Ancaq elə nasirlər var ki, nəinki çay yuxarı üzmür, hətta öz çiynindəki yükü də axara buraxıb çayı öz məqsədlərinin istiqamətinə çevirir.
Bunun üçün zamanın diqtə etdiyi bütün ədəbi fəndləri mənimsəmək gərək!
Həmişə düşünmüşəm, əcəba Kafka “Çevrilmə”ni başqa cür yaza bilərdimi? Cavabım həmişə eynidir: “Qətiyyən!” Bu əsəri yazdıran iztirab və ağrını realistcəsinə yazıya köçürmək, fiziki mənada mümkün deyil. Mənə görə, insanın səhhəti buna davam gətirə bilməz. Kafkanın ən böyük uğuru özünüifadənin ən asan yolunu tapmasıdır. İstedadının miqyasından asılı olmayaraq istənilən yazıçı “Çevrilmə”nin burulğanında bata bilərdi.
Bütün bunlara baxmayaraq, əminəm ki, Kafka “Çevrilmə”yə istedadının heç 12 faizini də xərcləməyib.
Düşdüyü mühit, mənsub olduğu mədəniyyət pessimist Kafkanı ən ağır sınaqlardan dahi kimi çıxartdı.
Bu şərtlər bizim cəmiyyət üçün keçərli deyil.
Azərbaycanda ciddi mədəni mühit heç vaxt olmayıb.
Siyasilər mədəniyyətin, o cümlədən ədəbiyyatın başına ip salıb arxalarınca aparıblar həmişə...
Az-çox tanınmışlarımızın isə arxasında ya farslar var, ya da ruslar... İnanmırsınız tarixə nəzər salın...
Bu xalqa Seyyidi, Sabiri və Hadini tapşırdıq... Aqibət məlumdur!
Bu mənada sözün üzərində hansısa ideolojini qəbul etməyən indiki gənclərin boynuna çox ağır yük düşür. Hətta o qədər ağır ki, yıxılmamaq ehtimalı heç 12 faiz də deyil.
Azərbaycanda azad ədəbiyyat məhrumiyyət, əzab və hətta ölüm vəd edir.
Səni oxuyub qəbul edəcək adamlarla sənin aranda keçilməz baryerlər var. Bu kağız üzərindəki ƏDV-dən, müstəqil fəaliyyət göstərmək istəyən nəşriyyatların, kitab mağazalarının üzləşdirildiyi problemlərə qədər hər yerdə özünü göstərir.
Bir yandan da ədəbiyyatın cilovunu əlində tutmaq istəyən qurumların təpkisi, təzyiqi, təhdidi...
Üfüqlərində heç bir uğur görünməyən azad ədəbiyyat yalnız fədakarları özünə cəlb edir. Fədakarlıq isə həmişə olmur.
