Kulis.az Xalq şairi Sabir Rüstəmmxanlının “Qarabağa dönüş” poemasını təqdim edir.

1.
Yaramızdan axan qan
qan deyil, qorxumuzdur,
Ağrılarla qovulan ətalət yuxumuzdur.
Dünən ağladığıma bu gün qəlbən gülürəm,
Ölürdüm yaşadıqca, dirilməyə ölürəm.
Nə bu ölüm yenidir, nə yarımcan dirilik,
Üzdə bütöv olsam da ürəyim çilik-çilik.
Yad əllər parçaladı, bölündükcə bölündük,
Küləklərdə sovrulduq, ələklərdə ələndik.
Çökdü bir qara zülmət yurdumun üzərinə,
İşıqlı günlər dedik, qara demək yerinə...
Doğrandı sərhədlərim, qayçılandı yollarım,
Başım kötük üstündə, kələfçədə qollarım...
Allahsız, dinsiz olan unutdurdu Allahı,
Allah sevgisi kimi yağmalandı silahım...
Unutduq ki insanlıq çaylar kimi daşmaqdır.
Haq, ədalət yolunda sonadək savaşmaqdır,
Sağalmaz yara olar boyun əymək düşmənə.
Ömrüm sığışa bilməz parçalanmış Vətənə.
Gözümüzdə bir əsrin axan nahaq qanları,
Kükrəyib dağ çayıtək doldurduq meydanları.
Meydan ana qucağı, bir ürəkdi, bir candı,
Həsrəti qırıb tökmüş bütöv Azərbaycandı.
Yan-yana dayanmışdı Baki, Təbriz, Ərdəbil,
Araz da xəcalətdən qurtarmışdı elə bil!
Meydan yumruğa döndü, hər yumruq bir qoşundu.
Harayımız ildırım, sözlərimiz qurşundu.
Doladım boğazıma kəfənimi o günlər,
Sinəmdə qurşun yeri, xəyalımda sürgünlər,
Ancaq Vətən sevdası hər qarxunu açırdı,
Onsəkkiz gün səsimlə bir millət danışırdı...
Gəldi Sovet ordusu, dişinə vursun bizi,
Tanklar, toplar, mərmilər bükmədi dizimizi.
Xalqın iradəsindən çaşıb qorxuya düşən,
Kürsününə sarılıb tülkü kimi büzüşən
Millətin haq sözünü gətirmədən dilinə
Daş qoydu Baş Katiblə xəyanət təməlinə.
Yatıranda milləti yastığa dönən yalan
Soyuq yanvar günündə Bakıda axıtdı qan.
Ordu öz şəhərinə soxulur yağı kimi,
Çırır bayraqlarımı düşmən bayrağı kimi.
Gözündə vəhşi qəzəb çıxır neçə pusqudan,
Uçaqlar göyü tutur, gəmilər qalxır sudan.
Tanklar, raketlər gəlir dinc şəhərin üstünə,
Tuşlanır top lüləsi körpələrin üzünə.
Son silahla qırırlar silahsız insanları,
“Əl çək yurdumdan!” deyən günahsız insanları.
İşğal ordusu durdu işğalçının yanında
Boğdu öz şərəfini Xocalının qanında.
Dünyanın fitvasıyla coşur Hayın harayı,
Arxadan tankla gəlir sovetin son alayı.
Hüquq donub, haq batıb, dünya eşitmir, kardı.
Qatilə “dur!” deməyən özü də günahkardı.
Dərin siyastlərin quruyacaq kökləri
Kəsib atmaq olmasa əl gəzən ətəkləri,
Axırda anladım ki, keçən ömür deyilmiş,
Göydə səsim boğulub, yerdə yolum əyilmiş.
Nəğməm ağıya dönüb, laylamız göz yaşına,
Matəm havası hopub yurdun hər qarışına.
Nə şeytan kimi şeytan, nə xilaskar mələyik
Eləcə boşluqlarda üzən cansız lələyik.
Dünya özü də bilmir istəyi nədir bizdən,
Otuz il qara duman donubdur üstümüzdə.
Sanki görmür kor gözü-Vətənimdir burası.
O Millətlər birliyi, bu Dövlətlər şurası...
Hamısının ağzında eyni çürük saqqızdı,
Hamı siyasət qurdu, quzu-yurdum yalqızdir...

2.
Ancaq birdən göylərdən bir şımşək çaxıb keçdi.
Həqiqət min yalanı yandırıb yaxıb keçdi.
“Savaş” deyən sərkərdə milləti oyandırdı,
Hər ürəkdə ümiddən çilçıraqlar yandırdı.
Yol gözləyən yurdların harayı hər gün təzə,
On milyonun tək səsi yol açdı üzümüzə.
Qalxdı igid oğullar, oğul düşmən çəpəri,
Qalxdı əmrə müntəzir Azərbaycan əsgəri!
Nəfəsi yaz nəfəsi, səsi ildırım səsi,
Yurdun coşan ilhamı, qisas almaq həvəsi.

3.
Vur, qəhrəman əsgərim, Xocalı bağırıb vur,
Yad əllərdə inləyən torpağın xətrinə, vur.
Min-min evim dağılmış, kəndlər qalmış virana
Daşları buz bağlamış ocağın yerinə vur.
Köstəbək yuvasında gizlənməkdir əlacı,
Dağıt bu son deşiyi, mərmini dərinə vur!
Ziyarətgah zirvələr gözləyir gözü yolda,
Bu işğalı bitirib, zülmün məhvərinə vur!

Nəbinin yolu bağlı, Həcərin əli bağlı,
Xatırla bu torpaqda at oynadan kəsləri.
Düşmən top-tüfəngliydi, onun silahı qeyrət,
Hələ itib getməmiş Soltan bəyin izləri.
Düşməni susuz qoyub çəkilsə də içinə,
Hər qayanın altından fışqırar kəhrizləri.
Sən aranda, o dağda, sanır ələkeçməzdir,
Qayada yuva açsın poladlaşan dizlərin!..

Havalan zirvələrdə, mən də gəlim dalınca,
Daha kəsməz yolumu çovğunlu qar, nəmli sis.
Düşmən başı alovlu tərk edir cənnətimi.
Bilir çoxdan çatıbdir geri dönmək vədəmiz.
Tərtər yenə oxuyur Kəlbəcər nəğməsini,
Nə qədər qan yusa da bizə baxır tər-təmiz.
Gedənlərə qoşulub zirvəsindən enmədi
Murovdan, Dəli dağdan uca Şəmşir dədəmiz...

Yazılı daşlarıma mən də bir tarix yazım,
Daşlar da dil açacaq diri sözlə yazılsa,
Getdi şair dostlarım, bu yurdlardan nigaran,
Həsrətləri soyumaz hər qaya bir saz olsa.
Bəhmənlə Məmməd Aslan--ilhamları tükənməz,
Bir ağız da mən deyim dedikləri az olsa.
Gözümdə bu dağların hər qayası altındı,
Qızıl nəyiməə gərək insanları qızılsa.

Hələ də xatırlayır tənha Çeyran bulağı
Üstünə Şəmşirləbir Vurğun gələn çağıları.
Sücaət İstsuya bir də uçmaq istəyir,
“Quş yerinə olaydim!”- titrəyir dodaqları.
İmtahan bitməsini gözləyir Ənvər Rza
Tez qayıtsın kəndinə başında uşaqları!
Gəzsin xalq arasında-sazından sözünəcən,
Qürbət olmuş Göyçənin Ələsgər soraqları.

Laçın düşmən əlində, hələ dirənib durur,
İşıqlı dağlarım var qalxır qəm dumanından.
Şair Ağa Laçınlı- Bakldadır məzarı,
Ruhu ayrıla bilmir anasının yanından.
Mıxtökəndən atüstə aşsın Hüsey Kürdoğlu
Görsün nişan qalıbmı burda ilk ünvanından.
Yenə Turşsu üstündə qurulsun məclisimiz
Görək hansı sözümüz çıxır saz tufanından!

Tələs, igid əsgərim, havalar soyuqlaşır.
Təpələr çallaşmada, bir azdan qış gələcək.
Süleyman Rəhimlidən hər il bir yeni roman,
Adına neçə eldən neçə alqış gələcək...
Qaraoğlu Əlinin qələmində “Qəhrəman”,
Zəngəzurdan nə yazsa millətə xoş gələcək...
Endirib Balayana tərsşapalaq şerini
Dilində lətifəsi Eldar Baxış gələcək.

Azıx tarixə giriş--ağız açıb çağırır,
Hər kurqan sirrə pərdə, demə adi təpədi.
Bu gücüm, bu ilhamım Füzuli yadigarı,
Diri Daglar ucalsın, diriliyi əbədi!
Bir parçamız bu yanda, bir parçamız o yanda,
Arada Xudafərin, bütövlüyün məbədi
Günahımız çox olub, savaşla təmizlənər
Haq-ədalət yolunda ölmək də bir tövbədi..

Yüz min əl uzadacaq bizə çinar meşəsi
Nə Oxçu quruyacaq, nə xatirə bitəndir!
Qayıdım Araz boyu Qarabağ düzlərinə
Yüz illərin həsrəti ürəyimi didəndir...
Əl edir Qarabağa qaradağlı qardaşlar,
Qırx milyon insanıyla ora da bir Vətəndir.
Nə sərhəd çəkilməklə millətim ayrılacaq,
Nə birləşmək arzusu, nə də sevgi bitəndir.

Qoy torpağı titrətsin üfüqdən üfüqəcən
Yelkəsi işıq saçan Qarabağın atları.
Ağdamı xəritədən silmək istədi düşmən,
Bilmədi açılacaq poladdan qanadlarım.
Yenə Xudu müəllim Mərzilidən yol başlar,
Dirilər naxış-naxış tariximin qatları.
Qarabağ ağrısını yenə Muğam diliylə
Yayar qitələr boyu Şuşanın övladları...

Cəbrayıldan keçirəm- fəxri vətənaşıyam.
“Dünyanı arşınlayan” Sabirin yurdudur bu,
Molla Pənah Vaqifdən Bayatlı Vaqifəcən
Sözüylə, nəğməsiylə basılmaz ordudur bu.
Sona bülbül oxuyur yenə Qədir səsiylə
Sanki fələkdən axan bir mübarək sudur bu
İlahi, Qarabağım yenə öz yerindədir,
Nə müqəddəs ziyarət, nə böyük arzudur bu!

Tək öz şərəfin üçün vuruşmursan, əsgərim,
Bir qeyrət zirvəsinə ucalmısan! Bərk dayan!
Çiyninə yüklənibdir yüzillərin qayğısı,
Keçdiyin qanlı yolla tarixdir addımlayan,
Dön yanında səflənən igidlərə nəzər sal,
Talış, ləzgi, kürd, avar...bir meydana baş qoyan.
Bir Vətən nəğməsidir hamımızın qisməti,
Hamımızın anası, Od Yurdu Azərbaycan!

Pənah xanın qalası Şahbulağın üstündə...
Düşmənin qanlı əli o suya dəyəndə, vur!
Tikiləcək kəndlərim, sonsoz cah-cəlalıyla,
Erməni dil usadıb “Miatsum” deyəndə, vur!
Dəmir quşlar uşuşsun qartallarla yanaşı,
İlanı yuvasında, bayquşu göyündə vur!
Boğazı əlindəykən “barış” deyib yalvaran
Yenə yalan üyüdüb, sözünü əyəndə, vur!

4.
...Mən sizə bu savaşda ölməyi əmr edirəm,
Siz ölümə gedəndə ölüm sizdən qaçacaq.
Bu şəhərin yolunu üzümüzə açsanız
Allah da dərgahında sizə qucaq açacaq.

Mən sizə bu savaşda ölməyi əmr edirəm
Ancaq ölüm gəlmədən düşməni öldürməyi.
Başqasının yurduna göz dikəni ağladıb
30 il yas tutanın üzünü güldürməyi!

Mən sizə bu savaşda ölməyi əmr edirəm,
Ölümün qucağına dirilik sinməlidir.
Əmrim ölüm olsa da ancaq bu son savaşdan
Əsgərim qələbəylə, sapsağlam dönməldir!

Qarşıda sıldırımlar, dik qayalar baş-başa,
Gərək qartal olasan, gərək qanadın ola.
Ya da bu qayalardan səni alıb qaldıran
Bir uçuş ehtirasın , dəli inadın ola.

Daşlar soyuq, sürüşkən, altda dibsiz uçurum,
Qayaların başında qaniçən əsgər min-min.
Yağış ol, dumana dön, düşmən duyuq düşməsin
Gözündəki şimşəyi görənə kimi sənin.

Ölüm-dirim anında haqdan gələn bir nida
Kəlmeyi-şəhadət tək ürəklərdə bəslənir.
Bu əmrin ilk vətəni Çanaqqala olmuşdu,
Yüz ili adlayaraq Şuşada da səslənir.

Əsgərin silahı yox, əmrin özü silahdır,
Əmrin özü qanaddır, qaldırır uçurumdan.
Düşmən gözünü açılıb görür bir körpə ruhu
30 yaşa dolaraq gəlibdir Xocalıdan.

Qarnı yarılan ana, döşü kəsilən ana,
Cənnətdən süd verərək igid ərlər böyütdü.
O zorlanan qızların bakirə gözəlliyi
Qisasa könül verib min-min əsgər böyütdü...

5.
Adına qurban olum, ey adsız qəhrəmanım!
Ruhundakı tilsimə heyran olub durmuşam.
Siz Vətən fədaisi! Qəlbimdə hərənizə
Neçə ləqəb düşünüb, neçə ad uydurmuşam.

Yürü, yürü, Mete xan! Burda da sərkədəsən!
Arxanca qanadlanıb Qazanla, Beyrək gəlir.
Gürşad saraylar yıxır qırx igidi başında,
“Özgürlük!” deyə-deyə Xürrəmi Babək gəlir!
Gəlir Oğuz, Bayandur, Alparslan, Qızıl Arslan,
Çağrı bəyin yoluna düzülüb neçə oğul,
Siz bu günün Çingizi, siz bu günün Timuru,
Sizlərin simasında dirilibdir Ərtoğrul!
Sizin adınız şəhid, namus, qeyrət, intiqam,
Milyon-milyon adlı var, tüpürürlər adına.
Ata-ana ad verib böyütdülər sevgiylə,
Sonra da alışdılar pis övladın oduna

Get, adsız qəhrəmanım, Qacar ala bilmədi
Bu qalanı seyr etdi dediyi o şüşədən.
Qala- təxəllüsündür, Qaya- sənin ayaman
Öz əsil adınısa alacaqsan Şuşadan..

Ya da ki, Dədəm Qorqud dilləndirib qopuzu
Türkün ölməz ruhundan verər sözə yeni can.
Deyər ki ayırmıram sizi bir-birinizdən,
Şuşa fatehlərinin bir adı var: Qəhrəman!

6.
Əsgər boş əllə gedir Qalanı fəth etməyə,
Tək bircə bıcağı var, gizli tutur ovcunda.
Bıçağın tiyəsində gözlərinin işığı,
Neçə düşmən taleyi bir bıçağın ucunda.

Tankın yarsın sinəni, topun yuvana dəysin,
Namussuzun nə işi bu namus savaşında?
Bir ağzın var, bir qarnın, sanki yemək güc verir,
Dünyanın ərzağını əndərdilər başından.

Şuşada şırmandıqca sanırdın yenilməzsən.
Hələ Yallı da getdin qutsal Cıdır düzündə.
Ayaq qoyduğun torpaq bilmədin sənin deyil
O şənliklər, o rəqslər gələcəkdir gözündən.

Vaqifin gözəlləri bu düzdə gəzən zaman
Sənin xalqın hardaydı, sən özün harda idin?
Bu qala qayalarda bir qala da ucaldan
Pənah xanın dövründə sən hansı görda idin?!

Qalanın divarları-qayaların davamı,
Burda quş-quşluğuyla qanad salıb qayıtmış.
Sərkərdələr, fatehlər ölkələr basa-basa
Əli çatmadığından qalaya dil uzatmış...

Bircə Qacar almışdı ikinci hücumunda,
Baxmaqdan yorulanda aylarla hayıl-mayıl.
Bəndəsi o dünyaya həsrət getməsin deyə
Ona gizli yolları göstərmişdi Əzrayıl.

Şuşada ömür sürüb, Şuşada gün keçirmək,
Gözəllərin qisməti, igidlərin bəxtiydi.
Neçə saray qursa da Pənah xan Qarabağda
Şuşa qızıl sarayı, Şuşa büllur taxtıydı.

Şuşa - Bülbüln səsi, Şuşa - səsin bülbülü,
Sözün İsa bulağı, muğamın zənguləsi.
Bəstəkar yetirməsə bundan sonra min il də
Min il diri qalacaq Üzeyirin bəy səsi.

Havası bal, suyu bal, ağzının sözü də bal,
Onu arı əzmiylə qayalarda hörmüşük.
Hər qarış torpaq üçün ölmək necə olurmuş,
Ölüm sevinci nədir? Bu qalada görmüşük...

İki dostla yazmışdım qayasında adımı.
Qayadan silinsə də qalacaq yaddaşlarda.
Şair adını yazdı, əsgərim zəfərini
Tarixim yaşadıqca silinməz bu daşlardan.

7.
Qala zülmət içində, sabah günəş doğacaq!
Əsgər qurd gözü ilə gecə də görməlidir...
Diş ilə, dırnağ ilə yapışıb qayalardan
Düşmənin başı üstən qalaya girməlidir...

Qalaya girməlidir hava kimi, ruh kimi,
Tankın, topun üstünə boş əllə getməlidir.
Qonşusunun yurduna soxulmağın sonunu
Otuz il qanmayana bu gün öyrətməlidir...

Laçın, Xankəndi yolu, tanklar burun-buruna.
Canlı çəpər çəkibdi canilər hər köşədə.
Düşmən hardan bilsin ki, əsgərim qanadlıdır,
Bulud kölgəsi kimi sürüşür bu şüşədən.

Ona gülməli gəlir bizim son niyyətimiz,
Min-min gözdən yayınıb Şuşaya qalxa bilmək.
Ölkələrə əl açan erməni ümidini,
Erməni ordusunu bir əllə boğa bilmək!

Azuqə aşıb-daşır, silahları tükənməz,
Yeyib-içir, əylənir, nə qorxu var, nə də qəm.
Lap dünyanın ən güclü qoşunuyam, nə olsun,
Üstünə hansı yolla, ha yandan gedəcəyəm.

Qayaların dibiylə nəğməsiylə axır çay,
Nə qədər coşub-daşa qalaya yetmir səsi.
Burda kəsib yolumu, Şuşanın sinəsinə
Sağalmaz yara vuran Daşaltı faciəsi.

Yurdunun harayına gedən igid dostlarım
Bu dərənin dibində xəyanətə yem oldu.
Görən niyə soran yox, bu kimin oyunuydu,
O şeytan tələsini orda quran kim oldu?

Hər yerindən duranın çiynində zər paqonu,
Millət ayıra bilmir fərarini qaziylə.
Onca nəfər əsgərin onbaşısı olmayan
Papağını yan qoydu sərkərdə ədasıyla.

Keçmiş olsun, Daşaltı, yenə gəlir əsgərim,
Bu ağlar dərələrə unutdursun yasını.
Şuşadan gedənlərin övladları gəlib ki,
Alsınlar burda axan qanların qisasını!

8.
Əsgər qalxır qalaya,
çıxılmazdır daş-divar.
Ancaq əsgərimin də poladdan pəncəsi var.
Qartal dırnaqlarını daşlara çala bilir,
Uçurumun üstündən asılıb qala bilir.
Gecənin havasını doldurub cigərinə,
Bilir ki vuruşacaq yüz dostunun yerinə.
Bu qoyun sürüsünə qurd kimi saldırmali,
Qoynundakı bayrağı Şuşada qaldırmalı!
Bayrağı qaldırmalı ala buludlarla tən,
Qoy onu hər tərəfdən görsün yaralı Vətən,
Şuşam uca olsa da bayraq ondan da uca,
Altında keşik çəkib mən də baxım doyunca.
Sonra düşmən gülləsi sinəmdə yanır, yansın,
Təki Vətən göyündə bayrağım dalğalansın!
Qala divara möhtac, divar qalaya möhtac
Komandir əmr eləyir:
Şuşanın yolunu aç!
Gecə sisli, dumanlı, gecə-hücum fürsəti.
Əsgərin öz gücünü göstərmək qətiyyəti...
Qaya üzünə durur,
Qaya qəsdində durub.
Qaya deyil nizədir,
Yaraları təzədir.
Daşaltıdan dikələn
Qaya deyil, bəladır,
Qayaların başında
Yol gözləyən qaladır.
Gecə zülmət pərdəsi
Gözlərindən tük çəkir.
Üstdə qulaq-qulağa
Çaqqallar keşik çəkir.
Keşikçi projektor
Qaranlığı darayır.
Yayınmaz gözdən quş da,
Sübhə kimi arayır.
Ancaq əsgər dayanmır,
Yolu sözündən keçir.
Dumanın qanadından,
İynə gözündən keçir...
Nə ordu vecinədir,
Nə Qacar deyən “şüşə”.
Bir həsrətli tələsir aşiqiylə görüşə.

Gecə nəmli, divar yaş,
Oğlum, ehtiyatlı ol, ayağından qaçar daş,
Əsgər hərdən yan-yana, hərdən nəfəs-nəfəsə,
Hərdən qulaq kəsilir qaladan gələn səsə.
O haqqın sorğuçusu, son hökmü verən Allah
Görünməz bir tor hörüb, kim bacarar, ya pənah!
Əsgər asılıb tordan qalxır hörümçək kimi
Sarmaşıb qayalara yazağzı çiçək kimi.
Hər daşda bir kəpənək,
Buz divarı istidən, qəzəbdən yanan ürək...
Damarında dolaşır Xocalıda axan qan.
Ay doğa on beş günlük, yapışa işığından.
Göydən bir ulduz baxa, qollarına güc gələ,
Süd yoluna sarılıb bircə anlıq dincələ.
Qatılaşır qaranlıq,
Əsgər durmur bir anlıq.
Ona qalxmaq əmri var,
Düşmənin mövqeyini yaxıb-yıxmaq əmri var.
Maska üzünü örtür, gözlərini gizləməz.
Torpaqdan göyərəcək! Düşmən bunu gözləməz!..
İstehkamlar, səngərləri dağılacaq bu gecə,
Allahın köməyiylə, ədalətin hökmüncə.
Ölüm mələyi kimi qonsun düşmən bağrına,
Bir əsgər qələm çəksin yüzünün varlığına.
Qayalar da xəbərsiz, qarşısında dikəlib,
Ancaq doğma nəfəsdən onlara da can gəlib!
Dırmaşırlar divarla-silahı bıçaqları,
Savaşda ad çıxarmış Yaşmanın uşaqları.
Beynində neçə arzu, neçə görüş həsrəti..
O, dəniz pişiyidir! Öz canını unutmuş,
Bir əli qaranlıqdan, biri buluddan tutmuş...

Düşməndən alacağı qisas qaldırır onu,
Ürəyinə güc verən yol gözləyən ellərdir.
Çatır qulaqlarına anaların ağısı,
Fələyə üsyanları davam edir illərdir.

Gözündə Xocalının, Gəncənin körpələri,
Tərtəmiz gözlərindən yaş yerinə qan axır.
Çox sevinmə bu yasa, dayan uşaq qatili,
Barmağım gözlərini deşmək üçün darıxır.

Uzaq maviliklərdən baxır Polad Həşimli
Mehriban bir səs ilə “Qalx!” deyir əsgərinə.
Silkələ qayaları, yol aç dəmir döşünlə
Yürü, xeyir-duamla mən də köməyəm sənə.

Şəhidlərin ruhları qaya üstə çıraqdı,
Mübariz də dumandan sıyrılıb gəlir birdən.
Fikrində son döyüşü özü gedir qabaqda
Qoruyur divar kimi əsgəri güllələrdən.

Nə qədər sərt olsa da bu qayalar, bu daşlar
Gələn öz övladıdır yol açıb aparacaq,
Duman görünməz edib, bu gecə əsgərlərim
Qərbin qanlı əlini Şuşadan qoparacaq!

Birdən sükut pozulur,
düşmən şübhəyə düşmüş,
Elə bilir canlıdır dumandan sıyrılan daş.
Qayaya baxa-baxa səngərində büzüşmüş.
Dağ igidim dərədən dırmanır yaşaş-yavaş?

Projektor qaraldır keşikçinin gözünü.
Növbə çatsa sevinclə gedib bir az yatardl,
Bu dibsiz uçurumlar xəyalını çaşdırır.
Günəş çıxsa canından bu qorxunu atardı...

İşıqla bir gecəyə yağır güllə yağışı,
Əsgərim yaralandı, gücü yox dırmaşmağa.
Şuşanı öz gözüylə görmək arzusu vardı,
Öndə son maneəydi, qanadı yox aşmağa!

Tez yaralı əsgəri dostu alır çiyninə,
Yox, burda dayanılmaz,
silahdaş buraxılmaz,
Daşlara sinə-sinə yuxarı qalxır yenə,
Bir əsgər yolda qalsa bu qalaya çıxılmaz...

“Qollarını boynuma bərk-bərk dola ,buraxma,
Səni qaldıracağam-bu daşlar buz olsa da!
Yaran da sağalacaq Şuşanın havasından,
Bir yerdə gedəcəyik bu yol sonsuz olsa da!”

Boynunu qucaqlayan yaralı dost qanaddır,
Soyuq payız gecəsi əsgərim yanıb gedir.
Nə misilsiz dəyanət,
nə sarsılmaz inaddır
Yaralı dost yük deyil, yenə dırmanıb gedir!..

“Qardaş, sən burax məni,
ağıram, üzülmə, get!
Bax Şuşaya doyunca, mənim də gözümlə, get!”

“Şuşaya öz gözünlə, sap-sağlam baxacaqsan!”
Belə deyir əsgərim yaralı qardaşına.
Allah ona güc verir, coşur damarında qan,
Hamıdan tez dırmanır qayaların başına!

Düşmənin əcəlidir dərələrdən dikələn,
Haraya girir girsin, tapacaq, endirəcək.
Neçə projektoru sübhün əsintisiylə,
Ya da öz nəfəsiylə şam kimi söndürəcək!

Üzeyirin Cəngisi birdən gəlmişdi dilə
Xanın, Seyidin ruhu Heyratı çaldırırdı
Şəhid qəhrəmanlarım görünməz əlləriylə
Adsız qəhrəmanları Qalaya qaldırırdı!

9.
Arxada qaldı divar, öndə düşmən səngəri,
Səngərin o üzündə ruhumuzun şəhəri.
Pənah xanın, Vaqifin, Natəvanın şəhəri,
Zirvələrə köklənən tar-kamanın şəhəri.
Hər həyətdən yollara aşan qızıl gülləri,
Canlı güllər eşqinə oxuyan Bülbülləri.
Nəcəf bəyin ocağı, Əhməd bəyin yuvası,
Hacıbəyli nəslinin bitməz vətən qovğası.
Gah tarixə əl atdı, gah bu günü dindirdi,
Uvertüra üstündə milləti sevindirdi.
Həm bulaq zümzüməsi, həm okean səsiydi,
Üzeyir musiqisi-ruhun mösüzəsiydi...
Söz-söhbəti dillərdə, kefi daim çağ olan,
İşi--sənət, musiqi, yazıb-yaratmaq olan,
Dağı, daşı, torpağı tarixdən bu yana sir,
Bir qaraçı nəslinə qala bilərmi əsir?
Səsim, sözüm, musiqim bu qayanın üstündə,
Məni kim endirəcək bu qayanın üstündən?
Bu səngərdə yenilsən divardan enmək olmaz.
Şuşanı fəth etmədən geriyə dönmək olmaz...

Əsgər fürsət bilincə çiskinli gecələri
Dumanla qatılaşıb bu bələdçi qaranlıq.
Səsindən işıqlanıb şəhərin küçələri
Addımından oyanır yatan ruhlar bir anlıq.

Mürgülü keşikçilər göz açıb-qırpanacan
İçirlər nuşi-canla ölümün şərbətini.
Nə anlaya biliblər hara uçub getdi can,
Nə sözə növbə çatıb anlada heyrətini.

Göyün dumanı kimi qondu düşmən başına
Yerdən, göydən gəldiyi bilinməyən bir əsgər.
Mərmi, güllə başına dolu kimi yağsa da
Yürüşü pozulmayan, ələnməyən bir əsgər.

Səsi çıxmazdan qabaq ağzından çıxır canı,
On ölkədən gələnin əcəli burda çatır...
Düşmən bir də ayılır, yollarında Şuşanın
Məscidə doldurduğu donuz sürüsü yatır.

Döşünə döyən ordu qanqal kimi biçilib,
Leş-leşin üstündədir, oyanmaz bu yuxudan.
Düşmən siçana dönüb, düşmən elə kiçilib
Silahla bir-birinə saldırır qorxusundan.

Günahsız körpələrin qanı tutub gözünü.
Hesabat verməlidir bu qiyamət günündə.
Qorxudan ağlı çaşıb, biçir özü-özünü.
Bir ordu qaçıb gedir yüz əsgərin önündən.

İntiqam səhnəsini qəsdən uzadır gecə,
Yalvarışlar dağıdır dağların yuxusunu.
Dumana qarışaraq yerə üz sürtüb keçən
Əsgər aslana dönüb qovur it ilxısını,

Dabanına tüpürüb generalı, zabiti,
Tankın, topun üstündən tullanaraq qaçırlar.
Arvad-uşaq qatili dözmür ər döyüşünə
Tülkü texnikasını qullanaraq qaçırlar.

Şuşanın dolayları dönüb şahmar ilana,
Sağ çıxanlar bu yolda ərisinlər, itsinlər.
Heç kim cəsarət edib boylanmasın dalına.
Açılıb Laçın yolu qoy rədd olub getsinlər!

Şuşanın gecəsindən yad nəfəsi hayların
Sökülüb atılınca astaca sökülür dan.
İşığı qayıdıbdır Günəşlərin, Ayların
Müqəddəs bayrağımdır gecəni aydınladan!..

***

Bu gün türkün bayramı, işğalçının yasıydı,
Allahın hökmü ilə yazılmışdı bu yazı,
Onun “bəla” dediyi Allahın balasıydı.
Xocalı qırğınının alınmışdı qisası.

Ordum Cəbrayıldadır, Arazdan bir az bəri,
Arada sıx meşələr, neçə cəbhə xətti var.
Düşmən hələ bilmir ki, savaşın dahiləri
Adsız qəhrəmanlarım, Yaşma iğidləri var

Allahın hökmü ilə yazılmışdı bu yazı,
Millətimin zilləti axır çatmışdı sona.
30 illik həsrətin alınmışdı qisası,
Bir milyon göz baxırdı öz viranə yurduna!

10.
Murovun, Dəlidağın üstündən çəkilir çən,
Qəddini yavaş-yavaş dikəldir yorğun Vətən.
İntizarı dağılır yad olmuş sahillərin
Süsləndikcə üçrəngli bayraqla Xudafərin.
Otuz il ümid verib bizi susduran susur,
Ümidini qırdıqca Azərbaycan ordusu.
Bayram havası gəzir şəhərləri, kəndləri
Paylandıqca hər axşam qələbə tvitləri.

Ax dünya, qəddar dünya, əsiridir yalanın,
Başını əzib keçmir bu zəhərli ilanın,
Köhnə Səlib havası dolaşdıqca başında
Neçə ölkə səf tutur yenə din savaşında.
Tanrı da əsir düşüb siyasətə, sir deyil,
O özü bir olsa da elçiləri bir deyil.
Şükür, yıxıb dağıdır bu çürüyən bütləri
Qanımdan qanad taxan qələbə tvitləri.

Şeytan üskük oynadır erməni kilsəsində,
Nə Allah sevgisi var, nə inanc hiyləsində.
Hər keçənə əl açır, hər tərəfdən pay umur,
Qonşunu sata-sata kənardan haray umur.
İnsanlıqdan danışır, ancaq xəyalında qan,
Nə keşişdən əl çəkir, nə ayrılır molladan.
Pozur bu oyunları yurdumun igidləri
Yayıldıqca dünyaya qələbə tvitləri.

Qartal kimi açılır Şuşanın qanadları,
Yorur Cıdır düzünü Qarabağın atları.
Haq tutur öz yerini, kökü kəsilir şərin,
Dağıdır matəmini səsimiz Kəlbəcərin.
Açır öz qollarını Kirs yolu, Laçın yolu,
Düzlənir ayağımda dağların qırçın yolu.
Aşıb keçir əsgərim divarları, sədləri
Dilində nəğmə kimi qələbə tvitləri!

Bu bizim haqq işimiz, ədalət savaşımız,
İntiqam ala-ala dikələcək başımız,
Vur, əsgərim, vur!- deyə əmr eləyir komandan
Qoy bir də yurdumuzda tokülməsin nahaq qan.
Qayıtsın Qarabağa yenə xoşbəxt çağımız,
Başımızın üstündə üçrəngli bayrağımız!..
Qovur öz yuvasına quduzlaşan itləri!
Ali baş komandanın qələbə “tvit”ləri!

11.
Minadan təmizlənsə gedərdik Qarabağa,
Bəlkə tövbə etməyə, bəlkə üzr istəməyə.
Cığırları oyadıb, kəmənd atıb hər dağa,
“Sizi çox gözlətmişik, bağışlayın!” deməyə.

Düşünmə daş cansızdır, öz ömrü var daşın da,
Soruşsan doğma dillə güzgü tutar min ilə
Ancaq ölçü ayrıdır onun daş yaddaşında.
Onun vaxt sayğacının adı bilinmir hələ...

Hər qaya milyon ilin “harkdisk”idir elə bil,
Göyün bütün səsləri yazılıbdır o başdan.
Ulduzların dili də bəlkə ona yad deyil,
Bəlkə də qopub qalır bir uzaylı uçuşdan
.
Kağızlar yandırılır, papiruslar çürüyür,
Ancaq torpaq kitabın pozulmur yazıları.
Ağac kimi, ot kimi bu dağları bürüyür
Nəslimizin min illər yaşayan arzuları.

İndi otlar saralıb, evimiz külə dönüb,
Ölüm nəfəsi əsib hər cığırdan, hər izdən.
Biz də dirilik kimi dizin-dizin sürünüb,
Ayrılaq evimizdə qaçqın keçmişimizdən.

Yaz gələ, ağac kimi çiçəklənə həvəsim,
Çatılan köçlərlə bir qayıdam Dəlidağa,
Bu şəhər tünlüyündə sıxılanda nəfəsim
Loğman dağlar yenidən yol açar yaşamağa.

İstisuyun başında susmaz sazın kafesi -
Yanıq divarlarda da bir ilham rüzgarı var
Ala göllər üstündə coşar cıdır həvəsim,
At uçar, daşlardan da göylər məni çağırar.

Bu daş kitabələrdə dünya fərqli, vaxt ayrı,
Daşların güzgüsündə bir də boylan elinə,
Gör hansı gözəlliklə insan açar axtarır
Buludların şəklinə, ulduzların dilinə.

Görək adsız bulaqlar kimi qonaq gətirib
Şamil qardaşımızın Kürd ovşarı səslənsin.
Bu dağlar əzəl gündən mərd oğullar qucağı,
Qoy yenə hər obada Aşıqları bəslənsin.

Dağların da ruhu var - o, bizim ruhumuzdur,
O, insanın eşqidir, pirə, ocağa dönən.
Altaydan Qarabağa nizami ordumuzdur,
Qara dumanlarda da yenə uca görünən!

“Yar-yarını istəsə!” - dağlardan bir qız səsi,
Əbədi bir gəncliklə sevgisini oxuyar.
Yenə hər gün Turşsuda bir Koroğlu nərəsi,
Yenə qızlar xalçada Nigar eşqi toxuyar.

Zirvələrə qalxınca gücümüz oyanacaq
Bu güc tarixdən gələn ulu Turan gücüdür!
Savalandan Tanrıya, Ağrıdan Altaylara
Min illərlə var olan bir qəhrəman gücüdür.

Süfrəmdən pay umanlar bir deyil, iki deyil,
Elə ki qarnı doyur unudur keçmişini.
Bu dağlar öz suyundan yolçuya da pay verər,
Harama əl uzatsa sındıracaq dişini.

Yolu Təbrizdən keçir Qarabağın! - demişdi
Bir ilkə qəhrəmanı, çarəsizlik anında.
Sən demə Qarabağdan keçirmiş Təbriz yolu!-
Millət hökmünü verdi bu savaş meydanında.

12.
Gözün aydın, Millətim, qurtardın sıxıntıdan
Daha hədyan maşını üstünə gələ bilmir.
Ancaq erməni pulu dolaşdıqca ortada
Dini, irqi pul olan yatıb dincələ bilmir...

Dünya boynunu büküb böyüklərin önündə
Çarəsiz, əli bağlı sonunu gözləyərkən
Ayılara güvənən tülkünü boğmağınla
Məzlumların könlünə sən oldun ümid əkən.

O əllər ki uzandı sənə çətin günündə
Qardaşların əlidir, qızıla tutulmalı.
Üzdə “bəradər” deyib, düşmənə dayaq olan
Dinimə ləkə olan şeytandan qurtulmalı!

13.
Ey qoca Azərbaycan! Haqq nazilir üzülmür,
Sənin zəfər gününə yazıram yeni dastan.
İki bitməz nəğməsi olmalı bu dastanın:
Birincisi Türkiyə, ikincisi Pakistan.

Ədalətdir yolumuz! Bunu Allah görürdü,
Ədalətə söykənən verməz namərdlərə can!
Bu namus savaşında səsinə səs verirdi
Ankaradan Türkiyə, Kəraçidən Pakistan!

Üç bayraq dalğalanır üç qardaşın şəninə.
Silir göz yaşlarımı iki əl, çıxım yasdan.
Bir dua da artacaq duamın üzərinə,
Alqış sənə Türkiyə, Alqış sənə Pakistan!

14.
Bir vaxt Nuru paşa da gəldi qardaş hayına,
Dirək oldu yurdumda min könül sarayına,
Ocağımız küllənib, ümidimiz sönəndə,
Bakı, Şuşa, Zəngəzur qan gölünə dönəndə.
Tiflisdən, Qarabağdan, Naxçıvandan keçmişdi.
Neçə gizli tələdən, neçə qandan keçmişdi.
Osmanlı zor durumda, qardaşın halı da pis,
Bir yanda rus daşnakla, bir tərəfdə ingilis.
Bütün oyunlar bitib, bütün yollar tutulmuş,
Bakı bunların olub, millətim unudulmuş.
Onda da öyünürdü düşmən silah-sürsatla,
Bakı dəmir zirehdə, paşam tələsir atla,
Ancaq atı uçuran belindəki qeyrətdi,
Düşməni diz çökdürən gənc paşaya heyrətdi...
Aradan yüz il keçib, dünya köhnə dəyirman,
Üyüdülmək növbəsi - sırada biz, müsəlman!
Sırada biz - Ədalət! Haq deyib, haq istəyən,
Öz halal torpağına sahib çıxmaq istəyən!
Zaman deyir dağının, daşının qədrini bil,
O köməyə tələsən Paşanın qədrini bil!
Kökün, gövdən bir olub, budağın da bir olsun,
Qaldır bu sərhədləri, torpağın da bir olsun!
Mən bu yolun ağıyam,
Ağıyam, çırağıyam,
Sür gözünə nur gəsin
Türküstan torpağıyam!
Torpağın bir olanda gözünə nur gələcək!
Sənin ədalətində millətlər dincələcək!
Turan deyib qopxurlar, sən də böyü Turan ol!
Bu nifrət əkənlərin ümidini qıran ol!..

15. Yolüstü söhbət və ya
Qələbədən 25 il öncə yazılmış nəticə

...Görən yenə Şuşanın bal dadırmı havası,
Tərtərin nəğməsinə görən kim qulaq asır,
El gedəndən Həkəri necə boğur hirsini,
Yazılı daşlarımız kimə verir dərsini?
Bizləri unutdumu görən Göycə, Zəngəzur
Təbriz niyə danışmır, Ərdəbil niyə susur ?
Bu ehkam dağılanda qatmazlar ki aranı
Nə qədər vaxt gərəkdir sağaldaq bu yaranı?
...Hər sözün başı sual, hər sualın sonu qəm,
Bu qəmlərin ardında qəmsiz səhər görürəm.
Deyirsən bitəcəkmi bu ağrılar?
Deyirəm, hə, bitəcək!
Ömrümüz o illərə yetəcəkmi?
- Yetəcək!
Ovacağıq Şuşada düşmənlərin burnunu,
Erməni kimdir türkün sındıra qürurunu?
Bu da Qərbin fitvası, bu da bir sirdi olub,
Yoxsa o bizi yensin?
Hansı əsrdə olub?
Bu köç geri dönəcək səfərdən dönən kimi,
Dağlar da dikələcək ruhumuz dinən kimi!
Qurulacaq Qarabağ əvvəlkindən daha şən
Bərdədən Göycəyəcən
Sağalacaq yaralar olsa nə qədər dərin,
Belini dikəldəcək qocaman Xudafərin!
Ağdamın ağ damları,
Qızılgül hasarları,
Kəlbəcər yaylaqları,
Alagöllər üstündə sazın coşan çağları
Hər bulağın üstündə uzanan məclisimiz,
İşıqlı dağınacan işıq saçan izimiz.
Türbələr, qurbangahlar,
Didərgin ruhlarımız
Sərvətimiz, varımız,
On çadırlı obadan min evli kəndlərəcən,
Kağız üstə yarımçıq çəkilmiş bəndlərəcən,
İlxıların atından, sürünün itinəcən
Həkəri balığından,
Murovun südünəcən
Hər şey dönəcək geri,
Tutacaq öz yerini!
Elimiz unudacaq bu sınıq günlərini.
Dağlara ruh gələcək Şikəstədən, Muğamdan
Düşmənlərin əlini üzəcəyəm yaxamdan.
Millətim dikələcək qırx milyon, əlli milyon.
Bu birlik mahnısını qitələr eşidəcək,
Gəncədən Naxçıvana, Naxçıvandan Qəzvinə
Əngəlsiz, maneəsiz yollarım çəkiləcək!
Sümüyə dirənibsə əsarət bıçaqları
Qapımın ağzındadır, demək xoşbəxt çağlarım.
Tarix qatarlarını saxlamaz öz yolundan
Kiminsə hədələri, kiminsə öləcəyi.
Azərbaycan içindən doğulur, diqqətlə bax,
Xalqın ruhu bütövsə bütövdür gələcəyi!

***

...Bu sözlər yazılanda hələ keçən əsrdi
Hələ Qarabağımız Hayastana əsirdi.
Ölkə zəif, imkansız, halı pisdir millətin,
Arxalı köpəkləri silahla yenmək çətin...
İşğalçı göz yaşıyla əl atırdı hər yana,
Dünya bizi eşitmir, dünya ona inanan.
Ancaq Türkün şərəfi taxtından enməmişdi.
İçimdəki ümidlər sozalıb sönməmişdi...

Noyabr, 2020

• Xalq artisti: "Anam at sümüklərinin üstündəki ət parçalarını didişdirib yemək bişirirdi..."
• Mahsun Kırmızıgülə ağır itki
• Qazaxda "Səmirsiz" tamaşası təqdim edildi