Kulis.Az Azər Nurun “Masallı Mamed" kitabından seçmələri təqdim edir.
...Mən Moskvada Sabir oğlu Vaqifi köhnə “yurd yeri” kimi axtarırdım. Xoşbəxtlikdən o özü mənə rast gəldi. Masallıda deyilənlərə görə Vaqif Mamedin həm sürücüsü, həm də cangüdəni idi. Amma diqqətlə baxanda o, nə cangüdənə oxşayırdı, nə də sürücüyə. Mən onu doxsanıncı illərin əvvəllərindən tanıyırdım.
İndi – 10 il sonra həmən Vaqif məni Moskvada – Telmanın (Rövşən İsgəndər oğlunun qardaşı) kafesində görəndə gözlərinə inanmadı: “Sən hara, bura hara?” Söhbətimə haradan, nədən başladığımı bilmirəm. Bircə ondan xahiş etdim ki, məni Mamedlə görüşdürsün. Mən onu deyib, bura gəlmişəm. Dedim: “Səni and verirəm Seyid Sadıq ağanın cəddinə...”
Seyid Sadıq ağanın adı gələndə Masallıdan olan ən daş qəlbli adam belə rəhmə gəlir. Vaqif isə mənim xətrimi istəyirdi. 1994-cü ildə ağır cərrahiyyə əməliyyatı keçirəndə dəfələrlə mənə baş çəkmişdi və ən bahalı dərmanı o alıb gətirmişdi...
İndi budur, yenə “dərdinə təbib axtaran xəstə adam” kimi onun mənalı, təbəssüm əskik olmayan gözlərinə baxırdım. O, iki barmağını qalın həbəşi dodaqlarının üstünə qoydu: “Dilini dinc qoysan, istəsəm səni qədeşlə bu dəqiqə görüşdürərəm. Amma sənə bələdəm.
And içdim, kişi sözü verdim. Heç beş dəqiqə keçmədi ki, “Viktoriya” restoranına çatdıq... (Bu restoran barədə eşitdiklərim və gördüklərim barədə irəlidə söhbət açacağam) Foyedən içəri daxil olanda pəhləvan cüssəli Vaqif him-cimlə mənə “dayan” işarəsi verdi. Sağdakı qapını açıb hündürdən: “Qədeş, Azər Nur gəlib”. İçəridən Mamedin səsi gəldi: “ O jurnalist oğlan?” – deyə soruşdu. Bu dəfə mən Vaqifi qabaqladım, üzünü görməsəm də: “Mən bura jurnalist kimi yox, Masallıdan olan bir eloğlu kimi gəlmişəm, Mamed!” Vaqif dönüb gülə-gülə mənə baxdı və başını buladı. Yəni “sənə bir az əvvəl dilini dinc qoy, demədimmi?”
Deyəsən cavabım, Mamedin xoşuna gəldi, onun iznindən sonra içəri daxil oldum. Əvvəlcə, Mamedlə, sonra yanındakı adamlarla görüşdüm. Masanın üzərində demək olar ki, heç bir ləziz xörək gözə dəymirdi. Pendir, bir tava qayğanaq, mineral sular, yarımçıq araq və konyak şüşəsi, bir də sadə salat idi. Ürəyimdə “Mamedin əyləşdiyi süfrə, görəsən, niyə belə kasaddır?” düşündüm.
Mamedsə mənə üzünü tutub: “Sən xoşbəxt jurnalistsən, – dedi, – ...dünyanın dörd “vor-zakon”uyla bir süfrədə əyləşibsən. Çeçen Alloddin, Gürcüstanlı Vaqif, (üçüncü adı indi xatırlamıram – A.) və mən – Masallı Mamed. Bu cavan oğlan isə bizim qardaşımız Rövşəndir...
Masallıdan olan Rövşəni (Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin!) iş-güc adamı kimi qiyabi də olsa, tanıyırdım. Onun da atasının adı İsgəndər idi. Ona:
– Haqqınızda Əlqadir qohumum mənə çox danışıb, – dedim. Rövşən Mamedə Əlqadirin Moskvada itkin düşməsi və 6 aydan sonra “üzə çıxması” barədə macərasını qısaca danışdı. “Oğlu da atasını tapmaq üçün sənə xahişə gəlmişdi...” Mamed Əliqadiri xatırlayıb: “O qoca kişini deyirsən...” bildirdi.
...Az sonra Mamed rusca Çeçen Alloddinin adıyla mənim adımı özünəməxsus şəkildə açıqladı: “Allahın dini və dinin nuru”.
O gün Gürcüstanlı Vaqifin bir gün əvvəl azadlığa çıxması qeyd olunurdu. Vaqifin azərbaycanlı vəkili Nazim haqqında xoş sözlər deyildi. Sən demə, Nazim ana tərəfdən Mamedin uzaq qohumu, Masallının Xıl kəndindənmiş. Slavyan kökənli dövlət ittihamçısının soyadının mənasını məhkəmə istintaqında elə şərh edib ki, hakimin özünün də dodağı qulaqlarının dibinəcən qaçıb... O söhbətlərdən yadımda qalan son cümlə budur: “Dövlət ittihamçısının insan taleyinə soyuq münasibəti daşıdığı familiyasından bəllidir”. İki gün sonra məni o qalıb vəkillə – Nazim İbadovla da tanış edəcəkdilər... Gürcüstanlı Vaqifi, Rövşən, Nazim və mən gecənin xeyli hissəsini “Viktoriya”da keçirəcəkdik. Mən o unudulmaz gecəni “Poeziya buketi, nəğmə çələngi” adlandıracaqdım
...Vaqifin “izin” jestindən sonra gəlişimin məqsədini qısaca söylədim. Çantamdan bir-bir çıxartdığım “Seyid Sadıq aləmi”, “Əsrin sönməz şamları”, “Bakı açıq şəhərdir” kitablarımın hərəsindən bir nüsxə, Alim Qasımovun zərb-muğamları toplanmış audiokaseti və bir də Seyid Sadıq ağa haqqında ssenari müəllifi və rejissoru olduğum 45-50 dəqiqəlik yeni filmin videokasetini Mamedə hədiyyə etdim. Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, istər bu filmin, istər “Masallı XX əsrdə” (2000-ci il) sənədli filminin quruluşçu operatoru və əsl cəfakeşi Hacı Elnur Kamiloğlu mənim təklifimlə “Azərsel”in 55 metrlik ötürücü qülləsinə çıxıb yuxarıdan Masallının panoramını çəkmişdi. Elə gözəl çəkilmiş ki, sanki təyyarənin illüminatorundan Masallını seyr edirsən. Ayrı-ayrı vaxtlarda çəkilsə də, hər iki filmin kadrlarında Mamedin tikintisi yarımçıq qalan qırmızı kərpicli evi diqqəti özünə cəlb edirdi (Sən demə bu ev onun qardaşı Elşənin imiş... Mamed həmişə deyərmiş ki, azadlıqda mənim evim köhnə ata ocağımdı, həbs olunanda da ikinci evim həbsxanadır...).
Vaqif özünəməxsus istehza və təbəssümlə mənə:
– Öz cəzandı, çək indi. Kitablarını vur qoltuğuna, gəz Rusiyanı şəhərbəşəhər. Düz sözə nə deyəsən? İlin əvvəlində Samara, Nijni Novqorod, Kazanda olmuşdum. Hər şəhərdə kitablarımın bir-iksini Azərbaycan diasporuna hədiyyə edib, qalanını tanış-bilişin köməyi ilə satırdım. Dədəmin (atamın) qəfil ölüm xəbərini alan kimi səfərimi yarımçıq qoyub geri qayıtmışdım. Səhv etmirsənsə, Vaqif mənə Seyid Sadıq ağa haqqında yazdığım kitabımın “satışına” Mamedin etiraz edəcəyini də qabaqcadan – hələ Telmanın kafesində görüşəndə bildirmişdi. Bu dəfə də zənnində yanılmamışdı.
Mamed öz qərarını aydın şəkildə belə bildirdi:
– Bu kitabları aparıb oxuyacağam! Xoşuma gəlsə, sənə yaxşı bir köynək, üstündə də xameleon qalstuk hədiyyə edəcəyəm. Vəziyyətə baxaram, bəlkə sənə bir cib telefonu da bağışladım?! Qaldı, “Ağa”nın kitabları, kasetləri satılmamalıdır... Sən də ziyalısan. Ziyalı adamın Masallıdan – Azərbaycandan gəlib burda kitab-kaset satmağı yaxşı deyil! Burda hər millətdən var...
Düzü, mən çox pərt oldum. Qatarda gələndə təsəvvür etdiyim ümidlərim nagahan puça çıxdı. Yeyib-içməyə iştaham belə qalmadı. Niyə? Məni Moskvaya gəlməyə, Mamedi axtarmağa vadar edən səbəb nə idi?
Qısası, övladımın ali məktəbdə təhsil haqqını ödəmək üçün bir nəfərdən sentyabrın əvvəlində borc almağa məcbur oldum. O mənə minnətlə ayın sonuna kimi vaxt verdi. Üstəlik, borcunu yubadan, ya da qaytarmayan qohum-qardaşının ünvanına elə qəliz söyüş dedi ki, mən ona dübarə, əməlli-başlı KİŞİ SÖZÜ verməli oldum: “Oktyabra bir həftə qalmış pul sənin masanın üstündə olacaq, vəssalam!”
Bələdiyyədən aldığım maaşla borcumu heç bir ilə də ödəyə bilməzdim…
Beynəlxalq Bankın Xətai filialına rəhbərlik edən doğma dayım oğlu isə telefonda böyük təəssüf hissi ilə “xaricdə” olduğunu bəhanə etdi. Bizlərdə belə bir xalq deyimi var: 12 imama yalvarınca, bir olan Allaha pənah apar!”
...Bu barədə özümə qürbətdə bir köynək yaxın bildiyim Vaqifə belə, heç nə danışmamışdım. Moskvaya şəxsən onu və onun vasitəçiliyi ilə Mamedi özümə pənah bilib gəlmişdim... Bakıda verdiyim “kişi sözü”nün qürbətdə başıma hansı oyunlar açacağından hələ xəbərsizdim. Maddi əzablar bir yana qalsın, bəd ayaqda özündə dözüm tapırsan! “Axırı yaxşı olar, inşallah” deyə-deyə birtəhər yaşayırsan... Mənəvi əzab-əziyyətlər isə keçmişdə qalsa da, adamın qəlbini qəbir evinəcən yandırıb-yaxır. Əgər ali məktəbə (özü də özəl yox, dövlət!!!) oğlum qəbul olsaydı, yəqin ki, qürbətə üz tutmazdım və ruhumu yun kimi didik-didik eləyən, az qala hər gün xatırladığım – ÖLÜMÜN soyuq NƏFƏSİNİ bir addımlıqda duyduğum qorxunc bir səhnənin nə “tamaşaçısı” olardım, nə də iştirakçısı...
Bəli, övladımın ali təhsil alması üçün yeganə ümidim kitablarımı satmağa qalırdı. “Seyid Sadiq aləmi” o vaxt son kitabım (“Əbilov, Zeynalov və oğulları”, Bakı – 2011) idi. Moskvaya kitabdan 31, eyniadlı sənədli filmin “Səbuhi” studiyası tərəfindən hazırlanan videokasetlərindən 20 ədəd gətirmişdim.
– Sən o kitabları hədiyyə kimi paylayarsan, – Mamed sınayıcı nəzərlərlə mənə baxdı, elə bil qəlbimin dərinliklərinə boylandı və içimdəki nigarançılığı hiss edib ani pauza verəndən sonra dedi, – darıxma, ağlı oğlanlar səni burdan hörmətlə yola salacaqlar...
Özümə gəldim. Bayaqdan itən iştaham geri qayıtdı. O, sözünü belə tamamladı:
– Pul məsələsində məndən əlini üz, çünki pulum yoxdur... O ki qaldı dediyim hədiyyəyə, Vaqif günü sabah bura gələndə gətirib sənə verər...
Gedəndə Vaqifə: “Müəllimi “İzmaylovo” otelində yerləşdir, ya da apar, sənin yanında qalsın”. Və o dəqiqə Vaqifin qırımından bildi ki, ikinci variant nə mənə, nə də ona sərf edir. Bəlkə də Vaqifin “başqa qonağı” olduğunu, ya da qaldığı mənzilin şəraitini xatırladı? “ İzmaylovo” daha rahat olar!” – dedi.
İsmayıl adı qədər mənə doğma gələn “İzmaylovo” məni özünə cəlb etdi.
Bir neçə gündən sonra belə rahat və “doğma” yerdə NARAHAT olacağımı ağlıma da gətirə bilməzdim...
Mamedin məni xoş qarşılaması, hədiyyəsi ruhuma qol-qanad verdi. Rövşən mikrofonu mənə verib: “Qədeş deyir, sən yaxşı şeir deyirsən! Al, musiqi sədaları altında ürəyinin istədiyi qədər şeir de, biz də feyziyab olaq...” Bunu o Rövşən deyirdi ki, işgüzarlığı, bacarığı ilə vaxtilə Moskva şəhərinin meri Lujkovun diqqətini özünə cəlb etmişdi (Əslində yerli rusların “Böyük Kepka” adlandırdığı bu şəxs bir çox millətçi siyasətçilər kimi azərbaycanlı biznesmenlərə birmənalı münasibət bəsləmirdi.).
…Birnəfəsə bir necə şeir dedim. Xalam nəvəsi, Moskvada Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun məzunu, şair Arif Fərzəlinin şeirlərindən tutmuş, Aşıq Pənahın qoşmalarınacan! Əli Kərim, Ramiz Rövşən, Sabir Almazov (“Sağlıq” şeri, məncə, onundu: “Ömrümüz qalmasın təki yarımçıq, yarımçıq içilmiş piyalə kimi”). Əlbəttə, məqamı çatanda Masallının mənəvi zirvəsi – Sarəngin qəzəllərindən söyləyirdim. Bu zaman təkcə “tamaşaçılar” deyil, musiqiçilər də məndən məmnun qalırdılar:
Qadan alım, tarçı, bir az asta çal,
Könlüm yaralıdır, gəl ahəstə çal...
Mizrabı yavaş vur, ürəyim dolub,
Sarı simdə gəziş, bir az pəstə çal.
Canan xəstəsiyəm, sevda yolçusu,
Canım çıxhaçıxda, son nəfəsdə çal.
... Sarəng zarıncıdır sevda dəmindən,
Axırda sən Allah, “Segah” üstə çal!
Əli Kərimin “İki sevgi”, Arifin, “Mənim yolum haqq yoludur”, “Onda toylar vardı...”, “Axır pasın çıxar üzə...”, “Dünya düşmən qapısıdır, döymüşdük döyməmiş olaq” misrası ilə başlayan şeirlərini improvizə edir, bəzi adları, ifadələri qeyri-ixtiyari dəyişirdim. Məsələn, “İki sevgi” şerində “Daşkəsən” əvəzinə:
...Mən səni sevirəm,
Bakıdan, Masallıdan gələn gur səda kimi...
– deyirdim.
Musiqinin müşayiətilə Arifin şerini isə o gün Mamedin iştirak etmədiyi sözlü-nəğməli məclisimizdə belə söylədim:
Axır sirrin(!) çıxar üzə,
Zorun zordur, zər deyil ki!
Əyləşdiyin hər nədirsə,
Kürsüdür, minbər deyil ki!
Haqq itib, divan ki qalır,
Nər ölüb, meydan ki qalır.
Şeş oynadın, YEKi qalır.
Ağlatmasa, zər deyil ki...
Şahım, (!) gəl vurdur başımı,
Neynirəm çaylaq daşını,
Ver içim, “puff” göz yaşını, (!)
Bu, müşkü-ənbər deyil ki...
Yanar bu OCAQ, nə bilim,
Sönərsə haçaq, nə bilim,
Sonu nə olacaq, nə bilim,
Mamed (!) peyğəmbər deyil ki...
...Doğrudan da, Moskvada o soyuq payız gecəsi “Viktoriya”dakı məclisimiz əsl “Poeziya buketi, nəğmə çələngi”ni xatırladırdı. Masallıdan olan böyük Azərbaycan filosofu Rahid Ulusel demişkən: “Gərək söz qəlbə qaranquş yuvasına qonan kimi gəlsin...”
Qatıb-qarışdırdığım bu bir bənd şerinsə qəlbimə hardan, hansı şairin könül bağçasından qaranquş kimi qanad aça-aça gəldiyini bilmirəm:
Masallının əcəb, gözəl havası var,
Suyu sərin, ürəklərə şəfası var,
Moskvayla onun xeyli arası var,
Mən qürbətə yurddaş deyib gəlmişəm,
YURDdaşlara qardaş deyib gəlmişəm...
...Hətta tələbə yoldaşım Fəxrəddin Nəsirovun 1978-ci ildə – universitetə qəbul olduğumuz il auditoriya kürsüsündən söylədiyi “Şirinliyi gedən deyil damaqdan, çox çəksən də cəfasını qızların” rədifli qoşması da qəfil yadıma düşdü:
...Qız incisə dünya qopmaz, dağılmaz,
Qız naz etsə, oğlan üzü ağ olmaz,
Cavan canı dərdə düşər, sağalmaz,
Kim almasa, qadasını qızların.
Hər kəsin ki, öz başıdır, öz əli,
Qız axtarar, nazlı, duzlu, məzəli,
Biri sevər nərmə-nazik gözəli,
Biri sevər potasını qızların.
Qoy cavanlar inciməsin, küsməsin,
Qız üstündə dalaşmasın, kəsməsin,
Oğul odur barmaqları əsməsin,
Qaldıranda fatasını qızların.
Arada “Azərbaycan oğluyam” mahnısına birlikdə rəqs elədik. Gürcüstanlı Vaqif çalğıçılara rus minliyi, Rövşən 50 dollar, Nazim iki şax 50 minlik (Azərbaycan manatı verdi. O vaxt bu pula 5 şirvan deyirdilər)
Söz limiti yavaş-yavaş “qurtardı”...
Puldan söz düşəndə, onu israfla xərcləyən adamlara tuş gələndə, öz “şəxsi dərdim” – hər beş ildən bir, ətək-ətək pullar töküb, deputatlığa namizəd olan ziyalı eloğluma ayın sonunacan verəcəyim borcum yada düşürdü.
Elə yazımın bu yerində, əl boyda Moskva gündəliyim hardansa masamın üstünə düşdü. Və RUHUN varlığına, varlığın möcüzəsinə bir də inandım. Bu kiçik cib dəftəri digər əlyazmalarım kimi Masallıdan Bakıya köçəndən sonra mənimlə 4-5 ünvan dəyişmişdi. Hər dəfə yükümüz az olsun deyə, orta məktəbdən, əsgərlik həyatından, tələbəlik illərindən üzü bəri “sandığa çinlədiyim” qeyd dəftərlərimi saf-çürük edib zibilliyə atardım və özümə “Köç-köç Hüseynxan” deyib “kvartirant” yaşayacağım növbəti ünvana köçürdüm. Moskvada payızın vur-tut YEDDİ anı əks olunan “gündəlik”də Mamedin adını M. yazmışam.
Görünür, ilk gündən “Bura jurnalist kimi gəlməmişəm” vədim öz işini görmüşdü. Heç kimdən heç nə soruşmurdum. Hətta bizlərə xas olan “haralısan” sualını belə vermirdim. Əsas o idi ki, mənəvi və maddi sığınacaq kimi tapdığım bu qürbət guşə mənim üçün Azərbaycanın bir parçasıydı. Özümə aid qeydlərimi xəlvətcə yazırdım. Düşünürdüm ki, görsələr, kiminsə xoşuna gəlməz. Lap elə Mamedin qulağına çatar, o da mənə irad tutar: “Bəs deyirdin bura jurnalist kimi yox, eloğlu kimi gəlmişəm?!”
20 sentyabr. Bu gün niyyətim tək gəzməkdi. Evə zəng edəcəyəm. Metronun Leninqrad stansiyasının yaxınlığındakı kafedə inqilabla görüşdüm. M. haqqinda xeyli söhbət etdik. inqilab dedi ki, M. mütaliəni çox sevir. Bibliomandı. Marksdan tutmuş, Dostoyevskiyəcən bütün dahilərin kitablarını oxuyub... Nə isə... Burdan qayıdandan sonra gərək “Qaçaq Mozu” nu bitirim... Bu romanı qaçaq həyatı yaşayan qoçaq M-in taleyinə həsr edəcəm”
...İndi bu qeydlərə baxa-baxa Mamedin qəribə taleyini düşünürəm.
