Kulis.Az Azər Nurun “Masallı Mamed" kitabından seçmələri təqdim edir.
Bir dəfə televizorda xəbər verdilər ki, Mamedi tutublar, üstündə də Makarov tipli tapança olub (Yuxarıda Moskva OMON-un əməliyyat mexanizmi barədə söz saldığıma görə bu məsələyə təkrarən münasibət bildirmək istəmirəm). Kadrlar da mənim Moskvada gördüyüm idman geyimində idi. Onunla birlikdə iki nəfəri də həbsə almışdılar.
...Hansı zindanda olduğunu İnqilab Abbasoğlundan öyrəndim.
“Yarımçıq qalmış şikəstə” kitabımdan birini götürüb xırda pay-puşla görüşə yollandım. Həbsxana həyətində qəribə mənzərənin şahidi oldum. Yaşlı bir qadın əllərini göyə açıb: “Allah, Masallı Mamedi saxla, o bu türməyə gələndən balalarımız xoş gün görür...” – dedi. Üşəndim. Bəlkə bu ifadə yerinə düşmür, amma doğrudan elə bil ayaqlarım yerdən üzüldü. Adamın eloğlusunu tərif edib, haqqında xoş söz eşidəndə, yəqin, hamı sevincqarışıq bu hissi yaşayır. Söz yox ki, burada mənim Masallıdan olduğumu özümdən savayı heç kim bilmirdi. Başqa bir kişi də arvadın sözünə qüvvət verdi: “Onu bura qayda-qanun yaratmağa gətiriblər...”
Mən öz doğmaları ilə görüşə gələnlərin növbəyə yazıldığı yerə yaxınlaşdım... Açığını deyim ki, Mamedin adını deyənəcən belə hörmət-izzətlə qarşılanacağımı gözləmirdim. Məndən nə sənəd istədilər, nə pul (Şəxsiyyət vəsiqəsini mülki geyimdə olan adama təqdim edənlər, görüş üçün xüsusi blankı doldurduğuna görə ona 2-3 manat “hörmət” edirdilər).
...İçəri keçəndə cib telefonumu alıb dəmir seyfə qoydular. İkinci qapıdan keçən kimi məni gənc bir dustaq qarşıladı.
– Qədeşlə görüşə gələn sizsiniz?
– Bəli, mənəm...
O, çox da ağır olmayan sellofan torbanı əlimdən alıb:
– Arxamca gəlin! – dedi.
Mən həbsxanadaxili qaydaları bilmirdim. Ona görə narahatçılıqla dedim:
– Bilirsən, cavan oğlan, bu cənub sovqatıdır, istəyirəm özüm ona...
Cavan dustaq sözümün axırını gözləmədən bildirdi:
– Narahat olmayın, qədeşin adına gələn “peredaça”ya ondan izin almadan heç kim əl vura bilməz...
– Elə isə orda kitab var, barı onu özüm ona verim.
O, kitabı mənə verib dar dəhlizdən sola buruldu. Çox səliqəli, “nömrəsiz otel otağı”na bənzəyən kabinetin qapısını açıb:
– Siz burada gözləyin, qədeş bir azdan gələcək!
Otaqda kitab dolabçası, divan, televizor, üstünə dairəvi-şəkilli üçmərtəbəli çini qablarda müxtəlif çərəzlər düzülən iri masa vardı. Novruz bayramı çoxdan arxada qalsa da süfrədə bu milli bayramın nişanələrindən bircə səməni çatmırdı. Nisbətən balaca görünən yan otaqda əlüzyuyan, çilək və s. diqqətimi cəlb etdi. O vaxtlar ANS telekanalından “Qurdlar Vadisi” seriyalının nümayişi təzə başa çatmışdı. Filmin məzmunu gerçəkliyi əks etdirsə də, yaradıcı heyət maneələri dəf etmək üçün qəsdən burdakı epizodları xəyalın məhsulu adlandırırdı. Mən isə burda – qazamatda gerçək “Polad Ələmdar”la görüş öncəsi bərk həyəcan keçirirdim. Həyəcana səbəb isə əlində qoşa çaynik tutmuş başqa bir gənclə içəri girəndə söhbət etməyim oldu.
– Cavan oğlan, sən burada çayçı işləyirsən?
– Yox əmi, mən də dustağam.
– Allah cəmi dustaqların üzünə qapı açsın! Bəs bura haradır, a bala?
– Bura qədeşin qəbul otağıdır. İndi özü də gələcək...
Qədeşin “qəbul otağı” ifadəsi yenə mənə Polad Ələmdarı və rus rejissorlarının son zamanlar böyük həvəslə çəkdikləri zindan həyatından bəhs edən filmləri xatırlatdı. Ən maraqlısı rəfdə diqqətimi cəlb edən rus dilində “Böyük şahmat taxtası” adlı qalın cildli kitab oldu. Düzü, bu kitabın nədən bəs elədiyi barədə təsəvvürüm belə yox idi.
Az sonra Mamed gəldi. Onun əlində telefon vardı.
– Müəllim, nə əziyyət çəkibsən?
– Əziyyət nədir Mamed? Sən məni Moskvada şah oğlu şah kimi qarşılamısan.
Bu ifadə mənim dilimə 24 dil bilən, fəqət vətəndaşı olduğu ölkənin məmurlarının “dili”ni anlamayan, uzun illər işsiz qalan, Xalq şairi, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlının təbirincə desək, “rüşvətin, əyriliyin və şərəfsizliyin dilini öyrənməyən” poliqlot dostum Yaqub Abbasovun söhbətlərindən düşmüşdü.
– Masallıda nə var, nə yox?
– Mən indi Bakıda yaşayıram...
O, bir anlıq fikrə getdi. Paytaxtın hansı tərəfində yaşadığımı biləndə: “Əjdər də, dayım da o tərəfə yaxın olurlar” – dedi.
Dedim:
– Televizorda səni göstərəndə gözlərimə inanmadım. Axı Moskvada sən üstündə cib telefonu da gəzdirmirdin?
– Nə etmək olar? Bu da mənim taleyimdir, – dedi.
Sonra əlini çaynikə uzadıb soruşdu:
– Müəllim, sənə yaşıl çay süzüm, yoxsa qara?
– Mamed, sənin ürəyin hansından istəsə, mən də o çaydan içərəm.
– Mən yaşıl çay içirəm. Böyrəklərim arada məni narahat edir. Yaşıl çay da təzyiqi normada saxlayır, bədəndən zəhərli maddələri çıxarır.
Dedim:
– Qoy çayı mən süzüm.
Razı olmadı. Əlimdəki kitaba işarə edib:
– Təzə kitabın çıxıb?
– Təzə deyəndə, iki il əvvəl çıxıb. Mir Kazım bəyin həyat və yaradıcılığına həsr etdiyim monoqrafiyadır. Sənə gətirmişəm...
Alıb baxdı:
- Cavan dustaqlara verərəm oxuyarlar, qulaq asaram. Nədənsə kirilcə oxuduğum fikir mənə latın hərflərilə oxuduğum fikirdən daha dolğun çatır. Kirilcə nəşr olunan kitabları çox oxuyuram. Sən mənə gərək ki, təzə roman söz vermişdin.
Mən onun yaddaşına heyran qaldım. “Qaçaq Mozu” ala-yarımçıq qalmışdı. Odur ki, “Bakı açıq şəhərdir” romanının təkrar nəşrindən söz saldım.
– Sənin Moskvada kiçik iradından sonra roman üzərində yenidən işlədim. Hətta Masallı Mərkəzi Kitabxanada geniş müzakirəsi keçirildi, oxucuların bu kitab barədə mülahizələrini də nəzərə aldım. Nəşriyyatdadır. Bir-iki həftəyə sənə siqnal nüsxəsini gətirərəm.
– Adını nə qoydun?
– Qara sarmaşıq.
O, siqaret çəkə-çəkə fikrə getdi. Deyəsən, bu ad da onu qane etmirdi.
Dedim:
- Azərbaycanın xəritəsində işğal olunmuş rayonlar qara rənglə göstərilir. Bir tərəfdən düşmən qara sarmaşıq kimi Qarabağı bürüyüb, digər tərəfdən 93-cü il hadisələrində qara polkovniklərin və onlara dəstək verən qüvvələrin dövlətçiliyimizə sarmaşıq kimi dolaşmaq cəhdləri... Hələ qara nefti demirəm. Düşmən tankları, zirehli texnikaları öz neftimizlə hərəkət edib öz qanımızı öz torpağımıza axıdırdı... Dünya NEFT İMPERİYASI QARA SARMAŞIĞIN toxumunu cücərtmək üçün Şərqi – müsəlman torpaqlarını daha münbit hesab edir...
Mamed mənə qulaq asa-asa nə fikirləşdisə, verdiyim kitabı mənə uzatdı:
– Burda, avtoqraf yazdığın yerdə öz telefon nömrəni də yaz!
Yazdım (Avtoqraf təqribən yadımda belə qalıb: “Азад РУЩ сащиби, ЩЯГИГЯТ йийяси вя Масаллы АШИГИ Мамедя азадлыг арзулары иля...”). Və kitabı təkrar məndən alıb vərəqlədi.
– Bu kişi mənə tanış gəlir, – dedi və mən onun göstərdiyi şəklə baxan kimi dedim:
- Tarçı Yədulladır. Evləri sizin məhəlləyə yaxın idi. Sarəngin qayını olub. Bu yaxınlarda mənim və professor Fərahim Sadıqovun iştirakı ilə Azərbaycan Radiosunda “Sarəng ömrünün hekayətləri” adlı veriliş hazırlandı. Arzum Sarəngin Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında xatirə gecəsini keçirməkdi...
Mamed mənim fikrimi son anda nəyin üstünə gətirəcəyimi hiss etdi. Bildirdi ki, dünən ona baş çəkməyə iki-üç iş adamı gəlib. Adlarını çəkib, məndən soruşdu:
– Bəs onlar belə işlərdə niyə sənə kömək etmirlər?
Onun adını çəkdiyi iş adamlarından biri zarafatla mənə “Ölülərdən kitab yazan” deyirdi. O birininsə sürgün həyatı yaşamış ulu babası barədə qələmə aldığım “Ruhani dünyası” kitabım 13 il bundan qabaq nəşr olunmuşdu. Belə imkan sahibləri keçmişdə “Qılınc əhli” hesab olunurdu, onların “Qələm əhli” ilə ulduzları çox nadir hallarda barışırdı.
– Açığını desəm, onlara bu barədə deməmişəm. Bu kitab da Zeydulla müəllim başda olmaqla 2-3 nəfər Masallı ziyalısının sayəsində işıq üzü görüb... Bir də iş adamı deyəndə bu adamların banklara yüz minlərlə borcu var. Onlara baxanda mən xoşbəxtəm ki, borcum-filanım yoxdur.
- Bura gələndə səni incitmədilər ki?
Elə düşündüm ki, nəzarətçilərin məndən pul alıb-almamaqlarını xəbər alır.
- Yox, əksinə, yaxşı qarşıladılar. Bayırda görüşə gələnlər də səndən çox razılıq edirdilər...
- Mən bura gələndə... vəziyyət o qədər də ürəkaçan deyildi. Dedim, evinizdə öz ailənizin, uşağınızın yanında rahat yatmaq istəyirsinizsə, dustaqları da bir düşünün, onlar azadlıqdan mərhum ediliblər, insanlıqdan yox... İndi çox səliqə-sahman yaranıb, təmir işləri görülüb...
Qəribə idi, o, “təmir etdirmişəm”, “qayda-qanun yaratmışam” “görüş otaqları düzəltdirmişəm” ifadələrini dilinə gətirmirdi. Onun İnsan oğluna İNSAN münasibəti məni valeh edirdi. Mamed – bizim “Polad Ələmdar” təmkinlə danışırdı. Özü haqqında danışmağın, sanki kamilliyə zidd olduğunu bilirdi. İnsanın xarakteri onun taleyini, cəmiyyət həyatında rolunu, missiyasını təyin edir. Mamed kimi kamil adamların qəlbi sapsağlam, fikirləri qısa olur. Belə müdrik adamlar şəxsi ağrı-acılarını daş kimi ayaqlarının altına qoya-qoya insanlığın ZİRVƏSİNƏ qalxırlar. Doğrudan da həyatda gördüyüm Mamedlə filimdə gördüyüm Polad Ələmdar kimi adamlar cəmiyyətin vicdanı idilər. Allahın bizə bəxş etdiyi ÖMRÜ hərəmiz bir cür yaşasaq da, CƏMİYYƏT qarşısında borcumuz eynidir; istər vətəndə yaşa, istər qürbətdə! Həbsxanada, ya da azadlıqda olmağın nə fərqi var? Mən Moskvada da Mamedin dinindən, irqindən asılı olmayaraq adamlara etdiyi xeyirxahlığın şahidi olmuşdum.
- Mamed, istəyirəm sənin barəndə bir kitab yazım.
O, mənalı baxışlarla məni süzdü. Siqaretinə dərin qullab vurub dedi:
- Buna ehtiyac yoxdur!
Mən inad etdim:
- Hər gün metroda kitab satılan köşklərə baxıram. Lotu Bəxtiyarın, Dağlı Cavanşirin, Hikmətin və başqaları haqqında kitablara oxucular böyük maraq göstərirlər. Alırlar da...
- Sən o kitablardan birini də oxumayıbsan. Dediyin “vorlar” haqqında çıxan kitablar məni qane etməyib. Kim bilir ki, nə vaxtsa o kitabları yazanlardan bunun “səbəbini” soran olmayacaq? Ona görə deyirəm, hələ ki, ehtiyac yoxdur.
Birdən mənə elə gəldi ki, Mamed onun barəsində kitab yazmaqda əsas məqsədimin maddi durumumla bağlı olduğunu düşünər. Dedim:
– İnan, əgər bu kitabı – səni mənim qədər tanımayan başqa biri yazsa, bağrım çatlayar...
O, bu söhbətə təkrar qayıtmamaq üçün qəti şəkildə dedi:
– Narahat olma! Əgər mənim haqqımda kitab yazmağa ehtiyac duyulsa, onda o kitabı sən yazarsan!
Sonra biz ordan-burdan söhbət etdik. Mamedə tez-tez zəng gəlirdi.
– Bura çox jurnalistlər gəlib, qəbul etməmişəm.
– Mən yenə də sənin məkanına jurnalist kimi gəlməmişəm. Bu görüşü də xatirə kimi qəlbimə yazacağam, qəzetə-filana yox...
Mamed bu görüş vaxtı neçənci siqareti yandırdı, onu deyə bilmərəm. Ancaq fikir verdim ki, istər Moskvada, istər Masallıda, istərsə də burda – həbsxanada adəti üzrə o, siqaretini kibritlə yandırırdı. Eynən köhnə – qədim kişilər kimi.
(Görəsən, alışqanla yandırılan siqaretlə kibritlə yandırılan siqaretin fərqi nədir? – Düşünsəm də, bu sualı ona verməkdən vaz keçdim. Çox sonralar dayısı Fəxrəddin bildirdi ki, bu, elə kömür samovarının çayı ilə elektrik samovarının çayı arasında olan fərq kimi bir şeydir.)
Mamed növbəti dəfə telefonu əlinə götürdü. Bu dəfə ona zəng gəlməmişdi. Ekranda qara saata baxdı və mənə:
– Qapım üzünə açıqdır, – dedi, – istədiyin vaxt gələ bilərsən...
Xudahafizləşmək anı çatmışdı. Dedim ki:
– İnşallah, sən burdan çıxana kimi mütləq bir-iki dəfə gələcəyəm!
– Allah qoysa! – dedi.
...və beləcə növbəti görüş ümidi ilə ayrıldıq.
KÖHNƏ HAMAM, KÖHNƏ TAS
Biz Rüşvət adlı ictimai BƏLA ilə mübarizədə əsgərlər
üzərində kiçik qələbələrə öyünürük... RÜŞVƏTin
ATAMANl, KARDİNAL və GENERALLARI bizi
həmişə MƏĞLUB edib, edir, edəcək də... Vəssalam!
...Çıxanda dəmir dolabdan telefonumu çıxarıb əlində tutan zabit:
- Qədeş sizi, yəqin ki, yaxşı yola saldı. Bizə şirinlik verirsən?
Mən təəccüblə soruşdum:
- Qədeş məgər burda bank üstündə oturub?
- Dünən onun yanına bərkgedən adamlar gəlmişdi.
Onun həyasızlığı məni yalan danışmağa məcbur etdi. Bir də düşündüm ki, jurnalist olduğumu desəm, gələn dəfə məni Mamedlə görüşməyə çətin buraxalar.
– Bərkgedən adamlardan mənə nə? Mən sadə bir kənd müəllimiyəm, pulum olsa, bu, əsgərə verərəm, sənə yox...
Nə isə... İki manat çıxarıb əliavtomatlı əsgərə uzatdım: – Əgər bu əsgər olmasa nə mən kənddə uşaqlara rahat dərs verə bilərəm, nə sən vəzifə borcunu bu cür yerinə yetirərsən!
Nəhayət, onun işarəsindən sonra əsgər pulu götürdü. Telefonumu alandan sonra: “Allah qoysa, gələn dəfə sənə də “hörmət” edərəm dedim.
Sanki o, qəlbində mənə: “Allah qoysa da, mən qoymayacağam!” – dedi.
Və bir-iki aydan sonra “Qara sarmaşıq” romanımı Mamedə vermək üçün gələndə o məni tanıdı.
– Qədeşın yanında Rusiyadan çoxlu qonaqlar var... Sonra gələrsən.
Sonra... Həbsxana nəzarətçiləri deyəsən, mənim qələm adamı olduğumdan xəbər tutmuşdular. Onların informasiya toplamaqda “mahir” olduqlarını avtoqrafla Mamedə göndərilmiş “Bayırdan Bayıla səyahət” adlı kitabla tanış olanda bildim. Onu da deyim ki, bu maraqlı “Məhbəs gündəliyi”ndə Mamed haqqında kiçik qeydlər olsa da, elə mənim kitabım kimi onu da “ünvanına” çatdırmaq mümkün olmamışdı.
